Rumień zakaźny u dzieci i niemowląt – objawy, leczenie

Rumień zakaźny, znany również jako „choroba piąta” lub choroba parwowirusowa, jest łagodną, zakaźną chorobą. Występuje często u dzieci, rzadziej u dorosłych. Jest wywoływana przez parwowirus B19, który przeważnie atakuje komórki czerwonokrwinkowe (erytrocyty). Nazwa „choroba piąta” wynika z historycznego klasyfikowania tej choroby jako piątej z sześciu, które powodowały charakterystyczne wysypki dziecięce. 

Sześć chorób odpowiedzialnych za wysypki dziecięce

Do pozostałych chorób z klasyfikacji wspomnianej powyżej, za które odpowiadają różne patogeny – wirusy lub bakterie, należą:

1. Odra (łac. morbilli) – powodowana przez wirusa odry Measles morbillivirus; objawiająca się charakterystyczną wysypką na ciele, wysoką gorączką, kaszlem oraz zapaleniem spojówek z łzawieniem.
2. Płonica lub szkarlatyna (łac. scarlatina) – wywoływana przez bakterie Streptococcus pyogenes; zwykle objawiająca się czerwoną wysypką, gorączką, bólem gardła i „truskawkowym lub malinowym językiem”.
3. Różyczka (łac. rubella) – wywoływana przez wirusa różyczki Rubivirus; przebiegająca z łagodną wysypką, gorączką i obrzękiem węzłów chłonnych.
4. Choroba Dukesa – wywoływana przez wirusy, o łagodnym przebiegu, z objawami zbliżonymi do objawów różyczki i płonicy. Nazwę czwartdej choroby otrzymała dla odróżnienia od trzech innych wysypkowych chorób zakaźnych wieku dziecięcego odry, płonicy, różyczki.
5. Rumień zakaźny – powodowana przez parwowirusa B19, objawiająca się wysypką na twarzy w postaci „motyla” oraz wysypką na ciele.
6. Rumień nagły – znany jako „trzydniówka” lub „gorączka trzydniowa” wywoływany przez ludzkiego Human Herpesvirus typu 6 (HHV-6). Zaczyna się od nagłej, wysokiej gorączki, po której pojawia się wysypka, gdy gorączka ustąpi.

Wymienione choroby wieku dziecięcego mają zazwyczaj podłoże wirusowe lub bakteryjne i mogą mieć różny stopień nasilenia. Obecnie diagnostyka różnicowa wysypkowych chorób dziecięcych obejmuje więcej schorzeń jak np. ospa, atopowe zapalenie skóry, AZS (o tle alergicznym) czy bostonka. Dlatego lekarze nie mają łatwego zadania w przypadku diagnozowania i leczenia małych pacjentów z gorączką i wysypką.

Rumień zakaźny – drogi zakażenia

Parwowirus jest bardzo zakaźnym patogenem i może być przenoszony różnymi drogami. Do najczęstszych dróg zakażenia wirusem rumienia zakaźnego dochodzi poprzez:

• drogę kropelkową: parwowirus w większości przypadków przenoszony jest poprzez bliski kontakt z osobą zakażoną w aerozolu wydzieliny z dróg oddechowych podczas kichania, kaszlu lub mówienia. W ten sposób wirus może przedostać się do dróg oddechowych zdrowej osoby.
• przenoszenie z matki na dziecko: kobieta w ciąży zakażona parwowirusem przekazuje go swojemu nienarodzonemu dziecku na drodze zakażenia wewnątrzmacicznego, niekiedy groźnego dla płodu.
• kontakt z przedmiotami zakażonymi wirusem: wirus może przetrwać na powierzchniach i przedmiotach przez pewien czas, dlatego też często ogniska choroby rozwijają się w grupach szkolnych czy przedszkolnych. 
• droga krwiopochodna: rzadko, parwowirus jest przenoszony drogą krwiopochodną, na przykład przez transfuzję krwi zakażonej wirusem.

Rumień zakaźny u dzieci zazwyczaj przenosi się drogą kropelkową po kontakcie z osobą zakażoną – w żłobkach, przedszkolach czy szkołach. Niemowlęta mogą się zarazić od starszego rodzeństwa, które może być nosicielem wirusa, ale niekoniecznie ma objawy. W przypadku podejrzenia występowania wirusa w otoczeniu ważne jest zachowanie ostrożności i praktykowanie higieny, takiej jak częste mycie rąk, unikanie bliskiego kontaktu z osobami zakażonymi, stosowanie chusteczek podczas kichania i kaszlu przez osobę zakażoną oraz dezynfekcja często dotykanych powierzchni, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia.

Rumień zakaźny u dzieci – objawy

Objawy rumienia zakaźnego u dziecka mają zazwyczaj przebieg łagodny lub bezobjawowy. Jednym z charakterystycznych objawów jest nietypowa wysypka, która zazwyczaj objawia się w postaci czerwonych plam na twarzy, zwłaszcza na policzkach. Wysypka określana jest często jako „skrzydła motyla”, ponieważ pojawia się po obu stronach nosa, oszczędzając czoło, brodę i usta dziecka. Wysypka, w późniejszym okresie, może także rozprzestrzeniać się na ramiona, nogi i tułów. Oprócz wysypki mogą pojawić się również objawy grypopodobne, takie jak bóle mięśniowe, bóle głowy, gorączka i ból gardła. Większość przypadków choroby piątej ustępuje samoistnie i nie wymaga specjalnego leczenia. Jednak u osób z obniżoną odpornością, kobiet w ciąży i u osób z zaburzeniami układu krwiotwórczego, może być konieczne monitorowanie choroby i leczenie objawów.

