Zapalenie okołoustne u dorosłych i dzieci. Co powoduje tę dermatozę?

Zapalenie okołoustne jest schorzeniem uciążliwym ze względu na nieestetyczne, czasami swędzące zmiany w okolicy ust. Choroba rozwija się głównie na skutek stosowania kortykosteroidów. Najczęściej pojawia się u kobiet w młodym i średnim wieku, niekiedy atakuje małe dzieci. Leczenie polega głównie na wyeliminowaniu przyczyny wywołującej stan zapalny; zdarza się, że wymaga zastosowania farmakoterapii.

Co to jest zapalenie okołoustne?

Okołoustne zapalenie skóry (ang. perioral dermatitis) jest powszechną, czasami przewlekłą dermatozą okołoustną. Termin ten po raz pierwszy został wprowadzony w 1964 roku przez z R. Mihana i S. Ayresa. Stan zapalny zwykle wywołuje nieprzyjemne objawy, które powodują dyskomfort u chorego. Ich zaostrzenie czasami obserwuje się w okresie przed miesiączką – okołoustne zapalenie skóry zazwyczaj rozwija się u kobiet młodych i w średnim wieku (najczęściej między 16. a 45. rokiem życia). Niekiedy choroba atakuje dzieci. Nie jest zakaźna – nie można się nią zarazić poprzez wspólne korzystanie z naczyń czy pocałunek. 

Zapalenie okołoustne – przyczyny

Kiedyś uważano, że zapalenie okołoustne to odmiana trądziku różowatego; dziś wiadomo, że teoria ta nie jest prawdą. Przyczyny dermatozy okołoustnej nie są jednak do końca poznane, czynników powodujących jej rozwój jest wiele. Stan zapalny skóry wokół ust może pojawić się na skutek:

• stosowania na skórę twarzy glikokortykosteroidów (jest to jedna z głównych przyczyn schorzenia);
• stosowania inhalacji na bazie glikokortykosteroidów (głównie u małych dzieci);
• nakładania na twarz podrażniających kosmetyków, np. kremów zawierających filtry SPF (ang. Sun Protection Factor), pianek do mycia twarzy, fluidów zawierających konserwanty i substancje zapachowe;
• nadmiernej ekspozycji twarzy na promienie słoneczne;
• stosowania płynów do płukania ust oraz past do zębów zawierających fluor;
• niewłaściwie funkcjonującej gospodarki hormonalnej;
• stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych;
• alergii pokarmowych (wówczas u chorych pojawiają się również takie objawy jak np. biegunki, wymioty, ogólne osłabienie, suchość skóry itp.);
• niedoborów pokarmowych (w szczególności niedoboru w organizmie witamin z grupy B oraz żelaza);
• nieumiejętnego usuwania zarostu z twarzy u mężczyzn (mikrourazy skóry wokół ust sprzyjają rozwojowi schorzenia).

Zapalenie okołoustne – objawy

Podstawowym objawem schorzenia jest wysypka rumieniowo-grudkowa lub krostki w okolicy ust. Zmiany skórne zwykle występują symetrycznie, omijając przestrzeń przylegającą bezpośrednio do czerwieni wargowej. U chorych tworzy się charakterystyczna obwódka niezmienionej skóry wokół ust. W nielicznych przypadkach wysypka pojawia się również w fałdach nosowo-wargowych, na podbródku lub zewnętrznej okolicy wokółoczodołowej.

W przebiegu schorzenia obserwuje się również pogrubienie i nadmierne łuszczenie się naskórka. Chorym czasami dokucza uciążliwe uczucie ściągnięcia, swędzenia oraz pieczenia skóry.

Zapalenie okołoustne – diagnostyka

Schorzenie stanowi duży problem dermatologiczny oraz estetyczny. Chorzy często wstydzą się swojej dolegliwości, izolują się od społeczeństwa, próbują ukryć zmiany kosmetykami (fluidami, pudrami), co pogarsza stan skóry i nasila objawy. 

