Co może oznaczać podrażnione podniebienie?

Podrażnione podniebienie zazwyczaj jest konsekwencją infekcji (bakteryjnej, grzybiczej, wirusowej) oraz urazów mechanicznych, spowodowanych m.in. przez gorące jedzenie czy zaopatrzenia protetyczne. Podrażnienie podniebienia pojawia się także w przebiegu choroby refluksowej przełyku, zespołu pieczenia jamy ustnej, reakcji nadwrażliwości na leki czy chorób nowotworowych.

Podrażnienie podniebienia w grzybicy jamy ustnej

Jedną z częstszych przyczyn podrażnienia podniebienia jest grzybica jamy ustnej. Na ogół infekcja ta wywoływana jest przez drożdżaki, a dokładnie przez gatunek Candida albicans. Stąd też dla jej określenia stosuje się nazwy „kandydoza” czy „drożdżyca”. Grzyby te naturalnie występują w jamie ustnej, ale gdy dojdzie do zachwiania mikroflory jamy ustnej, następuje ich patologiczne namnażanie się. W sposób szczególny na grzybicę jamy ustnej narażone są małe dzieci, jak też dorośli o osłabionej odporności. Do grzybicy predysponują: nieprawidłowa higiena jamy ustnej, cukrzyca, niedoczynność gruczołów ślinowych, przyjmowanie antybiotyków czy przewlekłe drażnienie błony śluzowej jamy ustnej. Zmiany w przebiegu grzybicy mogą mieć różną lokalizację – dziąsła, język, podniebienie, wewnętrzna strona policzków. Mają one postać białych lub biało-czerwonych, niewielkich wykwitów, które przypominają ścięte mleko lub ser twarogowy. Zmiany powodują ból, pieczenie, uczucie suchości i nieprzyjemny smak w ustach. Niekiedy prowadzą do zaburzenia smaku.

Podrażnienie podniebienia w infekcjach bakteryjnych i wirusowych

Do podrażnienia podniebienia dochodzi w przebiegu wirusowego zapalenia jamy ustnej wywołanego przez wirus opryszczki zwyczajnej. Charakterystyczne dla tej choroby jest występowanie zmian pęcherzykowych wewnątrz jamy ustnej, które z czasem pękają, tworząc nadżerki. Objawy mogą rozprzestrzeniać się na gardło lub usta. Opryszczkowemu zapaleniu jamy ustnej towarzyszą: wysoka gorączka, złe samopoczucie, osłabienie organizmu, powiększenie okolicznych węzłów chłonnych, rozdrażnienie, brak apetytu, zaczerwienienie i obrzęk dziąseł, ślinotok.

Podrażnienie podniebienia z wymiotów

Do podrażnienia podniebienia może dojść na skutek częstych wymiotów. Te mogą występować na początku wczesnej ciąży. Są również częste jako efekt uboczny leczenia onkologicznego czy charakterystyczne dla tzw. bulimii, czyli żarłoczności psychicznej. To zaburzenie odżywiania, które charakteryzuje się napadami objadania się, po których występują zachowania kompensacyjne w postaci m.in. prowokowania wymiotów. Bulimii towarzyszy szereg objawów zarówno psychicznych, jak i fizycznych, w tym m.in.: zmęczenie, odwodnienie, zaburzenie równowagi elektrolitowej, niedobory żywieniowe, zgaga, refluks, podrażnienie przełyku i podniebienia. Do tego ostatniego dochodzi z powodu częstego narażenia tkanek na działanie silnie kwasowego (niskiego) pH wymiocin.

Podrażnienie podniebienia w chorobie refluksowej przełyku

Podniebienie podrażnione zostaje w przebiegu choroby refluksowej przełyku. Tzw. refluks polega na nieprawidłowym cofaniu się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku, a niekiedy aż do jamy ustnej. Dochodzi do tego na skutek niesprawności zwieracza dolnego przełyku. Objawami towarzyszącymi chorobie refluksowej są zwłaszcza:

• nieprzyjemny zapach z ust,
• uczucie tzw. guli w gardle,
• kwaśne, gorzkie odbijanie,
• zgaga – dokuczliwe uczucie pieczenia, palenia za mostkiem,
• przewlekły kaszel,
• chrypka,
• podrażnienie tkanek, w tym podniebienia.

