Stres a poziom limfocytów – jak stres wpływa na odporność?

Stres to złożony proces fizjologiczny, emocjonalny oraz behawioralny, który może wywierać zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na cały organizm. Współczesny świat narzuca szybkie tempo życia, które często związane jest z presją, licznymi obowiązkami i nieustannymi wyzwaniami. Choć krótkotrwałe oddziaływanie stresu zwykle bywa czynnikiem stymulującym do działania i mobilizującym zasoby organizmu, jego przewlekła forma niesie ze sobą szereg negatywnych skutków zdrowotnych.

Poprzez wpływ na różnorodne mechanizmy fizjologiczne chroniczny stres może wpływać na aktywność oraz liczebność limfocytów – kluczowych komórek układu immunologicznego, odpowiedzialnych między innymi za zwalczanie infekcji. Zrozumienie związku pomiędzy stresem a funkcjonowaniem układu immunologicznego jest kluczem do lepszego radzenia sobie z wyzwaniami dnia codziennego i zadbania o zdrowie w dłuższej perspektywie czasu.

Czy stres zawsze osłabia układ odpornościowy? Kiedy mobilizuje, a kiedy szkodzi?

Stres, szczególnie przewlekły, posiada wielowymiarowy i w dużej mierze negatywny wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego. Osłabia zdolności obronne organizmu, zwiększając tym samym podatność na infekcje, stany zapalne oraz choroby autoimmunologiczne. Ponadto zaburza on procesy naprawcze i regeneracyjne tkanek. W wyniku oddziaływania długotrwałego stresu dochodzi między innymi do ciągłego uwalniania hormonów, takich jak: kortyzol oraz adrenalina, które w nadmiernej ilości wywierają hamujący wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego.

Wśród negatywnych konsekwencji oddziaływania przewlekłego stresu na układ odpornościowy wymienić można:

• Obniżenie liczby limfocytów – przewlekły stres doprowadza do obniżenia całkowitej liczby limfocytów T oraz B, które są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Dochodzi wówczas do upośledzenia zarówno humoralnej, jak i komórkowej odpowiedzi immunologicznej;

• Zmniejszenie zdolności obronnych organizmu – w konsekwencji zmniejszenia całkowitej ilości limfocytów dochodzi do osłabienia zdolności organizmu do niszczenia zainfekowanych komórek, co może sprzyjać nadmiernej tolerancji ze strony układu immunologicznego wobec patogenów lub komórek nowotworowych;

• Zaburzenie równowagi cytokin – w warunkach przewlekłego stresu następuje zaburzenie produkcji białek regulujących odpowiedź immunologiczną. Liczba cytokin prozapalnych (np. IL-6, TNF-a) niezbędnych do zwalczania infekcji ulega obniżeniu z jednoczesnym zwiększeniem ilości cytokin przeciwzapalnych, hamujących aktywność układu odpornościowego;

• Zwiększona podatność na choroby – osoby narażone na chroniczny stres są bardziej podatne na różnego rodzaju infekcje, takie jak: przeziębienie, grypa czy opryszczka, a także na rozwój chorób przewlekłych i nowotworowych. Dodatkowo stres doprowadza do osłabienia produkcji immunoglobuliny A (IgA), która stanowi pierwszą linię obrony na powierzchni błon śluzowych. Mniejsze stężenia IgA w jamie ustnej, drogach oddechowych oraz układzie pokarmowym sprawiają, że szansa na wniknięcie drobnoustrojów do organizmu znacząco wzrasta;
• Zaburzenia regeneracji organizmu – wydzielany w sytuacjach stresowych kortyzol hamuje procesy naprawcze i regeneracyjne, co może prowadzić do wydłużenia czasu gojenia się ran i powrotu do zdrowia po chorobie. Badania naukowe wykazały, że osoby narażone na chroniczny stres mają dłuższy czas rekonwalescencji po operacjach czy urazach, co zwiększa ryzyko powikłań;

• Zaburzenia mikrobioty jelitowej – stres wpływa nie tylko na układ odpornościowy, lecz również na równowagę mikrobioty jelitowej, która stanowi kluczowy element zdrowia immunologicznego. Kortyzol oraz zmiany w ukrwieniu i ruchliwości jelit mogą prowadzić do zmniejszenia ilości pożytecznych bakterii i wzrostu patogennych mikroorganizmów, co z kolei prowadzi do osłabienia bariery obronnej i może przyczyniać się do rozwoju chorób autoimmunologicznych oraz zapalnych jelit;

Niezależnie od negatywnych konsekwencji oddziaływania stresu na organizm człowieka, należy jednak zaznaczyć, że w odpowiedzi na krótkotrwały bodziec stresowy organizm początkowo uruchamia szereg pozytywnych zmian fizjologicznych, mających na celu mobilizację zasobów i zwiększenie wydajności w sytuacji kryzysowej. W pierwszej fazie reakcji stresowej hormony, takie jak: kortyzol i adrenalina stymulują układ immunologiczny, zwiększając tymczasowo gotowość organizmu do działania, w tym także zwalczania infekcji;

Mechanizm działania stresu na poziom limfocytów – co dzieje się w organizmie?

Stres wpływa na liczbę oraz funkcjonowanie limfocytów poprzez aktywację mechanizmów neuroendokrynnych, głównie za pośrednictwem osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) oraz autonomicznego układu nerwowego. Mechanizmy te odpowiadają za regulację wydzielania hormonów oraz neuroprzekaźników, takich jak: kortyzol, adrenalina i noradrenalina. W odpowiedzi na bodźce stresowe podwzgórze wydziela kortykoliberynę (CRH) stymulującą przysadkę mózgową do produkcji adrenokortykotropiny (ACTH), która następnie stymuluje nadnercza do wydzielania głównego hormonu stresu – kortyzolu.

