Tężyczka - co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie.

Tężyczka nie jest jednostką chorobową, ale zespołem objawów, które są konsekwencją zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej, konkretnie zmniejszenia stężenia wapnia we krwi (hipokalcemii), któremu często towarzyszy hipomagnezemia (zmniejszenie stężenia magnezu) i hipokaliemia (zmniejszenie stężenia potasu). Tężyczka charakteryzuje się niekontrolowanymi, często bolesnymi skurczami lub drżeniem mięśni, na skutek wzmożonej pobudliwości nerwowo-mięśniowej. Jakim jednostkom chorobowym towarzyszy tężyczka i jak się ją diagnozuje?

Tężyczka – przyczyny

Gospodarka wapniowo-fosforanowa organizmu, regulowana jest przez parathormon (PTH), wydzielany przez przytarczyce. Gdy spada ilość wapnia we krwi, parathormon mobilizuje zapasy pierwiastka z kości, zwiększa jego wchłanianie z przewodu pokarmowego i oszczędzanie w nerkach. Z kolei komórki C tarczycy wydzielają kalcytoninę, która obniża stężenie wapnia we krwi, nasila jego wbudowanie do struktury kostnej oraz hamując reabsorpcję wapnia i fosforanów w cewkach nerkowych, powoduje zwiększone ich wydalanie. Zabiegi chirurgiczne w obrębie szyi, jak np. usunięcie tarczycy, wraz z przytarczycami albo radioterapia gruczołu tarczowego i okolic, mogą przyczynić się do zaniku produkcji jednego lub obu hormonów i problemów z regulowaniem poziomu wapnia w surowicy krwi, a co za tym idzie wystąpienia objawów w postaci skurczów i nadpobudliwości mięśni.

Tężyczka jawna – przyczyny

Prawdziwa hipokalcemia oznacza obniżenie poziomu wapnia zjonizowanego, mimo że całkowity poziom wapnia w surowicy może być prawidłowy. Stan ten występuje dość rzadko i wiąże się z wystąpieniem tzw. tężyczki jawnej. Najczęstsze przyczyny tężyczki jawnej to usunięcie przytarczyc, choroby autoimmunologiczne prowadzące do niszczenia przytarczyc oraz radioterapia okolic szyi. Inne choroby, w których przebiegu dochodzi do zmniejszenia stężenia wapnia we krwi i rozwoju tężyczki to:

• ostre zapalenie trzustki,
• zespół upośledzonego wchłaniania wapnia w jelitach, związany np. z dysbiozą lub SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego),
• znaczny niedobór witaminy D_3,
• stany, przebiegające z wyniszczeniem organizmu, jak choroba nowotworowa, alkoholizm,
• niewystarczająca podaż wapnia z posiłkami,
• zwiększone wydalanie wapnia z moczem (np. u osób stosujących niektóre leki moczopędne).                                                                                                                

Ryzyko wystąpienia tężyczki jawnej zwiększa cukrzyca, alergia oraz choroby tarczycy.

Jak wygląda atak tężyczki jawnej?

Napad rozpoczyna się zazwyczaj delikatnym mrowieniem, drętwieniem, opuszek palców dłoni i stóp oraz okolicy wokół ust, a następnie występują:

• skurcze dystalnych części kończyn górnych (tzw. ręka położnika – czyli zgięcie 4. i 5. palca oraz wyprostowanie kciuka, palca środkowego i wskazującego) i dolnych (końsko-szpotawe ustawienie stóp),
• skurcze kolejnych grup mięśni kończyn – przedramion i ramion,
• skurcze mięśni klatki piersiowej oraz twarzy,
• skurcze powiek oraz mięśnia okrężnego ust (tzw. „usta karpia”),
• podwójne widzenie, światłowstręt,
• ból w klatce piersiowej, z kołataniem serca,
• bóle głowy, skurcze oskrzeli, krtani,
• może dojść do omdlenia z drgawkami, co przypomina atak epilepsji, ale na ogół świadomość jest zachowana.

