Przyczyny zaparć. Poznaj powody zaparć i lecz źródło problemu

Przewlekłe zaparcia są powszechnym problemem zdrowotnym, który obejmuje 13% polskiego społeczeństwa. Oznacza to, że co ósmy Polak cierpi na zaburzenie oddawania stolca. Czynnikami ryzyka może być wiek i płeć, ale nieodpowiedni styl życia również powoduje długotrwałe zaparcia. Przyczyny dolegliwości mogą być m.in. biologiczne, środowiskowe i farmakologiczne, dlatego ustalenie ich podłoża jest szczególnie istotne w leczeniu zaparć.

Przewlekłe zaparcia – objawy i diagnostyka

Zaparcia są powszechnie rozumiane jako: zbyt mała częstość wypróżnień, oddawanie twardego stolca, wkładanie dużego wysiłku podczas wypróżniania i/lub towarzyszące oddawaniu stolca uczucie niepełnego wypróżnienia. 

Istnieje wiele narzędzi skonstruowanych do rozpoznania przewlekłych zaparć i jednym z najbardziej rozpoznawalnych są Kryteria Rzymskie IV. Kryteria te stosuje się po wykluczeniu jednostek chorobowych, które mogą być przyczyną zaparć (tzw. wtórnych). Zgodnie z tymi kryteriami o przewlekłym zaparciu świadczy spełnienie w ciągu ostatnich 3 miesięcy (gdy pierwsze objawy pojawiły się minimum w ciągu ostatnich 6. miesięcy) co najmniej dwóch z poniższych założeń:

• 25% wypróżnień wiąże się z wysiłkiem,
• przy 25% wypróżnień występują grudkowate lub twarde stolce,
• przy 25% wypróżnień towarzyszy poczucie niezupełnego wydalenia,
• przy 25% wypróżnień następuje poczucie zatwardzenia i blokady odbytnicy,
• 25% wypróżnień wymaga ręcznych zabiegów ułatwiających wyjście kału,
• wypróżnienia są rzadziej niż 3 razy na tydzień.

Ponadto o zaparciach świadczy sytuacja, gdy tylko leki przeczyszczające umożliwiają wystąpienie luźnych stolców i osoba z zaparciami nie choruje na zespół jelita wrażliwego.

Przewlekłe zaparcia – przyczyny

Ryzyko zaparć wzrasta wraz z wiekiem i częściej występuje u osób po 65 r.ż. Ponadto kobiety są bardziej narażone, najprawdopodobniej z powodu różnic w budowie ciała i różnic hormonalnych. Częste powody zaparć to również niska aktywność fizyczna, dieta o niskiej zawartości błonnika pokarmowego, mała ilość wypijanych płynów oraz niektóre leki.

W zależności od przyczyny zatwardzenia rozróżniamy zaparcia wtórne i pierwotne (czynnościowe).

Przyczyny zaparć wtórnych

Należą do nich:

• przyczyny organiczne – przykłady: choroby zapalne jelit, nowotwór jelita grubego, choroba uchyłkowa okrężnicy;
• choroby metaboliczne – przykłady: niedoczynność tarczycy, cukrzyca, zbyt małe stężenie potasu we krwi (hipokaliemia), nadmiar wapnia we krwi (hiperkalcemia), ciąża;
• miopatie – przykład: dystrofia mięśniowa;
• przyczyny neurologiczne – przykłady: choroba Parkinsona, uraz rdzenia kręgowego, stwardnienie rozsiane, udar mózgu;
• przyczyny psychologiczne – przykłady: anoreksja, bulimia, zaburzenia lękowe, depresja;
• niektóre leki – przykłady: leki przeciwbólowe, leki stosowane w nadciśnieniu tętniczym, chorobie Parkinsona, leki przeciwdrgawkowe, przeciwdepresyjne, preparaty żelaza i wapnia.

