Zapalenie otrzewnej – objawy, przyczyny, leczenie

Zapalenie otrzewnej, manifestujące się głównie ostrym bólem brzucha, przebiega w sposób bardzo gwałtowny i niebezpieczny dla zdrowia i życia chorego. Bardzo ważne jest szybkie udzielenie pomocy osobie poszkodowanej, zwykle zachodzi konieczność interwencji chirurgicznej. Dowiedz się więcej na temat zapalenia otrzewnej – jak długo trwa leczenie i na czym polega?

Co to jest otrzewna?

Otrzewna to bogato unerwiona błona surowicza wyściełająca wnętrze całej jamy brzusznej oraz miednicę (otrzewna ścienna) oraz powierzchnię znajdujących się w nich narządów (otrzewna trzewna). Zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej.

W prawidłowych warunkach otrzewna jest jałowa. Jej zadaniem jest np. stabilizowanie narządów wewnętrznych – między innymi dzięki niej są one utrzymane we właściwym położeniu.

Zapalenie otrzewnej – co to jest?

Zapalenie otrzewnej  (łac. peritonitis) to stan zapalny otrzewnej, stwarzający bezpośrednie zagrożenie dla życia. Dlatego osoba, u której on występuje, wymaga pilnej pomocy medycznej. Wyróżniamy:

• ograniczone zapalenie otrzewnej – dotyczy niewielkiego obszaru jamy brzusznej, zwykle jest następstwem rozprzestrzenienia się zapalenia przez ścianę jamistego narządu,
• rozlane zapalenie otrzewnej – najczęściej spowodowane perforacją narządu położonego w jamie brzusznej, na skutek czego gromadzi się płyn w jamie otrzewnej.

W zależności od treści, która powoduje zapalenie otrzewnej, wyróżniamy:

• kałowe zapalenie otrzewnej,
• ropne zapalenie otrzewnej,
• żółciowe zapalenie otrzewnej,
• surowicze zapalenie otrzewnej,
• włóknikowe zapalenie otrzewnej.

Zapalenie otrzewnej rozwija się, gdy do jamy otrzewnej przedostają się bakterie (bakteryjne zapalenie otrzewnej) lub substancje wywołujące jej podrażnienie: krew, żółć, sok trzustkowy, sok żołądkowy czy mocz (chemiczne zapalenia otrzewnej).

Zapalenie otrzewnej – przyczyny związane z zakażeniem bakteriami

Do zapalenia otrzewnej dochodzi głównie na skutek zakażenia bakteriami (tlenowymi lub beztlenowymi). Dominującymi drobnoustrojami są Escherichia Coli oraz paciorkowce, które przedostały się do otrzewnej w wyniku rozmaitych schorzeń zapalnych jamy brzusznej, do których zaliczamy między innymi:

• zapalenie wyrostka robaczkowego,
• choroby jelit, takie jak np.: zapalenie uchyłków jelita grubego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna.

Ostre zapalenie otrzewnej może wystąpić również u osób, u których zostały przeprowadzone zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej – nieprawidłowe zespolenia w okolicy narządów przewodu pokarmowego czy zakażenie bakteryjne ran pooperacyjnych mogą przyczynić się do wystąpienia objawów tzw. ostrego brzucha (wówczas mamy do czynienia z tzw. zapaleniem otrzewnej po operacji).

Niestety niektóre zabiegi diagnostyczne lub lecznicze w obszarze jamy brzusznej (np. biopsje czy opróżnianie ropnia jamy brzusznej) mogą również wywołać zapalenie otrzewnej. Bywa, że do jej rozwoju prowadzą nieleczone, zaniedbane choroby płuc i górnych dróg oddechowych – wówczas bakterie przedostają się do otrzewnej wraz z krwią (w takiej sytuacji mamy do czynienia z tzw. krwiopochodnym zapaleniem otrzewnej).

Zapalenie otrzewnej – od czego jeszcze może wystąpić?