Prawidłowa diagnoza oraz wdrożenie skutecznego leczenia prowadzi do ustąpienia uciążliwych symptomów, dlatego bardzo ważne jest skorzystanie z pomocy specjalisty – osoby, u których pojawiły się objawy mogące świadczyć o rozwoju zapalenia okołoustnego, powinny udać się do lekarza dermatologa.

Specjalista ogląda zmiany oraz przeprowadza szczegółowy wywiad na temat stanu zdrowia pacjenta, oraz stosowanych ostatnio kosmetyków czy kremów/maści zawierających glikokortykosteroidy lub inne substancje drażniące.

W diagnostyce różnicowej specjalista powinien uwzględnić takie schorzenia jak np. trądzik różowaty, kontaktowe zapalenie skóry czy łojotokowe zapalenie skóry. 

Lekarz może zlecić również badania laboratoryjne (np. diagnostykę hormonalną, stężenie poziomu witamin z grupy B i żelaza we krwi). W przypadku pojawienia się wątpliwości, dokonuje biopsji fragmentu chorobowo zmienionej skóry, a materiał przekazuje do badania patomorfologicznego. 

Zapalenie okołoustne – leczenie

Podstawową zasadą skutecznego leczenia zapalenia okołoustnego jest wyeliminowanie czynnika wywołującego stan zapalny i zwracanie uwagi na higienę okolic ust. Do mycia chorobowo zmienionej skóry używać należy delikatnych emolientów lub dermokosmetyków (zawierających tylko naturalne składniki), a następnie dbać o jej dokładne osuszanie. Na własną rękę nie należy stosować żadnych maści/kremów itp. Zmian skórnych nie można drapać/wyciskać, gdyż powoduje to nasilenie objawów i utrudnia terapię. 

Na czas leczenia warto zrezygnować ze spożywania alkoholu, fast foodów, słodyczy czy ostrych potraw. Do diety należy wprowadzić produkty bogate w witaminy z grupy B, witaminę A oraz żelazo. Niewskazane jest palenie papierosów.

Czasami wyżej opisane działania nie są wystarczająco efektywne, wówczas leczenie schorzenia jest bardziej wymagające i lekarz decyduje o konieczności wdrożenia farmakoterapii. Pomocne mogą okazać się miejscowo stosowane inhibitory kalcyneuryny, niekiedy zachodzi konieczność zastosowania miejscowo lub doustnie antybiotyków (w przypadku zakażenia bakteryjnego). 

Ile trwa leczenie zapalenia okołoustnego?

Wykluczenie czynnika wywołującego stan zapalny, dbałość o higienę okolic ust i stosowanie się do zaleceń lekarza zwykle sprawia, że schorzenie szybko ustępuje, nie pozostawiając blizn. Niekiedy jednak zapalenie okołoustne miewa charakter przewlekły i może utrzymywać się nawet przez kilka miesięcy. Bywa, że choroba jest oporna na leczenie. Taka sytuacja wymaga dłuższej terapii, co wiąże się z regularnymi wizytami u lekarza dermatologa.

Zapalenie okołoustne – zapobieganie

Aby zapobiegać nawrotom choroby, należy unikać czynników wywołujących schorzenie, dbać o higienę twarzy oraz regularnie konsultować  stan skóry u lekarza dermatologa. 

Okołoustne zapalenie skóry u dzieci 

Schorzenie rozwija się głównie u osób dorosłych, rzadziej u bardzo młodych. Szacuje się, że około 7% osób cierpiących na okołoustne zapalenie skóry stanowią dzieci poniżej 12. roku życia. Przyczyny i objawy choroby są u nich podobne jak w przypadku dorosłych. Leczenie małych pacjentów bywa niełatwe – trudno zachować higienę zmienionych chorobowo okolic z uwagi na nadmierne wydzielanie śliny u najmłodszych oraz tendencję do wkładania rąk i przedmiotów do ust.