Podrażnienie podniebienia w zespole pieczenia jamy ustnej

Zespół pieczenia jamy ustnej to idiopatyczna choroba charakteryzująca się uczuciem piekącego, palącego lub kłującego bólu w obrębie błon śluzowych jamy ustnej. Objawami towarzyszącymi są często: zaburzenia smaku, uczucie suchości jamy ustnej, uczucie parzenia, mrowienia lub drętwienia. Dolegliwości dotyczą przeważnie końca języka, warg (częściej wargi dolnej), podniebienia, rzadko lokalizują się w obrębie dna jamy ustnej oraz śluzówek policzków. W obrazie klinicznym zespołu pieczenia jamy ustnej stwierdza się dużą częstość nieprawidłowości psychiatrycznych – uczucie niepokoju, depresję, zmienność nastroju, obniżenie jakości snu, przewlekłe zmęczenie. Mimo licznych badań etiologia zespołu pozostaje nieznana. Obecnie sugeruje się głównie podłoże neurologiczne schorzenia.

Podrażnienie podniebienia – afty

Afty to nadżerki lub owrzodzenia błony śluzowej, czyli ubytki błony śluzowej w jamie ustnej. Mogą być pojedyncze lub mnogie, są owalne lub okrągłe, otoczone rąbkiem zapalnym. Zazwyczaj rozwijają się na wargach, policzkach, podniebieniu miękkim i łukach podniebiennych i powodują ich podrażnienie. Przyczyny powstania aft nie zostały do końca poznane, a wśród czynników predysponujących do ich rozwoju wymieniane są m.in.:

• nieodpowiednia higiena jamy ustnej,
• uszkodzenia śluzówki (podczas szczotkowania zębów, źle dobrana proteza, podrażnienia powstałe w trakcie zabiegu u dentysty),
• próchnica,
• obniżona odporność,
• stres,
• skłonności genetyczne i czynniki rodzinne.

Wyróżnia się trzy postaci kliniczne aft:

• małe afty Mikulicza – bolesne nadżerki wielkości do 10 mm, ustępujące bez pozostawiania blizny po 7–14 dniach;
• duże afty Suttona – najcięższe i rzadko występujące, bolesne owrzodzenia wielkości 10–20 mm, którym towarzyszą objawy ogólne, takie jak: osłabienie, stany podgorączkowe, trudności w mówieniu, połykaniu,  gojące się z pozostawieniem blizn;
• afty opryszczkopodobne –bardzo liczne, drobne zmiany (do 1–2 mm), gojące się do 21 dni bez pozostawiania blizn.

W przypadku nawrotowego charakteru aft mówi się o aftozie nawracającej.

Inne przyczyny podrażnienie podniebienia

Powyższe schorzenia nie wyczerpują listy  sytuacji, które mogą wiązać  się z podrażnionym podniebieniem. Wśród innych przyczyn tego stanu wymienia się dodatkowo m.in.:

• praca głosem i jego nadwyrężenie podczas głośnego lub długiego mówienia/śpiewania (dotyczy to zwłaszcza nauczycieli, wykładowców, śpiewaków, dziennikarzy radiowych i telewizyjnych);
• choroby dziąseł, zębów, przyzębia (bolące podniebienie obok zębów);
• schorzenie o charakterze nowotworowym w obrębie jamy ustnej lub krtani;
• mononukleozę zakaźną (ból gardła i czerwone plamki na podniebieniu miękkim i twardym);
• zapalenie zatok przynosowych – spływająca po tylnej ścianie gardła wydzielina podrażnia tkanki;
• zespół Sjögrena – chorobę autoimmunologiczną, w której dochodzi do uszkodzenia ślinianek prowadzącego  do suchości w ustach i podrażnienia podniebienia;
• źle dopasowane uzupełnienia protetyczne;
• spożywanie gorących, pikantnych potraw oraz twardych produktów spożywczych;
• reakcje nadwrażliwości, w tym alergiczne;
• nikotynowe zapalenie jamy ustnej – wieloletnie trwanie w nałogu nikotynowym może prowadzić do podrażnienia podniebienia, ale i do pogrubienia tkanek w jamie ustnej oraz zaburzenia pracy gruczołów ślinowych;
• poparzenie termiczne na skutek spożycia gorącego płynu lub pokarmu bądź poparzenie chemiczne w wyniku działania substancji żrącej.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia:

1. K. Emerich, A. Wal-Adamczak, M. Sobczak, Jama ustna dziecka bez tajemnic, Czelej, Lublin 2015.
2. R. Górska, Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej, Med Tour Press International, Otwock 2011.
3. P.T. Wysocki, Zespół pieczenia jamy ustnej, „Gastroenterologia Kliniczna” 2017, t. 9, nr 1, s. 7–18.