Ciąża pozamaciczna (ektopowa) - objawy, przyczyny oraz diagnozowanie

Ciąża pozamaciczna, zwana także ciążą ektopową, to rodzaj ciąży patologicznej, w której zarodek rozwija się poza jamą macicy. Jest to stan zagrożenia dla zdrowia i życia kobiety, dlatego szybka diagnoza oraz odpowiednie leczenie są niezwykle ważne. Niestety, ciąża pozamaciczna nie zawsze jest łatwa do zdiagnozowania, a objawy do pewnego momentu mogą być niespecyficzne lub wręcz nieobecne. W poniższym artykule zostaną omówione najważniejsze informacje na temat ciąży pozamacicznej – od przyczyn i czynników ryzyka, przez objawy i metody diagnozowania, po możliwości leczenia i dalsze konsekwencje dla zdrowia kobiety.

Ciąża pozamaciczna – co to jest?

Ciąża pozamaciczna jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia kobiety. Występuje najczęściej między 25 a 30 rokiem życia i dotyka około 2% kobiet. Osoby, u których już raz wystąpiła, są bardziej narażone na ponowne jej rozpoznanie. Ciąża pozamaciczna zazwyczaj kończy się samoistnym poronieniem, ale bez odpowiedniego leczenia może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia kobiety. Niestety, często diagnozuje się ją zbyt późno, co może skutkować zgonem kobiety w ciąży. Wczesne objawy ciąży pozamacicznej i wczesne jej wykrycie, umożliwiają skuteczne zapobiegnięcie jej groźnym powikłaniom.

W przebiegu ciąży fizjologicznej po zapłodnieniu komórka jajowa przemieszcza się przez jajowód do jamy macicy i implantuje się w błonie śluzowej, co umożliwia rozwój zarodka. Zapłodnienie odbywa się w jajowodzie. Kolejno zapłodniona komórka przemieszcza się do jamy macicy, gdzie dochodzi do implementacji i dalszego rozwoju płodu. W przypadku ciąży pozamacicznej, komórka jajowa przemieszcza się wolniej i zagnieżdża poza macicą, uniemożliwiając prawidłowy rozwój zarodka i stanowiąc zagrożenie dla zdrowia i życia kobiety. W niektórych przypadkach może nawet doprowadzić do śmierci. Szacuje się, że 1 na 100 przypadków zapłodnionych komórek pozostaje w jajowodzie bądź zagnieżdża się w jeszcze innym miejscu poza jamą macicy. Znane są czynniki ryzyka, które temu sprzyjają.

Ciąża pozamaciczna – gdzie może wystąpić?

Jednym z miejsc, gdzie ciąża pozamaciczna może się do pewnego momentu rozwijać jest jajowód (stanowi to około 97% przypadków ciąż pozamacicznych). Zarodek może osadzić się w dowolnej części jajowodu, zwiększając swoje rozmiary, rozciąga ścianki jajowodu, co może doprowadzić do jego pęknięcia i poważnego krwawienia wewnętrznego. Wystąpienie krwotoku w jamie brzusznej jest bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia i życia kobiety. Rzadziej, ale również groźnie, ciąża pozamaciczna może rozwijać się w jamie brzusznej między narządami wewnętrznymi. Rosnący zarodek podrażnia błonę wyścielającą jamę brzuszną – otrzewną, powodując bóle i podrażnienie. Chociaż jest to rzadka postać ciąży pozamacicznej (około 1,4%), to wiąże się z poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia kobiety. Ciąża pozamaciczna może wystąpić również w jajniku (do około 3% przypadków) lub szyjce macicy (niezwykle rzadkie przypadki). Ciąża jajnikowa trwa bardzo krótko.

Niestety bez względu na umiejscowienie zapłodnionej komórki jajowej, każda z tych postaci ciąży pozamacicznej wiąże się z wysokim ryzykiem krwawienia wewnętrznego, który stanowi największe zagrożenie dla życia kobiety.

Ciąża pozamaciczna – objawy

Symptomy ciąży pozamacicznej są podobne do objawów ciąży prawidłowej i pojawiają się w pierwszych tygodniach ciąży. Objawy ciąży pozamacicznej w 5 tygodniu to zatrzymanie krwawienia miesiączkowego, ból piersi, mdłości, zmęczenie czy utrata lub zmiana apetytu. Niepokojące w przypadku ciąży pozamacicznej są bóle podbrzusza, które mogą skupiać się po jednej stronie i promieniować nawet do barku. Czasami bóle te są połączone z uczuciem parcia na stolec. Ciąża pozamaciczna a test ciążowy? W przebiegu ciąży ektopowej stężenie gonadotropiny kosmówkowej we krwi wzrasta, co powoduje, że w 50% przypadków test ciążowy wykazuje wynik pozytywny.