Stan zapalny błony wyściełającej jamę brzuszną może również rozwinąć się w wyniku podrażnienia otrzewnej przez krew – pęknięcie np. ciąży pozamacicznej czy tętniaka aorty brzusznej stanowi ogromne niebezpieczeństwo dla życia z uwagi między innymi na kontakt otrzewnej z krwią wynaczynioną. Zagrożenie stwarza również perforacja wrzodu trawiennego, pęcherzyka żółciowego, torbieli jajnika czy nowotworu jelita grubego – przedostanie się ich zawartości do jamy otrzewnowej wywołuje silne objawy, świadczące o zapaleniu otrzewnej.

Bardzo niebezpieczne bywają również choroby nerek czy wątroby, w przebiegu których w jamie otrzewnej gromadzi się płyn wysiękowy, mogący prowadzić do jej podrażnienia. Czasami do zapalenia otrzewnej może dojść w sytuacji ostrego zapalenia trzustki – dzieje się tak, gdy schorzeniu towarzyszy przedostanie się soków trzustkowych do błon śluzowych jamy brzusznej.

Zapalenie otrzewnej – objawy

Objawy zapalenia otrzewnej są dość charakterystyczne, a ich pojawienie się to sygnał, że należy podjąć zdecydowane i szybkie działania terapeutyczne. Choroba przebiega w gwałtowny sposób, cechuje się poważnym stanem ogólnym chorego.

Głównym symptomem jest nagły, niezwykle silny ból brzucha – początkowo chory jest w stanie określić jego umiejscowienie, następnie ból pojawia się w całej jamie brzusznej. Czasami promieniuje do pleców, a nawet ramion.

Bólowi zwykle towarzyszą: wysoka gorączka, dreszcze, poty, przyspieszone bicie serca. Typowym objawem zapalenia otrzewnej jest zatrzymanie gazów i stolca. Dochodzi do niedrożności porażennej jelit (nie słychać ich perystaltyki).

Zapalenie otrzewnej – diagnostyka

W przypadku pojawienia się objawów mogących świadczyć o zapaleniu otrzewnej, nie wolno ich lekceważyć – w takiej sytuacji należy udać się jak najszybciej do szpitala, aby zdiagnozować przyczynę bólu brzucha oraz podjąć stosowną terapię. Absolutnie niewskazane jest leczenie się na własną rękę środkami rozkurczowymi czy przeciwbólowymi.

Lekarz, który podejrzewa u pacjenta zapalenie otrzewnej, w pierwszej kolejności przystępuje do badania przedmiotowego – specjalista dotyka brzuch, sprawdzając między innymi reakcję badanego na ucisk powłok brzusznych. Sprawdza, czy u pacjenta występuje tzw. objaw Blumberga – lekarz uciska mocno brzuch chorego, po czym odrywa dłonie od powłok skórnych pacjenta. Jeśli ból brzucha po oderwaniu dłoni jest silniejszy niż w trakcie ucisku, świadczy to o dodatnim objawie Blumberga.

Ból o dużym nasileniu, któremu towarzyszą wcześniej wspomniane symptomy, dają podstawę do podejrzenia podrażnienia lub zapalenia otrzewnej. W takiej sytuacji powłoki brzuszne są bardzo napięte (lekarz diagnozuje tzw. twardy brzuch).

Specjalista może zlecić dodatkowe badania, które pomagają ustalić źródło zapalenia oraz dostarczają informacji na temat stanu pacjenta. Należą do nich między innymi:

• badania laboratoryjne, takie jak np.: OB, CRP, morfologia krwi, oznaczenie poziomu enzymów trzustkowych,
• badania obrazowe: RTG, tomografia komputerowa, USG jamy brzusznej, RTG klatki piersiowej.

Warto zaznaczyć, że w przypadku zapalenia otrzewnej, z uwagi na stan chorego nie zawsze jest czas i możliwość przeprowadzenia szczegółowej i zróżnicowanej diagnostyki obrazowej. Ponieważ pacjent zwykle wymaga podjęcia szybkich działań terapeutycznych, lekarz często decyduje o przeprowadzeniu np. tylko USG jamy brzusznej – jest to metoda szybka i łatwo dostępna. Bywają też sytuacje, kiedy nie ma czasu na wykonanie jakichkolwiek badań obrazowych, ponieważ chory nie jest w stanie współpracować z lekarzem i wymaga natychmiastowego leczenia operacyjnego.

