Żółty katar - czy kolor może coś oznaczać?

Wyciek z nosa zwany potocznie katarem jest bardzo częstym objawem, którego możemy doświadczać z różnych powodów. Najczęściej pojawia się na skutek infekcji wirusowych (takich jak przeziębienie lub grypa) czy alergii. Katar zwykle nie jest groźny i ustępuje samoistnie. Czy żółty katar wskazuje na jego konkretną przyczynę?

Katar – jak powstaje?

W błonie wyściełającej jamę nosa znajdują się gruczoły śluzowe, które stale wytwarzają śluz, aby wnętrze nosa było wilgotne i zdrowe. Śluz pomaga również chronić przed zarazkami i innymi czynnikami drażniącymi, które codziennie wpadają do nosa razem z powietrzem. Podrażnienie błony śluzowej nosa różnymi czynnikami (wirusy, bakterie, alergeny), prowadzi do zwiększenia produkcji i uwalniania śluzu.

W powstawaniu kataru biorą udział również inne komórki, które dodatkowo mogą uwalniać substancje zwane cytokinami, biorące udział w reakcji zapalnej organizmu. Stan zapalny obejmujący nos prowadzi do zwiększonej produkcji płynu, obserwowanego przez nas w postaci kataru.

W powstawaniu kataru biorą również udział naczynia krwionośne, które mogą się zwężać i rozszerzać, regulując tym samym przekrwienie przewodu nosowego podczas reakcji zapalnej. Przekrwienie naczyń krwionośnych w małżowinach nosowych powoduje blokadę swobodnego przepływu powietrza, co przez pacjentów nazywane jest „zatkanym nosem” i zdecydowanie prowadzi do dyskomfortu, powodując równocześnie ból głowy i wrażenie osłabienia. Gdy organizm zwalczy stan zapalny, błona śluzowa nosa powraca do stanu sprzed infekcji, co obserwujemy jako ustąpienie kataru.

Katar – przyczyny

Dwie najczęstsze przyczyny kataru to:

• alergie (alergiczny nieżyt nosa), wywołane przez pyłki, sierść zwierząt domowych, kurz czy nawet pokarm;
• infekcje najczęściej wirusowe, z powodu przeziębienia, grypy czy wirusa Covid-19.

Alergeny są nieszkodliwe dla większości ludzi i prawidłowo działający układ odpornościowy ignoruje ich obecność. Gdy układ odpornościowy w sposób nadmierny reaguje na alergeny, rozwija się schorzenie określane mianem alergii. Najczęściej w przypadku alergii oddechowej, w odpowiedzi organizmu na kontakt z alergenami (pyłki drzew, sierść, roztocze, itp.) dochodzi do uwolnienia z komórek histaminy, która rozszerza naczynia włosowate w nosie, powoduje przekrwienie błony śluzowej nosa, a także swędzenie. Zwiększona przepuszczalność błon śluzowych generuje katar o wodnistej konsystencji i przeźroczystym kolorze.

W przypadku zakażeń wirusowych, to właśnie wirusy odpowiedzialne są za podrażnienie błony śluzowej nosa i zatok. W odpowiedzi na kontakt z wirusem, błona śluzowa nosa zaczyna wytwarzać dużo przejrzystego śluzu. Śluz zmniejsza wnikanie wirusa do kolejnych komórek, pomaga również wypłukać wirusa z nosa i zatok. Jeśli wirus przedostanie się przez śluzówkę i dalej do organizmu dochodzi do rozwoju przeziębienia czy grypy.

