Brak apetytu u seniora. Co wybrać na apetyt u seniora?

Trudno zdefiniować pojęcie seniora. Nawet Światowa Organizacja Zdrowia nie uwzględnia nazwy senior w swojej definicji, natomiast wg przeprowadzanych ankiet 55% osób udzielających odpowiedzi, uznaje za seniora osobę powyżej 65 roku życia. Brak apetytu u seniorów jest często zgłaszaną dolegliwością w gabinecie lekarza rodzinnego. Najczęściej wynika z fizjologicznych, czyli całkiem naturalnych procesów, związanych ze spowolnieniem metabolizmu osoby starszej i zmniejszonego zapotrzebowania na kalorie, niekiedy jednak może stanowić objaw toczącej się w organizmie choroby. Z czego mogą wynikać zaburzenia apetytu u seniora i jak sobie z nim radzić?

Apetyt seniora

Proces starzenia organizmu kobiety i mężczyzny związany jest z fizjologicznym, czyli naturalnym postępującym sukcesywnie spadkiem metabolizmu tkanek i ich zmniejszonym zapotrzebowaniem na energię, którą organizm pozyskuje z pożywienia. Przyjmuje się, że po 60 roku życia zapotrzebowanie na energię, niezbędną do utrzymania podstawowych funkcji życiowych, spada nawet o 300 kalorii w porównaniu z osobą w wieku 20 lat. W związku z powyższym zmniejszony apetyt u osoby starszej, który nie wiąże się z utratą masy ciała, spadkiem stężenia glukozy we krwi (hipoglikemią), gorszym samopoczuciem i pogorszeniem wyników innych parametrów – nie powinien nadmiernie niepokoić. Natomiast brak apetytu, który prowadzi do zauważalnej utraty masy ciała, a co za tym idzie niedożywienia i osłabienia organizmu osoby starszej wymaga interwencji medycznej i dociekania przyczyn problemu.

Brak apetytu u seniora

Apetyt seniora zależy od wielu aspektów życia. Jego obniżenie, poza zmianami związanymi starzeniem, wynikać może z:

• negatywnego nastroju (stanów depresyjnych);
• dużego poziomu stresu;
• względów finansowych;
• trudności w zakupie jedzenia (samotność i niepełnosprawność);
• celowego wykluczania pewnych produktów z diety (unikanie objawów występujących po spożyciu pokarmu);
• dobrego samopoczucia mimo przyjmowanej niewielkiej ilości jedzenia;
• częściowej lub całkowitej utraty węchu i smaku;
• schorzeń przewlekłych wieku podeszłego (choroby nowotworowe, choroby przewodu pokarmowego, choroby trzustki, kamica żółciowa, alergia i nadwrażliwość pokarmowa, zaburzenia hormonalne, choroby neurologiczne i inne).

Brak apetytu u seniora – diagnostyka

Niedożywienie wynikające ze zmniejszenia apetytu osoby starszej jest powszechnym problemem, wymagającym diagnostyki i ustalenia przyczyn niedożywienia. Jadłowstręt u seniora wymaga przeprowadzenia szczegółowego wywiadu z pacjentem lub/i członkami jego rodziny, najlepiej ze względu na specyfikę wieku chorego – w gabinecie lekarza geriatry. Za najczęstszą przyczynę utraty apetytu, a co za tym idzie utraty wagi u osób starszych uznaje się nieprawidłowo skomponowaną dietę pod względem jej kaloryczności oraz współistniejące, związane ze starzeniem procesy zachodzące w przewodzie pokarmowym, m.in. spadek aktywności enzymów i hormonów żołądkowo – jelitowych biorących udział w trawieniu pokarmu.

Diagnostyka braku apetytu powinna poza procesem starzenia uwzględniać inne zaburzenia, w tym emocjonalne, interpretację relacji rodzinnych i statusu majętnego oraz objawy mogące nasuwać podejrzenie choroby redukującej apetyt.