Choroba rzadko wiąże się ze stanem bezpośredniego zagrożenia życia, jednak może być groźna, zwłaszcza, gdy dojdzie do skurczu mięśni głośni. Takie przypadki wymagają jak najszybszej interwencji lekarza. Pomiędzy napadami pacjenci mogą odczuwać osłabienie i niepokój oraz problemy ze snem.

Tężyczka utajona- przyczyny

Znacznie częściej od tężyczki jawnej występuje tzw. tężyczka utajona. Tężyczka utajona może być związana z niedoborami pierwiastków – magnezu i potasu przy prawidłowym stężeniu wapnia. Zaburzenia elektrolitowe nie są bezpośrednią przyczyną wystąpienia objawów, które mogą być sprowokowane przez np. zasadowicę oddechową, towarzyszącą hiperwentylacji podczas ataku paniki lub napadów lękowych w przebiegu nerwic. Do niedoboru magnezu predysponują również: osobowość neurasteniczna (z podwyższoną reaktywnością na bodźce), perfekcjonizm, neurotyzm, chwiejność emocjonalna. Ten rodzaj zaburzeń związany jest z tężyczką nerwicową i dotyczy często młodych kobiet, które cierpiąc na bardzo wiele niespecyficznych dolegliwości szukają porady u lekarzy licznych specjalności nie uzyskując fachowej pomocy jedynie przez brak trafnej diagnozy. W tężyczce utajonej charakterystyczne jest występowanie pewnych objawów neurologicznych, dlatego do jej rozpoznania często dochodzi w gabinecie neurologa. Do pełnej diagnostyki tężyczki utajonej, poza wykonaniem badań laboratoryjnych niezbędny jest echokardiogram, elektrokardiogram i elektroencefalogram.

Tężyczka utajona – objawy

Objawy wskazujące na spazmofilię (tężyczkę utajoną) mają charakter psychosomatyczny. Można je podzielić na ogólne objawy psychiczne i nerwowo-mięśniowe.

Objawy psychiczne (centralne), mają zwykle charakter łagodny, ale w niektórych przypadkach mogą znacznie się nasilać. Należą do nich:

• wzmożone napięcie nerwowe,
• obniżenie nastroju,
• stałe uczucie zmęczenia, ogólne osłabienie,
• niepokój, lęk napadowy,
• bezsenność, trudności z koncentracją uwagi,
• drażliwość, zaburzenia pamięci,
• nadmierna potliwość i ziębnięcie,
• ból głowy, napadowe zasłabnięcia,
• niekiedy duszność spoczynkowa,
• wady wymowy np.: zacinanie się,
• ataki hiperwentylacyjne, a nawet napady paniki.

Objawy narządowe tężyczki utajonej to objawy nerwowo-mięśniowe takie jak:

• kurcze mięśni (zwłaszcza łydek i stóp),
• drętwienia i mrowienia kończyn górnych i dolnych (szczególnie palców rąk),
• drżenie rąk i całego ciała, ruchy mimowolne,
• drętwienia twarzy i języka,
• spowolnienie ruchowe,
• kłucie i pobolewanie w okolicy serca, tachykardia,
• skurcze oskrzeli,
• bóle opasujące w klatce piersiowej i jamie brzusznej,
• ucisk w nadbrzuszu i wzdęcia oraz,
• uczucie ciała obcego w gardle (tzw. kula histeryczna).

Objawy neurologiczne obserwowane są jako:

• objaw Chwostka, to drganie mięśni twarzy wywołane dotknięciem nerwu twarzowego,
• objaw Trousseau, jest przykurczem palców dłoni i ustawieniem ich w tzw. „rękę położnika”.

Objaw Trousseau i objaw Chwostka są testami klinicznymi służącymi do ujawnienia tężyczki utajonej. Są to wygórowane odruchy ścięgniste.