Inne przyczyny kataru:

• Niskie temperatury – zimne, suche powietrze podrażnia błonę śluzową nosa, w ramach obrony gruczoły nosowe wytwarzają nadmiar śluzu, który utrzymuje wilgotność wyściółki;
• Łzawienie – kiedy organizm wytwarza nadmiar łez (na przykład w trakcie płaczu), łzy spływają przez przewód nosowo-łzowy do jam nosowych, stymulując produkcję śluzu i zwiększonej ilości wydzieliny z nosa;
• Ciało obce w nosie – jeśli coś utknie w nosie, prowokuje to organizm do wytwarzania śluzu. Ta sytuacja najczęściej przydarza się dzieciom. Ciało obce w nosie zwykle wiąże się z cuchnącą wydzieliną wydobywającą się z zatkanego nozdrza. Wydzielina, która powstaje może przybierać różne kolory, od żółtej, przez krwawą, a nawet sprawiającą wrażenie czarnej;
• Infekcja zatok (zapalenie zatok) – infekcje mogą podrażniać zatoki, powodując ich zablokowanie i wypełnienie płynem, co tworzy świetne środowisko do rozwoju bakterii tlenowych lub beztlenowych. W tym przypadku katar może przybierać kolor żółty lub żółto-zielony;
• Polipy nosa – to bezbolesne i łagodne (nienowotworowe) narośla wewnątrz nosa i zatok, które w miarę wzrostu mogą powodować zatkanie przewodów nosowych, katar i zapalenie zatok z charakterystyczną żółtawą wydzieliną;
• Niealergiczny nieżyt nosa – jest diagnozowany, gdy występuje katar i kichanie bez znanej przyczyny alergicznej czy infekcyjnej oraz utrzymuje się przez tygodnie lub miesiące. Najczęstszym typem jest naczynioruchowy nieżyt nosa.

Żółta wydzielina z nosa

Konsystencja i kolor śluzu wypływającego z nosa może przybierać różne barwy. Alergie, jedzenie pikantnych potraw i przebywanie w niskich temperaturach zazwyczaj powodują bardziej wodnistą wydzielinę z nosa, która ustępuje samoistnie lub po podaniu leków przeciwalergicznych.

W przypadku przeziębienia lub infekcji, błona śluzowa nosa zwykle wytwarza gęstszy śluz, czasem także z żółtą wydzieliną pochodzącą z zatok. Zatoki to cztery sparowane jamy (przestrzenie) znajdujące się wewnątrz twarzoczaszki, które zwykle są wypełnione powietrzem. W przypadku stanu zapalnego wytwarzają śluz, który wypływa z kanałów nosa, pozwalając na utrzymanie zatok i nosa w czystości.

Katar zatokowy może być skutkiem uczulenia na dany alergen, zakażenia wirusowego lub bakteryjnego. Może być również spowodowany czynnikiem niezakaźnym np. nieprawidłowościami anatomicznymi w budowie nosa. Poza charakterystycznymi dla kataru objawami, pojawia się ból głowy nasilający się przy pochylaniu. W badaniu lekarskim stwierdza się u pacjenta bolesność uciskową w okolicy zajętej stanem zapalnym zatoki.

Typowe objawy infekcji zatok:

• śluz spływający do gardła,
• gęsty żółty katar,
• zatkany nos,
• gorączka,
• uczucie ucisku twarzy (szczególnie wokół nosa, oczu i czoła),
• kaszel,
• ból głowy,
• zmęczenie,
• ucisk lub ból zębów,
• ból ucha,
• nieświeży oddech lub nieprzyjemny smak w ustach,
• zaburzenia węchu.

Zapalenie zatok jest zwykle wywoływane przez wirusową infekcję górnych dróg oddechowych, a tylko w 2% przypadków jest powikłane bakteryjnym zapaleniem zatok. Szacuje się, że około 90% pacjentów niesłusznie otrzymuje antybiotyk od lekarza pierwszego kontaktu. Większość lekarzy przy stawianiu diagnozy opiera się na badaniu pacjenta.

Oznaki i objawy ostrego bakteryjnego zapalenia zatok i przewlekłej wirusowej infekcji górnych dróg oddechowych są bardzo podobne, co powoduje częste błędne klasyfikowanie przypadków wirusowych jako bakteryjnego zapalenia zatok. Żółty katar z nosa w większości przypadków jest objawem infekcji, niekoniecznie bakteryjnej. Żółtawe zabarwienie wydzieliny wynika z toczącej się walki komórek odpornościowych organizmu z patogenami oraz wydalaniem „zjedzonych zarazków”, martwych komórek oraz uszkodzonych tkanek.