• Objawy wskazujące na choroby przewodu pokarmowego to m.in. trudności w przełykaniu, nudności, wymioty, zgaga, bóle brzucha występujące bezpośrednio lub niedługi czas po jedzeniu, kłujący, o charakterze kolkowym ból w jamie brzusznej, biegunki, zaparcia, powiększenie obwodu brzucha, smoliste (zawierające krew) stolce itp.;
• Objawy wskazujące na zaburzenia emocjonalne i choroby psychiczne to m.in. wycofanie z życia rodzinnego lub/ i społecznego, przewlekłe odczuwanie lęku, omamy, urojenia, natrętne myśli, natrętnie powtarzane czynności, zaburzenia pamięci, przewlekające się uczucie smutku, zaprzestanie czynności higienicznych, popadanie w skrajne emocje – od euforii do dysforii, uzależnienie od alkoholu itp.;
• Objawy wskazujące na alergie i nadwrażliwość pokarmową to m.in. pieczenie, szczypanie ust i języka, obrzęk warg, wymioty, biegunka, zgaga, zaparcia, odbijanie, mdłości, wzdęcia, bóle brzucha, zmiany skórne, alergiczny nieżyt nosa (katar), zapalenie spojówek itp.;
• Objawy wskazujące na choroby neurologiczne to m.in. trudności w gryzieniu pokarmów, suchość w ustach, niedowłady, drżenia rąk, utrata pamięci krótkotrwałej, problem ze znalezieniem właściwych słów, zmiany osobowości, spowolnienie ruchowe, niezgrabność w ruchach, zmieniona mimika twarzy, chwiejny chód, zgarbienie postawy ciała itp.;
• Objawy wskazujące na choroby zębów i przyzębia to m.in. ból w obrębie jamy ustnej, odsłonięte szyjki zębowe, opuchnięte dziąsła, krwawienia z jamy ustnej, nieprzyjemny zapach mimo prawidłowej higieny jamy ustnej itp.;
• Objawy wskazujące na infekcję bakteryjną lub wirusową to m.in. kaszel, gorączka, problemy z oddawaniem moczu w przypadku zakażenia układu moczowego, ból mięśni i stawów, ból głowy, senność, uczucie zmęczenia, duszność itp.;
• Ogólnoustrojowe objawy wskazujące na proces nowotworowy to m.in. przewlekle utrzymujące się osłabienie, spadek wydolności i aktywności fizycznej, utrata kilogramów bez istotnej przyczyny i zmian w diecie, bóle, doskwierające nocne poty oraz nawracająca gorączka lub utrzymujący się stan podgorączkowy;

Niekiedy przyczyną zaburzonego apetytu u seniora jest typowa dla wieku podeszłego polipragmazja, czyli stosowanie wielu leków, suplementów i innych specyfików jednocześnie, których synergistyczne, czyli spotęgowane działanie może zmniejszać ochotę na spożywanie pokarmów. W zależności od podejrzewanej przyczyny utraty apetytu, lekarz prowadzący poza badaniem fizykalnym może zlecić dodatkowe badania:

• W chorobach przewodu pokarmowego istotnymi badaniami sąUSG,gastroskopia, kolonoskopia oraz badania laboratoryjne z krwi – morfologia, próby wątrobowe, lipidogram, enzymy trzustkowe, wskaźniki stanu zapalnego OB i CRP; 
• W zaburzenia emocjonalnych i chorobach psychicznych przydatne są wypełniane przez chorego kwestionariusze np. skala depresji Becka, kwestionariusz zaburzeń nastroju, test depresji dla osób starszych;
• W alergiach i nadwrażliwościach pokarmowych istotne jest ustalenie, który alergen odpowiada za niepokojące objawy, służą temu testy alergiczne, m.in. Alex;
• W chorobach neurologicznych najistotniejsze znaczenie ma badanie fizykalne pacjenta oraz badania obrazowe głowy i innych struktur układu nerwowego, czyli tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny;
• W chorobach zębów i przyzębia najistotniejsze jest badanie stomatologiczne;
• W chorobach infekcyjnych najważniejsze jest ustalenie przyczyn infekcji, co możliwe jest dzięki badaniu stężenia białka CRP, badaniu miana przeciwciał, posiewom mikrobiologicznym (np. zainfekowanego moczu);
• W chorobach nowotworowych o rozpoznaniu decyduje biopsjazmiany podejrzanej o proces nowotworowy oraz badania genetyczne.

Diagnostyki zaburzeń apetytu u osoby starszej nie wyczerpują powyżej wymienione badania. Kierunek diagnostyki i rodzaj możliwych do wykonania badań ustala lekarz prowadzący chorego.

Co na apetyt dla seniora?