Dodatkowo podejrzenie ciąży ektopowej może nasuwać wystąpienie takich objawów jak: bóle podbrzusza, wystąpienie krwawienia z dróg rodnych, które przypominają okres (czasem towarzyszy im też plamienie). Ponadto mogą wystąpić symptomy rozwijającego się wstrząsu, takie jak niskie ciśnienie krwi, przyspieszone tętno, bladość skóry, zimne poty, wzmożona potliwość, a nawet może dojść do omdleń lub zasłabnięć. Takie objawy mogą wskazywać na rozwijający się wstrząs w wyniku pęknięcia jajowodu i konieczna jest natychmiastowa konsultacja z lekarzem, ponieważ ciąża pozamaciczna może stanowić zagrożenie dla życia kobiety.

Rozpoznanie nieprawidłowego umiejscowienia komórki jajowej jest możliwe tylko poprzez badanie ultrasonograficzne, co podkreśla wagę wizyty u ginekologa.

Ciąża pozamaciczna – przyczyny

Przyczyny ciąży pozamacicznej pozostają niejasne. Pomimo istnienia czynników ryzyka, które stwierdza się jedynie u połowy kobiet z nieprawidłowym zagnieżdżeniem komórki jajowej, nie znaleziono konkretnej przyczyny. Wśród potencjalnych czynników lekarze wymieniają wady anatomiczne dróg rodnych, wrodzone wady jajowodów (zrośnięcie, zwężenie), zabiegi chirurgiczne w obrębie narządów rodnych, infekcje przenoszone drogą płciową (takie jak chlamydia i rzeżączka), przerośnięta śluzówka macicy oraz zapalenia narządów miednicy mniejszej. Endometrioza, stosowanie wkładki wewnątrzmacicznej (zarówno miedzianej, jak i hormonalnej) oraz zaburzenia funkcji jajowodów również zwiększają ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej. Przewlekłe oraz niewłaściwie leczone zmiany przerostowe i zrosty, wywołane stanami zapalnymi przydatków, jajowodów, jajników i otaczających je tkanek należą do najczęstszych czynników ryzyka. Niestety, wcześniejsze poronienia, przerwania ciąży i ciąże pozamaciczne zwiększają ryzyko wystąpienia tego samego problemu w przyszłości. Nawet jedna ciąża pozamaciczna zwiększa to ryzyko o 15%.

Ciąża pozamaciczna – diagnoza

Niezwłoczne wykrycie ciąży pozamacicznej i jej natychmiastowe przerwanie są niezbędne. W przypadku zagnieżdżenia zarodka w jajowodzie, istnieje ryzyko uszkodzenia tkanek jajowodu poprzez jego rozciąganie, co może prowadzić do jego pęknięcia i krwawienia w jamie brzusznej. Gdy zapłodniona komórka znajduje się na końcu jajowodu i połączy się z plemnikiem, może dojść do oderwania się od jajowodu, prowadząc do rozwoju ciąży otrzewnowej (inaczej brzusznej). Zarodek może również zacząć się rozwijać poza macicą, na jajniku lub w szyjce macicy. Jeśli ciąża ektopowa nie zostanie zdiagnozowana na wczesnym etapie, może zaistnieć pilna potrzeba interwencji medycznej.

Jeśli kobieta doświadcza niepokojących objawów, takich jak krwawienie z dróg rodnych, podejrzane bóle brzucha, powinna niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, który przeprowadzi dokładną diagnostykę. Podczas wywiadu lekarz zapyta o charakter krwawienia, jego intensywność, obecność skrzepów oraz innych objawów, które mogą być związane z ciążą pozamaciczną. W celu wykluczenia innych chorób, takich jak zapalenie wyrostka robaczkowego, poronienie lub pęknięcie torbieli, konieczne może być wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych.

Ciąża pozamaciczna – kiedy widać na USG?

W większości przypadków ciąża pozamaciczna zostaje wykryta za pomocą przezpochwowego USG już w pierwszych tygodniach. Obraz zestawia się dodatkowo z wynikami stężenia beta-HCG we krwi.

Badanie poziomu beta-hCG jest ważnym krokiem w potwierdzeniu ciąży, ale w przypadku braku pęcherzyka ciążowego w macicy konieczne jest wykonanie badania USG, które pozwala na wykrycie ciąży pozamacicznej. Jeśli wynik badania USG jest niejednoznaczny, a poziom beta-hCG jest niski, lekarz może zdecydować się na biopsję endometrium – pobranie próbki błony śluzowej macicy, która zostanie zbadana pod kątem obecności kosmków. Ich brak może także sugerować ciążę pozamaciczną. W niektórych przypadkach może być konieczne wykonanie laparoskopii – badania jamy brzusznej za pomocą małej kamery podczas znieczulenia ogólnego.

