Stopa cukrzycowa - objawy, powikłania, badania

Stopa cukrzycowa jest poważnym powikłaniem cukrzycy, choroby metabolicznej, w której przewlekle utrzymuje się hiperglikemia, czyli podwyższony poziom glukozy (cukru) we krwi. Stopa cukrzycowa jest jedną z częstszych przyczyn hospitalizacji w przebiegu choroby, stanowi również istotny czynnik ryzyka amputacji chorobowo zmienionej kończyny. Z jakiego powodu rozwija się stopa cukrzycowa i jak dbać o stopy w przebiegu cukrzycy?

Co to jest stopa cukrzycowa?

Z definicji, stopa cukrzycowa to infekcja, owrzodzenie lub/i uszkodzenie tkanek zlokalizowanych poniżej kostki u chorego na cukrzycę, spowodowane zaburzeniami neurologicznymi i chorobami naczyń obwodowych.

Stopa cukrzycowa jest konsekwencją zmian zachodzących w organizmie w wyniku przewlekle podniesionego poziomu glukozy we krwi. Po pierwsze, hiperglikemia prowadzi do zmian w naczyniach krwionośnych całego organizmu o charakterze makro- i mikroangiopatii, czyli uszkodzenia dużych i drobnych naczyń krwionośnych. Po drugie, wynikające z uszkodzeń naczyń nieprawidłowe ukrwienie, warunkuje spadek ilości tlenu dostarczanego do tkanek, również do nerwów, co z kolei przekłada się na zaburzenia przemian metabolicznych zachodzących w komórkach nerwowych i upośledzenie ich funkcji. Stan ten fachowo określa się mianem neuropatii cukrzycowej.

To właśnie neuropatia cukrzycowa wskazywana jest jako główny winowajca rozwoju stopy cukrzycowej. Pierwszymi objawami rozwijającej się neuropatii jest objaw „skarpetek i rękawiczek”, czyli zaburzenie czucia w obszarze stóp i dłoni. W tym przypadku pacjenci zauważają, że mogą przenosić np. gorące naczynia bez użycia rękawicy kuchennej i nie odczuwają nieprzyjemnego gorąca. Takie zaburzenie może wiązać się z konsekwencjami w postaci oparzenia skóry.  W przypadku stóp, zaburzenie czucia prowadzi do niedostrzegania i lekceważenia niebolesnych zmian, których brak odpowiedniej pielęgnacji może być przyczyną powstania owrzodzeń, czyli jednego z objawów stopy cukrzycowej.

Stopa cukrzycowa – objawy

Stopa cukrzycowa to cała gama objawów. Ze względu na konieczność dobrania właściwego leczenia, konieczne jest ustalenie typu stopy cukrzycowej. Wyróżnia się 3 typy stopy cukrzycowej:

• Stopa cukrzycowa neuropatyczna – występuje u większości pacjentów (~60%), przyczyną zmian jest dysfunkcja nerwów;
• Stopa cukrzycowa niedokrwienna – wynika ze zmian miażdżycowych obejmujących naczynia krwionośne stopy (dotyczy ~15% pacjentów);
• Stopa cukrzycowa – postać mieszana (~25% pacjentów).

Wśród objawów stopy cukrzycowej wymienia się zmniejszenie potliwości stóp i wysuszenie
skóry, zwiększoną tendencja do pęknięć i tworzenia ran, które stają się wrotami potencjalnego zakażenia przez bakterie i grzyby. Rany goją się trudniej, infekcje skórne mają tendencje do przewlekania się z powodu utrudnionej penetracji stosowanych miejscowo leków. Niedokrwienie powoduje ścieńczenie i błyszczenie skóry, stwierdza się także brak owłosienia na skórze pacjenta. W postaci niedokrwiennej stopy są zimne i blade. W postaci neuropatycznej – zaczerwienione i ciepłe. W różnicowaniu postaci stopy cukrzycowej uwzględnia się obecność tętna na tętnicy grzbietowej stopy (brak tętna – postać niedokrwienna), lokalizację i rodzaj owrzodzeń (podeszwa – postać neuropatyczna, powierzchnia grzbietowa stopy – postać niedokrwienna).

Do powstania groźnego w konsekwencjach owrzodzenia stopy prowadzi nawet niewielkie uszkodzenie, które bardzo często ulega zakażeniu przez bakterie. Nieprawidłowa reakcja pacjenta (brak uwagi, zlekceważenie zmiany) na toczący się w obrębie stopy stan zapalny może skutkować rozwojem martwicy, która znacząco zwiększa ryzyko hospitalizacji i amputacji kończyny.

Czynnikami ryzyka „rozwinięcia” powikłania jakim jest stopa cukrzycowa są otyłość, retinopatia (dysfunkcja wzroku spowodowana cukrzycą), palenie papierosów, płeć męską, niezdolność do prawidłowej pielęgnacji stóp i nadużywanie alkoholu. U pacjentów z cukrzycą dużą wagę przykłada się do edukacji dotyczącej profilaktyki stopy cukrzycowej. Pacjent powinien codziennie oglądać stopy i przestrzenie międzypalcowe, dokładnie osuszać stopy między palcami, zadbać o skarpetki i luźne buty dobrej jakości, z uwagą obcinać paznokcie, samodzielnie wystrzegać się usuwania odcisków lub modzeli oraz każdą zmianę w obrębie stopy zgłaszać lekarzowi prowadzącemu.

Jak leczyć stopę cukrzycową?

Ponieważ stopa cukrzycowa jest powikłaniem cukrzycy, w pierwszej kolejności powinno zadbać się o właściwe wyrównanie cukrzycy, które znacząco zredukuje ryzyko wystąpienia ponownych zmian. Leczenie farmakologiczne stosowane w terapii stopy cukrzycowej ma na celu poprawę ukrwienia stopy, przewodnictwa nerwowego i eliminację zakażenia bakteryjnego. W eliminacji owrzodzenia stosuje się odbarczenie kończyny (unikanie stawania na stopie), leczenie miejscowe (opatrunki, maści) i chirurgiczne, polegające na oczyszczeniu rany, usunięciu zmian martwiczych i drenażu ropni, w ostateczności amputacji kończyny. Do terapii wspomagających leczenie stopy cukrzycowej zalicza się podciśnieniowe leczenie ran, terapię osoczem bogatopłytkowym, terapię larwalną i leczenie tlenem hiperbarycznym.

Bibliografia

1. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
2. IWGDF Editorial Board. IWGDF Definitions and Criteria. 2019; Available at:
   https://iwgdfguidelines.org/definitions-criteria/. Accessed 04/23, 2019.
3. Leczenie Zespołu Stopy Cukrzycowej. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji
   Wydział Świadczeń Opieki Zdrowotnej. Nr: WS.430.5.2018
4. Zespół stopy cukrzycowej – problem wciąż aktualny. Korzonek M, Markiel A, Czarnota-Chlewicka J. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2016; 1: 1–8
5. Zespół stopy cukrzycowej — patogeneza i praktyczne aspekty postępowania. Korzon-Burakowska A. Choroby Serca i Naczyń 2007; 4 (2): 93–98