Zaparcia pierwotne (czynnościowe)

Zaparcia czynnościowe są najczęstszą przyczyną problemów z oddawaniem stolca. Mogą wynikać z zaburzeń motoryki jelita lub jego budowy. Zaburzenia te dzielą się na:

• zaburzenia defekacji,
• zaparcia z prawidłowym pasażem jelitowym
• zaparcia ze zwolnionym pasażem jelitowym.

Objawami zaburzeń defekacji są: problemy z wypróżnieniem lub poczucie niepełnego wypróżnienia oraz wzmożony wysiłek podczas wydalania stolca. Zaparcia z prawidłowym oraz zwolnionym pasażem jelitowym wyróżnia oddawanie twardego stolca i dyskomfort w jamie brzusznej.

Leczenie zaparć

W celu skutecznego leczenia zaparć ważne jest poznanie przyczyny ich powstawania. Zaparcia mogą być leczone już przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Jeśli wynikają one z powodu istniejącej u pacjenta choroby lub przeprowadzone leczenie nie przyniosło rezultatów, to niezbędne jest udanie się do specjalisty.

W leczeniu zaparć bardzo ważna jest zmiana stylu życia oraz wprowadzenie odpowiedniej diety. Zaparcia bardzo często są związane z dotychczasowym siedzącym trybem życia. Stosowanie już umiarkowanej aktywności fizycznej (30-60 minut dziennie) wpływa na poprawę problemów z zatwardzeniem. 

Prawidłowa pozycja wypróżniania w leczeniu zaparć

Przy zaparciach należy nauczyć się właściwej techniki oddawania stolca oraz pamiętać o niewstrzymywaniu stolca i nieodwlekaniu momentu defekacji, gdy jest odczuwalna potrzeba wypróżnienia. Prawidłowa pozycja podczas wypróżniania to pochylenie się do przodu z jednoczesnym podniesieniem kolan powyżej wysokości bioder i ustawieniem stóp na podniesieniu, np. na niewysokim stołeczku. Pozycja ta łagodzi kąt odbytowo-odbytniczy, co ułatwia defekację.

Dodatkowo warto pamiętać o unikaniu stosowania dużego wysiłku i naprężania podczas wypróżniania, o stosowaniu technik relaksacyjnych i nieprzebywaniu w toalecie dłużej niż 5-10 minut. Stosowanie wymienionych wskazówek umożliwia poprawę komfortu wypróżniania i ułatwia oddawanie stolca.

Dieta przy zaparciach

Długotrwałe zaparcia są często powiązane z małą ilością spożywanego błonnika pokarmowego i wypijanych płynów. Błonnik pokarmowy jest składnikiem pożywienia, który ma bardzo duży wpływ na pracę jelit:

• poprawia ich perystaltykę,
• skraca czas pasażu jelitowego,
• zwiększa objętość stolca,
• zapobiega zaparciom.

Jeśli nie ma żadnych przeciwwskazań zdrowotnych, wynikających przykładowo z innych chorób towarzyszących, to należy zwiększyć spożycie błonnika pokarmowego do 25-30 g/dobę. W przypadku dotychczasowo niskiego spożycia błonnika to warto stopniowo zwiększać ilość dziennego spożywania, aby zapobiec ewentualnemu dyskomfortowi w jamie brzusznej i wzdęciom. 

Przy zwiększeniu spożycia błonnika pokarmowego należy pamiętać o jednoczesnym wypijaniu min. 2 l wody dziennie. Odpowiednia podaż płynów wspiera i zapewnia prozdrowotne działanie błonnika pokarmowego.

Żywność bogata w błonnik pokarmowy

Do najważniejszych źródeł błonnika pokarmowego należą:

• produkty zbożowe gruboziarniste: gruboziarniste kasze (jęczmienna, gryczana, owsiana), brązowy ryż, pełnoziarniste mąki, pieczywa i makarony, otręby i płatki zbożowe (żytnie, owsiane, jęczmienne, pszenne);
• suche nasiona roślin strączkowych,
• surowe owoce i warzywa (ze skórką), suszone owoce,
• nasiona, orzechy i pestki.