Konkretne czynniki wyzwalające infekcje nosa oraz zapalenie zatok:

• przeziębienia powodowane najczęściej przez rinowirusy (HRV, ang. Human rhinovirus),
• grypa powodowana przez Influenzavirus A, B oraz C,
• bakterie Streptococcus pneumoniae,
• bakterie Haemophilus spp.,
• bakterie Moraxella catarrhalis,
• alergie sezonowe, szczególnie te nieleczone, powodujące przewlekłe zaleganie wydzieliny w zatokach, co z kolei prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, jak również stworzenia doskonałego środowiska do rozwoju bakterii.

Żółty katar u dziecka i niemowlaka

Żółty katar u dziecka i niemowlęcia w większości przypadków wynika z toczącej się infekcji – jednak rzadką przyczynę żółtego kataru u dziecka stanowi zapalenie zatok. Zatoki dziecka nie są w pełni rozwinięte aż do późnego okresu nastoletniego. Stąd w większości przypadków u dzieci diagnozuje się wirusową infekcję górnych dróg oddechowych, która ustępuje po leczeniu wspomagającym oraz odpoczynku.

Małe dzieci są bardziej podatne na różnego rodzaju infekcje, ze względu na niedojrzałość układów np. oddechowego i ciągle rozwijający się układ immunologiczny oraz czynniki środowiskowe bogate w różnego rodzaju zarazki (żłobki, przedszkola, szkoły). Dlatego bardzo ważne, aby nie bagatelizować żadnej infekcji u dziecka czy niemowlęcia. Katar infekcyjny ściekający po gardle bardzo szybko może doprowadzić do rozwoju infekcji w sąsiadujących strukturach i powodować zapalenie ucha, jak również zapalenie w dolnych partiach układu oddechowego – oskrzelach oraz płucach.

Żółty katar zazwyczaj jest gęsty i małym dzieciom utrudnia oddychanie oraz jedzenie, szczególnie tym karmionym piersią. Dlatego, aby zapobiec rozwojowi infekcji oraz ulżyć dziecku w walce z infekcją warto wprowadzić leczenie wspomagające już na samym początku infekcji.

Zaleca się:

• stosowanie kropli do nosa (maksymalnie 5-7 dni), które obkurczają błonę śluzową nosa i ułatwiają usuwanie zalegającej wydzieliny (dostępne również dla niemowląt);
• płukanie nosa solą fizjologiczną;
• stosowanie leków przeciwbólowych oraz przeciwzapalnych (np. z ibuprofenem);
• wspomaganie syropami z witaminą C, rutyną czy wapniem (wzmacnianie naczyń krwionośnych);
• stosowanie leków w sprayu na gardło (dostępne również dla niemowląt);
• inhalacje ułatwiające odksztuszanie wydzieliny;
• picie dużej ilości wody.

Należy pamiętać, że nie w każdym przypadku leczenia żółtego kataru wymagany jest antybiotyk i nie warto po niego sięgać od razu. Antybiotykoterapia włączana jest po przewlekłej zazwyczaj 7 dniowej, nieustępującej infekcji z postępującymi objawami, świadczącymi o nadkażeniu bakteryjnym, a stosowana bezpodstawnie prowadzi do lekooporności, utrudniającej leczenie kolejnych infekcji o podłożu bakteryjnym.

Dr n.med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1. Ostre zapalenie zatok – klasyfikacja, leczenie. Kukwa A, Sobczyk G, Kizler-Sobczyk K. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2000:64-69.
2. Sinusitis and its management. Ah-See KW, Evans AS. BMJ. 2007;334(7589):358–361. 
3. https://health.clevelandclinic.org/what-the-color-of-your-snot-really-means/
4. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/8610-allergies