Podsumowując, do objawów rumienia zakaźnego należą:

• charakterystyczny rumień na twarzy dziecka „skrzydła motyla”,
• gorączka,
• bóle ciała,
• bóle głowy, 
• osłabienie, 
• bóle gardła,
• katar.

Rumień zakaźny u niemowlaka jest zwykle łagodny i samoograniczający się. To oznacza, że większość przypadków ustępuje samoistnie po kilku dniach lub tygodniach. Niemniej jednak infekcja ta może stanowić problem zwłaszcza u niemowląt i dzieci o obniżonej odporności. Dlatego w przypadku przedłużania się choroby lub wystąpienia niepokojących objawów, należy zawsze zwrócić się do lekarza.

Rumień zakaźny – leczenie u dzieci i diagnozowanie

Rozpoznanie zakażenia parwowirusem u małych dzieci i niemowląt może być trudne, ponieważ objawy mogą być podobne do innych chorób wirusowych. Diagnostyka zakażenia opiera się głównie na obserwacji objawów klinicznych oraz ewentualne badań krwi. 

W celu potwierdzenia zakażenia parwowirusem B19 można wykonać następujące badania krwi:

• morfologia z rozmazem krwi – w związku z tym, że wirus rozwija się w układzie czerwonokrwinkowym, może prowadzić do anemii i nieprawidłowości obrazu czerwonych krwinek;
• CRP – białko C-reaktywne – stężenie CRP wzrasta w zakażeniach wirusowych w mniejszym zakresie niż w zakażeniach bakteryjnych (stężenie powyżej 5 mg/l uważa się za podwyższone, powyżej 10 mg/l za wskazujące na nasilony stan zapalny);
• przeciwciała IgG i IgM specyficzne dla antygenów wirusa B19 – parametry szczególnie przydatne u kobiet w ciąży, które miały kontakt z osobą chorą: obecność wyłącznie IgG świadczy o kontakcie z wirusem w przeszłości i sugeruje posiadanie odporności; obecność IgM świadczy o przebiegającym zakażeniu; brak przeciwciał w obu klasach stanowi przesłankę dla powtórzenia badania po okresie ok. miesiąca.

Należy podkreślić, że nie ma określonego schematu leczenia tego typu zakażenia. Jest ono zazwyczaj objawowe, np. niwelowanie gorączki, kataru czy bólu gardła. Nie ma też szczepionki na rumień zakaźny. 

Jak pomóc dziecku w złagodzeniu objawów:

• pozwól dziecku odpocząć, zapewnij odpowiednią ilość snu;
• nawadniaj, zachęcaj dziecko do picia dużej ilości płynów, szczególnie w przypadku gorączki, aby uniknąć odwodnienia;
• stosuj leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, jeśli dziecko ma gorączkę lub boli je głowa;
• stosuj maści lub kremy łagodzące, np. z witaminą A i E, alantoiną lub pantenolem, szczególnie jeśli wysypka jest swędząca i dokuczliwa;
• unikaj rozprzestrzeniania się infekcji, w przypadku starszych dzieci zachęcaj do kichania i kaszlu w chusteczkę jednorazową oraz do częstego mycia rąk.

Warto pamiętać, że u każdego dziecka choroba może przebiegać nieco inaczej. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek podejrzanych objawów u dziecka należy zawsze skonsultowanie się z lekarzem, który będzie w stanie zaproponować odpowiednie leczenie.

Rumień zakaźny u kobiet ciężarnych

W przypadku kobiet ciężarnych istotne jest unikanie kontaktu z osobami zarażonymi, ponieważ infekcja parwowirusem B19 może stanowić ryzyko dla płodu. Należy zaznaczyć, że wirus nie powoduje wad wrodzonych, ale przechodząc przez łożysko, może wpłynąć na rozwój płodu, szczególnie w pierwszym trymestrze. Do sytuacji, które mogą wystąpić u płodu, zaliczamy:

• anemię aplastyczną,
• ogólny obrzęk płodu,
• poronienie lub w skrajnych przypadkach śmierć. 

Należy jednak podkreślić, że rumień zakaźny nie zawsze powoduje poronienie. Jeśli kobieta w ciąży miała kontakt z osobą zakażoną parwowirusem lub obawia się, że może być zakażona, zaleca się konsultację się z lekarzem. Istotne jest, że chory jest najsilniej zakaźny na kilka dni przed wystąpieniem objawów charakterystycznych (np. wysypki).  Lekarz będzie mógł ocenić ryzyko zakażenia i zalecić odpowiednie środki ostrożności oraz ewentualne zlecić częstsze monitorowanie stanu zdrowia matki i płodu. W niektórych przypadkach może być zalecane przeprowadzenie badań laboratoryjnych, aby potwierdzić obecność wirusa lub przeciwciał przeciwko niemu.

Dr n.med. Iwona Chromik