W obu rodzajach ciąży, czyli w ciąży prawidłowej i pozamacicznej, można wykryć gonadotropinę kosmówkową (beta-HCG), który jest hormonem wytwarzanym przez łożysko i blastocystę. W ciąży prawidłowej poziom beta-HCG podwaja się co 48 godzin w pierwszych tygodniach ciąży. W przypadku ciąży pozamacicznej poziom beta-HCG rośnie wolniej niż w ciąży prawidłowej, ale również można wykryć jego obecność we krwi i moczu. Wykonanie dwóch badań poziomu beta-HCG w odstępie kilku dni może pomóc w potwierdzeniu lub wykluczeniu ciąży pozamacicznej. Jednak ostateczne rozpoznanie może wymagać innych badań, takich jak badanie ultrasonograficzne czy laparoskopia.

W przypadku wystąpienia objawów ciąży, zarówno dodatnie jak i negatywne wyniki testów wymagają potwierdzenia przez lekarza ginekologa za pomocą badania USG. Jeśli poziom beta-hCG jest wysoki, ale badanie USG nie wykazuje obecności zarodka w jamie macicy, istnieje duże podejrzenie ciąży pozamacicznej.

Ciąża pozamaciczna – leczenie

Ciąża pozamaciczna nie jest w stanie rozwijać się prawidłowo i zawsze stanowi zagrożenie dla życia kobiety. Często kończy się samoistnym poronieniem, niekiedy wymaga chirurgicznego usunięcia.

Dzięki postępowi w dziedzinie diagnostyki i medycyny, większość ciąż pozamacicznych jest wykrywana we wczesnych fazach, zanim pojawiają się poważne powikłania zagrażające życiu i zdrowiu kobiety, takie jak pęknięcie jajowodu. Objawy takie jak silny ból brzucha, obfity krwotok oraz oznaki wstrząsu, takie jak przyspieszone tętno, zimne poty czy omdlenia, mogą wskazywać na konieczność natychmiastowego działania.

Nie ma możliwości przeszczepienia zarodka zagnieżdżonego w miejscu innym niż jama macicy, ponieważ tylko tam są odpowiednie warunki do jego rozwoju. Tylko w macicy, za pośrednictwem pępowiny, płód może pobierać niezbędne składniki odżywcze i tlen.

W przypadku stwierdzenia ciąży ektopowej, która rozwija się poza jamą macicy (np. w jajowodzie, jajniku, szyjce macicy lub otrzewnej), lekarz może zdecydować o zakończeniu ciąży za pomocą leków lub poprzez zabieg laparoskopowy. Jeśli ciąża trwa kilka tygodni i nie przekracza 3 cm, możliwe jest podanie leku, który hamuje rozwój ciąży pozamacicznej. Natomiast jeśli ciąża trwa dłużej – około 8 tygodni – a także gdy zarodek jest większy (powyżej 3 cm) lekarz przeprowadza zabieg laparoskopowy. Zabieg ten polega na wykonaniu niewielkich nacięć w brzuchu, przez które wprowadza się laparoskop wyposażony w narzędzia chirurgiczne. Jest to metoda precyzyjna i mało inwazyjna, a rany szybko się goją i nie pozostawiają widocznych blizn.

Ciąża pozamaciczna – co dalej?

Jedynym sposobem na zapobieganie kolejnym ciążom pozamacicznym jest zwracanie uwagi na czynniki ryzyka, takie jak stan zapalny przydatków lub inne infekcje, które mogą prowadzić do powstawania zrostów i zmian w organizmie. Nie należy bagatelizować takich stanów i należy skonsultować się z lekarzem w celu ich odpowiedniego leczenia.

Autor: Mgr Agnieszka Nowak

Bibliografia:

1. Ectopic pregnancy and miscarriage: diagnosis and initial management. London: National Institute for Health and Care Excellence (NICE); 2021 Nov 24. PMID: 31393678.
2. Ectopic Pregnancy: Diagnosis and Management. Hendriks E, Rosenberg R, Prine L. Am Fam Physician. 2020 May 15;101(10):599-606.
3. Abdominal ectopic pregnancy. Nielsen SK, Møller C, Glavind-Kristensen M. Ugeskr Laeger. 2020 Apr 6;182(15):V08190467.
4. Recurrent Ectopic Pregnancy: Current Perspectives. Petrini A, Spandorfer S. Int J Womens Health. 2020 Aug 4;12:597-600.
5. Early pregnancy bleeding. Breeze C. Aust Fam Physician. 2016 May;45(5):283-6. PMID: 27166462.
6. The Diagnosis and Treatment of Ectopic Pregnancy. Taran FA, Kagan KO, Hübner M, Hoopmann M, Wallwiener D, Brucker S. Dtsch Arztebl Int. 2015 Oct 9;112(41):693-703.