Zespół Edwardsa - przyczyny i objawy

Zespół Edwardsa to choroba genetyczna spowodowana trisomią chromosomów 18 pary. Ryzyko wystąpienia tej choroby u potomstwa wzrasta wraz z wiekiem matki. Wiele płodów z trisomią 18 ulega samoistnemu poronieniu, a tylko około 5-10% urodzonych dzieci dożywa pierwszych urodzin. Większość pacjentów umiera w początkowych tygodniach lub miesiącach życia. 

Co to jest zespół Edwardsa?

Zespół Edwardsa jest zespołem wad wrodzonych, wynikającym z wystąpienia dodatkowego trzeciego chromosomu 18 pary (kariotyp 47,XX,+18 albo 47,XY,+18). Zespół Edwardsa jest drugą najczęstszą trisomią autosomalną (po zespole Downa) i występuje z częstością około 1: 8000 urodzeń. Szacuje się, że tylko około 5-10% płodów dotkniętych chorobą przeżywa do porodu. Zespół Edwardsa cztery razy częściej diagnozuje się u noworodków płci żeńskiej niż męskiej.

Zespół Edwardsa – przyczyny

Jak wcześniej wspomniano zespół Edwardsa powstaje na skutek wystąpienia dodatkowego chromosomu 18 pary. Do opisanej mutacji dochodzi najczęściej w sposób niekontrolowany, spontaniczny w wyniku nieprawidłowego rozdzielenia się chromosomów podczas podziału mejotycznego komórek rozrodczych. Badania molekularne wykazały, że dodatkowy chromosom 18 w większości przypadków pochodzi od kobiety, a ryzyko wystąpienia tej choroby genetycznej u potomstwa wzrasta wraz z wiekiem matki. Ryzyko ponownego wystąpienia zespołu Edwardsa w kolejnych ciążach matki powyżej 35 roku życia wynosi ok. 1-1,5%.  

U niewielkiego odsetka chorych występuje kariotyp mozaikowy (46,XX/47,XX,+18 lub 46, XY/47,XY,+18), co oznacza że dodatkowy chromosom 18 występuje tylko w części komórek organizmu. Osoby te zazwyczaj mają mniej nasilone objawy kliniczne i lepsze rokowanie.

Sporadyczne przypadki zespołu Edwardsa wynikają z niezrównoważonej translokacji 18. pary chromosomów. Zaleca się wtedy wykonanie badania kariotypu rodziców dziecka dotkniętego chorobą, ponieważ potwierdzenie występowania translokacji zrównoważonej chromosomu 18 u co najmniej jednego z nich, zwiększa ryzyko urodzenia kolejnego dziecka z zespołem Edwardsa do 10%. Zespół Edwardsa nie jest chorobą dziedziczną.

Objawy zespołu Edwardsa

Pierwsze objawy zespołu Edwardsa można zaobserwować już podczas ciąży, wykonując USG. Chory płód wykazuje ograniczoną aktywność ruchową, charakterystyczne ułożenie dłoni, nieprawidłowy kształt czaszki lub brak kości nosowej. W wielu przypadkach odnotowuje się również spowolnienie akcji serca (bradykardia), wady serca czy zaburzenia wzrostu. Pozostałe cechy fenotypowe charakterystyczne dla zespołu Edwardsa to:

• przedurodzeniowy niedobór wzrastania
• niska masa urodzeniowa
• charakterystyczne rysy twarzy
• mikrocefalia (małogłowie), łódkogłowie
• wypukła potylica
• wąskie szpary powiekowe, większa odległość między gałkami ocznymi
• nieprawidłowy rozwój żuchwy, małe usta trudne do rozwarcia
• nisko osadzone małżowiny uszne o nieprawidłowej budowie
• charakterystyczna budowa dłoni, pojedyncza bruzda zgięciowa
• charakterystyczne ułożenie rąk – zaciśnięte w piąstkach, palec wskazujący i piąty nałożony na pozostałe palce
• nadmiar skóry na szyi
• dodatkowe ciemiączka
• anomalie w budowie kostno-szkieletowej: zwichnięcie stawów biodrowych, krótki mostek, deformacje palców (palce nakładają się na siebie), stopa końsko-szpotawa, nieprawidłowe wykształcenie kości promieniowej, rozszczep tylny kręgosłupa, deformacje kończyn
• hipoplastyczne paznokcie
• liczne wady serca (ubytek przegrody międzykomorowej, przetrwały przewód tętniczy)
• nieprawidłowa budowa przełyku, zwężenie dwunastnicy
• wady rozwojowe nerek
• wady narządów płciowych (wnętrostwo – niezstąpienie jąder do moszny, przerost łechtaczki)
• niepełnosprawność intelektualna
• zaburzenia neurologiczne (drgawki, padaczka)
• przepuklina pępkowa i przeponowa utrudniająca prawidłowy rozwój płuc