Czym pobudzić apetyt u seniora? Przede wszystkim należy wyeliminować przyczynę utraty apetytu. Jeżeli brak apetytu wynika ze zdiagnozowanej choroby, leczenie jej – całkowicie lub w pewnym stopniu powinno pomóc w przywróceniu ochoty na jedzenie. Aby wspomóc apetyt seniora zaleca się przygotowywanie różnobarwnych „cieszących oko” dań, spożywanie małych porcji z większą częstotliwością, zwiększanie kaloryczności posiłków dodatkiem oleju lub oliwy z oliwek, wyeliminowanie z posiłków soli na korzyść ziół wspomagających proces trawienia (koper włoski, liść mięty). Na poprawę apetytu wpływa także dodawany do potraw cynamon, imbir, kminek, anyż i kozieradka. W poprawie odżywienia seniora może pomóc dietetyk kliniczny. Jego zadaniem jest skomponowanie diety i wytłumaczenie pacjentowi powagi sposobu odżywiania. Pomocne są również dostępne w aptekach preparaty wzmagające apetyt, stanowiące kompozycję witamin i ziół, poprawiających pracę układu pokarmowego. W ich doborze pomocny będzie farmaceuta, który weźmie pod uwagę zażywane przez seniora leki. Właściwe żywienie pacjentów w podeszłym wieku jest bardzo istotne. Po pierwsze zapobiega niedożywieniu, ale jest również sposobem na spowolnienie towarzyszących wiekowi chorób przewlekłych oraz stanowi profilaktykę powikłań towarzyszących chorobom.

Zioła na apetyt dla seniora

Zioła, które zażywa senior powinny być uwzględnione w wywiadzie lekarskim na który zgłasza się pacjent z brakiem apetytu. Być może to one stanowią przyczynę problemu, gdyż niektóre wchodzą w interakcje z zażywanymi przez seniora lekami, a brak apetytu jest zwyczajnie konsekwencją stosowania tej „wybuchowej mieszanki”. Łączenie kilku preparatów może prowadzić do wystąpienia groźnych działań niepożądanych, dlatego przyjmowanie leków, suplementów i ziół musi opierać się wyłącznie na zaleceniach lekarskich.

Brak apetytu u seniora – konsekwencje

Brak apetytu dla seniora ma bardzo istotne konsekwencje, wpływające także na skrócenie jego długości życia. Wśród nich wymienia się:

• Zagrożenie rozwinięcia się niedożywienia;
• Zwiększone ryzyko niedoborów witaminowych;
• Zmniejszenie masy mięśniowej i sprawności układu mięśniowo – szkieletowego przyspieszających utratę samodzielności i niepełnosprawność;
• Zwiększoną częstotliwość upadków, które w grupie osób w zaawansowanym wieku uznawane są za istotną przyczynę zgonów;
• Zmniejszoną regeneracja tkanek;
• Spadek aktywności układu odpornościowego i zwiększenie częstotliwości zapadania na infekcje;
• Nasilenie dolegliwości już istniejących chorób przewlekłych;
• Osłabienie, apatię i spadek chęci do życia.

Analizując powyższe konsekwencje braku apetytu, okazuje się, że jest to bardzo istotny problem, który bezwzględnie wymaga zdiagnozowania i podjęcia kroków, które doprowadzą do ustąpienia zaburzenia, a co za tym idzie poprawy jakości życia chorego. Właśnie ze względu na konsekwencje niedożywienia osób starszych, coraz częściej mówi się o konieczności oceny odżywienia pacjentów starszych podczas wizyt, zarówno u lekarza pierwszego kontaktu jak i u lekarzy specjalistów.

Autor: Dr n.med. Beata Skowron

Bibliografia:

1. Anoreksja wieku podeszłego – epidemiologia, przyczyny, konsekwencje zdrowotne. Wernio E, Dardzińska JA, Małgorzewicz S. Geriatria 2016; 10: 32-38.
2. Malnutrition in older adults – urgent need for action: a plea for improving the nutritional situation of older adults. Volkert D. Gerontology. 2013;59(4):328-33. doi: 10.1159/000346142. Epub 2013 Feb 8. PMID: 23406648.
3. Appetite and falls: Old age and lived experiences. Mahler M, Sarvimäki A. Int J Qual Stud Health Well-being. 2012;7. doi: 10.3402/qhw.v7i0.11540. Epub 2012 Feb 28. PMID: 22389651; PMCID: PMC3290897.
4. Importance of nutritional support in older people. Sánchez García E, Montero Errasquín B, Sánchez Castellano C, Cruz-Jentoft AJ. Nestle Nutr Inst Workshop Ser. 2012;72:101-8. doi: 10.1159/000339998. Epub 2012 Sep 24. PMID: 23052005.