Tężyczka nerwicowa – co to jest?

Tężyczka utajona towarzyszy często osobowości neurastenicznej (z podwyższoną reaktywnością na bodźce). Osoby neurotyczne mają skłonność do przygnębienia, nadmiernie przeżywiają i kładą nacisk na negatywne doświadczenia życiowe. Osoba neurotyczna stara się być perfekcjonistą przez co stawia sobie nierealne cele. W przypadku nawet niewielkich objawów tężyczki wyolbrzymia je lub nadmiernie się na nich skupia. Stres może powodować wystąpienie objawów tężyczki, najczęściej na skutek napadowej hiperwentylacji, z kolei sama tężyczka powoduje wystąpienie objawów psychicznych związanych z lękiem. To może prowadzić do wystąpienia efektu błędnego koła.

Tężyczka – leczenie

Po usunięciu tarczycy, we współistniejących zaburzeniach wchłaniania lub w przypadku przyjmowania leków mających wpływ na stężenia elektrolitów w organizmie, takich jak inhibitory pompy protonowej, rozważa się przede wszystkim profilaktykę tężyczki. Kluczową rolą w zapobieganiu jest unikanie substancji o działaniu wypłukującym z organizmu wapń i magnez lub utrudniających przyswajanie tych minerałów. Wybór metody leczenia zależy od przyczyny choroby. W postępowaniu terapeutycznym jawnej tężyczki stosuje się roztwory wapnia i magnezu. Objawy ostrej hipokalcemii w postaci napadu tężyczkowego należy przerwać dożylnym podaniem soli wapniowych, włącza się też suplementację witaminą D. Celem terapii jest utrzymanie stężenia wapnia powyżej dolnej granicy normy. Od niedawna w leczeniu ciężkiej, zagrażającej życiu, pooperacyjnej hipokalcemii, po raz pierwszy w Polsce zastosowano teryparatyd, aktywny, rekombinowany fragment ludzkiego parathormonu, wytwarzany metodą biotechnologiczną. Leczenie tężyczki utajonej obejmuje suplementację magnezem (najczęściej stosowane są cytryniany, mleczany i chelaty) i witaminą B6. Wlewy dożylne preparatów magnezu są stosowane ze szczególnych wskazań i dotyczą przypadków zaawansowanej hipomagnezemii, kiedy leczenie doustne jest niemożliwe. Jeżeli leczenie nie przynosi oczekiwanego rezultatu lekarz może rozważyć wdrożenie leków antydepresyjnych.

Bibliografia:

1. Zaburzenia gospodarki magnezowej i ich znaczenie w neurologii. Toruńska-Stawińska K. Neurologia po dyplomie, 2019(3); https://podyplomie.pl/neurologia/32557,zaburzenia-gospodarki-magnezowej-i-ich-znaczenie-w-neurologii
2. Tężyczka jako przyczyna utraty przytomności. Popławska K, Rychlik K, Omidi K, Będzichowska A, Wawrzyniak A, Kalicki B. Pediatr Med Rodz, 2018; 14 (2): 213–221; DOI: 10.15557/PiMR.2018.0022
3. Tężyczka utajona i pobudliwość nerwowo-mięśniowa. Kołłątaj W, Kołłątaj B, Klatka M, Kapczuk I. Endokrynol. Ped, 2018; 17.2.63: 97-106; DOI: 10.18544/EP-01.17.02.1696
4. Cykliczny guanozynomonofosforan w regulacji czynności komórki. Zbrojkiewicz M, Śliwiński L, Postepy Hig Med Dosw 2016; 70: 1276-1285; DOI: 10.5604/17322693.1227350
5. Tetany: A diagnostic dilemma. Williams A, Liddle D, Abraham V. J Anaesthesiol Clin Pharmacol, 2011; 27(3): 393-4; DOI: 10.4103/0970-9185.83691