Hormon ten odpowiada za zmniejszenie produkcji limfocytów w grasicy i szpiku kostnym, a także indukuje programowaną śmierć tych komórek (zwłaszcza limfocytów T). Dodatkowo zmniejsza on wydzielanie cytokin stymulujących ich aktywność i proliferację. Brak równowagi pomiędzy cytokinami prozapalnymi oraz przeciwzapalnymi przyczynia się do osłabienia reakcji obronnej organizmu oraz dysfunkcji układu odpornościowego, co sprzyja rozwojowi chorób autoimmunologicznych. Organizm staje się mniej skuteczny w walce z patogenami, co może prowadzić do częstych infekcji wirusowych i bakteryjnych oraz powodować trudności w ich zwalczaniu. Osoby doświadczające przewlekłego stresu często zmagają się również z pogorszeniem samopoczucia, chronicznym zmęczeniem i obniżeniem zdolności regeneracyjnych organizmu.

Długotrwały stres aktywuje również układ współczulny prowadząc do uwalniania katecholamin, takich jak: adrenalina oraz noradrenalina. Neuroprzekaźniki te powodują chwilowe zwiększenie liczby limfocytów w krwioobiegu poprzez mobilizację komórek z tkanek limfatycznych szpiku kostnego. W sytuacji długotrwałej aktywacji mechanizm ten może doprowadzić do wyczerpania rezerw limfocytów, co prowadzi do obniżenia ilości tych komórek we krwi krążącej (limfopenii).

Jak stres wpływa na poziom limfocytów i podatność na infekcje?

Przewlekły stres wpływa nie tylko na ilość, lecz także na jakość działania komórek odpornościowych. Osłabienie funkcji obronnych organizmu może prowadzić do nawracających infekcji, trudności w gojeniu się ran, a nawet zwiększonego ryzyka rozwoju chorób autoimmunologicznych czy nowotworów. Limfocyty T oraz B pełnią kluczową rolę
w odpowiedzi immunologicznej i są szczególnie podatne na działanie kortyzolu, wydzielanego przez organizm w wysokich dawkach. Limfocyty T pomocnicze (Th) odpowiedzialne za koordynowanie odpowiedzi immunologicznej oraz limfocyty T cytotoksyczne (Tc) zwalczające zakażone komórki są zdecydowanie mniej skuteczne w warunkach długotrwałego stresu.
W takiej sytuacji dochodzi do spadku ich liczby oraz osłabienia zdolności do produkcji cytokin, co w konsekwencji hamuje odpowiedź zapalną i odpornościową.

Czy da się ocenić wpływ stresu na układ odpornościowy?

W celu określenia wpływu stresu na układ odpornościowy i liczbę limfocytów można wykonać kilka podstawowych badań laboratoryjnych, które umożliwią ocenę zarówno fizjologicznych, jak i immunologicznych zmian zachodzących w organizmie. Badaniami pomocnymi w monitorowaniu zdrowia u osób narażonych na przewlekły stres są między innymi:

1. Morfologia krwi z rozmazem – pozwala określić liczbę limfocytów oraz ich procentowy udział wśród wszystkich białych krwinek;

• Poziom markerów zapalnych – oznaczenie poziomów CRP czy IL-6 w surowicy;

• Stężenie kortyzolu we krwi lub ślinie – jako wskaźnik intensywnego stresu;

Techniki radzenia sobie ze stresem – jak chronić układ odpornościowy?

Należy pamiętać, że zdrowie psychiczne oraz fizyczne są ze sobą ściśle powiązane,
a skuteczne techniki radzenia sobie ze stresem mogą znacząco poprawić funkcjonowanie układu odpornościowego. W celu zminimalizowania negatywnego wpływu stresu na organizm, a tym samym na układ immunologiczny, warto:

• Stosować techniki relaksacyjne – joga, medytacja czy techniki oddechowe pomagają obniżyć poziom kortyzolu;

• Dbać o zdrowy styl życia – regularna, lecz umiarkowana aktywność fizyczna, zrównoważona dieta i odpowiednia ilość snu wspierają funkcjonowanie układu odpornościowego;

• Unikać używek – ograniczenie spożycia alkoholu i unikanie palenia tytoniu pozytywnie wpływa na odporność;

• Korzystać ze wsparcia społecznego – w sytuacji, kiedy występują trudności w radzeniu sobie ze stresem warto skorzystać z pomocy specjalisty;

• Planować czas poświęcany na pracę zawodową – utrzymanie równowagi pomiędzy pracą a odpoczynkiem zmniejsza ryzyko przewlekłego stresu;

Pytania i odpowiedzi

1. Czy stres obniża odporność?

Przewlekły stres istotnie wpływa na obniżenie odporności organizmu. Powoduje między innymi nadmierne wydzielanie kortyzolu, który hamuje działanie układu immunologicznego
i doprowadza do zmniejszenia liczby limfocytów odpowiedzialnych za zwalczanie infekcji.
W konsekwencji organizm staje się bardziej podatny na choroby i trudniej radzi sobie
z regeneracją.

2. Jaki jest wpływ stresu na odporność?

Stres ma negatywny wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego, zwłaszcza gdy utrzymuje się przez dłuższy czas. Osłabia on reakcje obronne organizmu poprzez zmniejszenie skuteczności zwalczania patogenów i zwiększając ryzyko wystąpienia infekcji oraz chorób przewlekłych.

3. Czy częste przeziębienia to efekt stresu?

Częste przeziębienia mogą być efektem przewlekłego stresu, który osłabia układ odpornościowy, redukując liczbę limfocytów kluczowych w walce z infekcjami. W efekcie osoby narażone na chroniczny stres częściej chorują i trudniej wracają do zdrowia po przebytych infekcjach.