Choć rozpoznanie zapalenia otrzewnej zwykle nie sprawia lekarzowi trudności, to trzeba wiedzieć, że jego objawy bywają podobne do symptomów zaburzeń ze strony narządów w organizmie. Dotyczy to zwłaszcza takich schorzeń jak np. kamica dróg moczowych, ostra niewydolność nerek, a nawet zawał mięśnia sercowego.

Zapalenie otrzewnej – leczenie

W przypadku podejrzenia lub zdiagnozowania zapalenia otrzewnej, lekarz podejmuje decyzję o dalszym postępowaniu – w większości przypadków chory wymaga natychmiastowego leczenia operacyjnego. Rozległość i rodzaj operacji (klasyczny lub laparoskopowy) uzależnione są od stanu ogólnego pacjenta, przyczyny zapalenia otrzewnej oraz kondycji narządów, zlokalizowanych w jamie brzusznej.

Zabieg ma na celu przede wszystkim usunięcie źródła zakażenia. Następnie lekarz przeprowadza płukanie jamy otrzewnej oraz zakłada pacjentowi dren. Oprócz zabiegu chirurgicznego, zwykle stosuje się leczenie zachowawcze, polegające na podawaniu choremu antybiotyków oraz leków przeciwbólowych.

Pacjenci po przebyciu rozlanego zapalenia otrzewnej powinni dbać o prawidłową, lekkostrawną dietę. Zaleca się unikanie kawy, napojów gazowanych, alkoholu oraz pikantnych potraw. Bardzo istotny jest również sposób przygotowania posiłków – najzdrowszą formą obróbki termicznej jest gotowanie i duszenie.

Zapalenie otrzewnej – powikłania

Niepodjęcie leczenia może skutkować poważnymi powikłaniami, takimi jak np.:

• zrosty wewnątrzotrzewnowe,
• ropnie międzyjelitowe,
• nawracające niedrożności jelitowe,
• ropnie narządów jamy brzusznej,
• niewydolność wielonarządowa,
• wstrząs septyczny lub krwotoczny.

Zapalenie otrzewnej – rokowania

Rokowania związane z zapaleniem otrzewnej zależą głównie od szybkiego rozpoznania i podjęcia właściwego leczenia. Interwencję chirurgiczną zwykle podejmuje się nawet w przypadku, jeśli nie udało się ustalić źródła zapalenia otrzewnej. Szanse na przeżycie pacjenta są większe, jeśli operacja zostanie przeprowadzona szybko – zwlekanie z decyzją o wykonaniu zabiegu działa na niekorzyść chorego.

Ogromny wpływ na powrót do zdrowia mają również: wiek chorego, jego stan ogólny, przyjmowane leki czy choroby współistniejące. Bardzo niebezpieczne jest rozlane zapalenie otrzewnej – w przypadku zapalenia ograniczonego, rokowania są znacznie  pomyślniejsze.

Jak uniknąć zapalenia otrzewnej?

Z uwagi na fakt, że zapalenie otrzewnej może wywołać bardzo wiele czynników, nie ma określonego schematu postępowania, mającego na celu uniknięcie choroby.

Źródła:

1. Madycki Grzegorz, Zapalenie otrzewnej, online: https://podyplomie.pl/wiedza/stany-nagle/068,zapalenie-otrzewnej, dostęp: 01.08.2023.
2. Komorowski Andrzej L., Zapalenie otrzewnej, online: https://www.mp.pl/pacjent/choroby/165454,zapalenie-otrzewnej, dostęp: 02.08.2023.
3. Turlejska Monika, Zapalenie otrzewnej – objawy, przyczyny, rokowania, powikłania, online: https://wylecz.to/uklad-pokarmowy/zapalenie-otrzewnej/, dostęp: 03.08.2023.