U dzieci z zespołem Edwardsa występują również zaburzenia rozwoju psychomotorycznego, osłabienie odruchu ssania lub zwiększone napięcie mięśniowe. Główną przyczyną zgonów tych pacjentów są rozległe wady serca oraz nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie pozostałych narządów wewnętrznych. Pacjenci którzy przeżyli do okresu dzieciństwa nie są w stanie samodzielnie poruszać się i prawidłowo komunikować się. Wykazują również większe opóźnienie psychoruchowe niż dzieci z zespołem Downa.

Zespół Edwardsa – badania

Ryzyko wystąpienia zespołu Edwardsa u dziecka można określić już w trakcie trwania ciąży, wykorzystując nieinwazyjne testy prenatalne (ang. Non-invasive Prenatal Test – NIPT). Testy NIPT są bezpieczne dla matki i dziecka. Polegają na pobraniu od matki próbki krwi żylnej i wyizolowaniu z niej wolnego płodowego DNA (ang. cell free fetal DNA, cffDNA). Materiał genetyczny płodu poddawany jest badaniu z wykorzystaniem nowoczesnej techniki sekwencjonowania nowej generacji (ang. Next Generation Sequencing, NGS). Test prenatalny Sanco z wysokim prawdopodobieństwem jest w stanie określić ryzyko wystąpienia zespołu Edwardsa oraz wykryć obecność trisomii i monosomii wszystkich 23 par chromosomów (w tym trisomii chromosomów 21 i 13). Dodatkowo możliwe jest określenie ryzyka występowania u płodu mozaikowatości w przypadku obecności trisomii, wykrycie ponad 430 zespołów delecji i duplikacji większych od 7 milionów par zasad, wykrycie aneuploidii chromosomów płci oraz określenie płci płodu.

Wstępna ocena ryzyka wystąpienia zespołu Edwardsa u dzieci możliwa jest na etapie ciąży również dzięki zastosowaniu metod obrazowych – USG genetycznego wykonywanego zazwyczaj między 11. a 14. tygodniem ciąży w połączeniu z badaniami biochemicznymi – tzw. testem podwójnym, polegającym na ocenie stężenia ß-hCG oraz PAPP-A w surowicy krwi pobranej od matki.

Jeżeli za pomocą nieinwazyjnych testów prenatalnych stwierdzono zwiększone ryzyko wystąpienia trisomii chromosomów 18 pary, może zachodzić konieczność poszerzenia diagnostyki i zastosowania inwazyjnych metod diagnostycznych. Podczas inwazyjnych badań prenatalnych wykonywana jest amniopunkcja w trakcie której pobierany jest materiał genetyczny dziecka. Rzadziej wykonuje się  kordocentezę lub biopsję kosmówki. Następnie z materiału genetycznego płodu wykonuje się badanie cytogenetyczne – kariotyp, które pozwala na w pełni wiarygodne potwierdzenie lub wykluczenie zespołu Edwardsa oraz innych zaburzeń chromosomalnych.

Jeżeli zespół Edwardsa nie został wykryty podczas ciąży, diagnoza zwykle stawiana jest krótko po urodzeniu dziecka na podstawie obrazu klinicznego, charakterystycznych cech dysmorficznych, dysfunkcji narządów oraz badania kariotypu.

Bibliografia:

1. G. Drewa, T. Ferenc, Genetyka medyczna, Podręcznik dla studentów. Wydawnictwo: URBAN & PARTNER, Wrocław 2011.
2. L.B. Jorde i in., Genetyka medyczna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012.
3. Balasundaram P, Avulakunta ID. Edwards Syndrome. 2022 Sep 3. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan–. PMID: 34033359.