Probiotyki przy zaparciach

Zgodnie z definicją World Health Organization (WHO), probiotyki to żywe mikroorganizmy, których spożycie w odpowiednich ilościach powoduje pozytywny wpływ na organizm człowieka. W zaburzeniach czynnościowych układu pokarmowego, a szczególnie w zaparciach, polecane są przebadane preparaty wieloszczepowe, zawierające poniższe szczepy:

– Lactobacillus paracasei LC-01TM, 

– Lactobacillus acidophilus LA-5,

– Lactococcus lactis R-707-1 TM, 

– Bifidobacterium animalis subsp. lactis BB-12.

Aby sprawdzić, czy zaparcia nie są związane z zaburzeniami mikrobioty jelitowej, warto jest dokładniej zbadać jej stan. Przykładowo umożliwiają to badania:

• Mikrobiota jelit BASIC,
• Mikrobiota jelit PRO,
• Mikrobiota jelit COMPLETE. 

Najbardziej podstawowym badaniem jest KyberStatus, który umożliwia ilościową i jakościową ocenę podstawowych bakterii wskaźnikowych występujących w jelicie grubym oraz pH i konsystencję kału. Badanie sprawdza mikroflorę ochronną, stymulującą układ odpornościowy, proteolityczną (odpowiedzialną za procesy gnilne) i potencjalnie chorobotwórczą. Natomiast badania KyberKompakt, KyberKompakt Pro i KyberBiom są rozszerzonymi wersjami badania podstawowego. W zależności od wybranego badania, oprócz oceny podstawowych bakterii wskaźnikowych, możliwa jest również ocena stanu grzybów drożdżopodobnych (np. Candida Albicans) i pleśniowych, a także mikrobioty odżywiającej nabłonek jelita, mikrobioty neuroaktywnej i prebiotycznej.

W przypadku dolegliwości żołądkowo-jelitowych, w tym zaparć, warto jest wykonać badanie stanu mikrobioty jelitowej, aby zdiagnozować ewentualną dysbiozę jelitową. Wymienione badania nie tylko umożliwiają otrzymanie wyniku wraz z interpretacją, ale również dobranie korzystnej terapii probiotycznej (której propozycję otrzymuje się wraz z wynikiem).

Zaparcia w chorobie IMO

Zaparcia i wzdęcia to najczęściej spotykane objawy w chorobie IMO, czyli w zespole rozrostu metanogenów w jelitach (intestinal methanogen overgrowth – IMO). Choroba IMO jest wielokrotnie określana jako postać zaparciowa choroby SIBO (zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego). W chorobie IMO rozrost dotyczy metanogenów, czyli archeonów produkujących metan. Najlepszym sposobem na diagnozę IMO oraz SIBO jest wodorowo-metanowy test oddechowy, który polega na pomiarze stężenia wodoru i metanu w wydychanym powietrzu po spożyciu roztworu glukozy lub laktulozy. 

Leczenie IMO polega zwykle na wdrożeniu odpowiedniej terapii antybiotykowej, a następnie stosowaniu diety Low FODMAP oraz probiotykoterapii. Najkorzystniejszymi szczepami w terapii probiotycznej przy IMO są szczepy Saccharomyces bouldardii CNCM I-745 oraz Bifidobacterium infantis 35624®, które łagodzą dolegliwości żołądkowo-jelitowe, w tym zaparcia.

Podsumowanie 

Zaparcia należą do dolegliwości jelitowych, które w dużym stopniu sprawiają dyskomfort w codziennym funkcjonowaniu. Poznanie przyczyny występowania zaparć jest niezwykle istotne do dobrania skutecznego leczenia. Warto pamiętać, że oprócz leczenia farmakologicznego, należy również wdrożyć leczenie niefarmakologiczne, do którego należy odpowiednia dieta, aktywność fizyczna i stosowanie prawidłowej techniki wypróżniania. W leczeniu zaparć dużą rolę odgrywa również terapia probiotyczna. Preparaty probiotyczne powinny być dobrane indywidualnie, aby przynosiły jak największe korzyści. Z tego powodu warto jest rozważyć wykonanie badania mikrobioty jelitowej przed ewentualną probiotykoterapią.