Czym są zastrzyki antykoncepcyjne? Czy wymagają regularnego wykonywania badań?

Zastrzyki antykoncepcyjne to coraz bardziej popularna forma antykoncepcji hormonalnej. Polegają one na domięśniowym podaniu hormonów. Decyzja o stosowaniu antykoncepcji w zastrzyku, podobnie zresztą jak innych hormonalnych metod regulacji płodności, powinna zostać poprzedzona odpowiednimi badaniami. Dowiedz się więcej o działaniu i skuteczności tej metody.

Czym są zastrzyki antykoncepcyjne?

Zastrzyki antykoncepcyjne są jedną z najskuteczniejszych i najwygodniejszych form antykoncepcji. To domięśniowa metoda aplikacji określonej dawki hormonów. Wykonuje się je co 3 miesiące w gabinecie ginekologicznym. Po iniekcji do krwiobiegu stopniowo uwalnia się substancja o działaniu podobnym do działania naturalnego progesteronu. Niewątpliwą zaletą tej metody jest brak konieczności codziennego przyjmowania hormonów, jak to ma miejsce w przypadku tabletek antykoncepcyjnych, oraz fakt omijania układu trawiennego.

Na polskim rynku farmaceutycznym zarejestrowany jest jeden preparat antykoncepcyjny w postaci zawiesiny do wstrzykiwań. Ma on w swoim składzie octan medroksyprogesteronu. Substancją czynną leku jest syntetycznym sterydem –  progestagenem, którego naturalnym odpowiednikiem jest  hormonkobiecy – progesteron. Trzeba podkreślić, że zastrzyki antykoncepcyjne są dostępne wyłącznie na receptę i nie podlegają refundacji.

Jak przygotować się do antykoncepcji w zastrzyku?

Wybór metody antykoncepcji wymaga odpowiedniego przygotowania. Powinien być poprzedzony wizytą u ginekologa, podczas której dokona on wnikliwej oceny stanu zdrowia pacjentki. Podstawą jest przeprowadzenie:

• badania podmiotowego – wywiadu, w czasie którego powinny zostać zadane pytania o tryb życia, przewlekłe i przebyte choroby, aktywność seksualną, stosowanie używek, przyjmowanie leków, specyfikę cyklów menstruacyjnych i dolegliwości;
• badania przedmiotowego – badania ginekologicznego z wykonaniem cytologii, USG narządów rodnych, badania piersi, pomiaru ciśnienia tętniczego i aktualnej masy ciała  oraz obliczenie BMI;
• badań laboratoryjnych – morfologii, poziomu glukozy we krwi, profilu hormonalnego, koagulogramu (badania oceniającego krzepliwość krwi), prób wątrobowych, lipidogramu (badania oceniającego poziom lipidów we krwi);
• testu ciążowego.

Dopiero na podstawie zebranych informacji i wyników ginekolog może zaproponować antykoncepcję w zastrzyku. Powyższe badania powinno się powtórzyć po upływie około 3 miesięcy od rozpoczęcia przyjmowania zastrzyków. Następnie kobieta stosująca antykoncepcję hormonalną powinna wykonywać te badania przynajmniej raz w roku.

Zastrzyki antykoncepcyjne obniżają poziom estrogenów, co wiąże się z ryzykiem zmniejszenia gęstości mineralnej kości. Badacze podkreślają, że zmiany te cofają się po zakończeniu przyjmowania iniekcji hormonalnej. Jednak aby nie dopuścić do ich powstania , zaleca się kontrolę poziomu wapnia i witaminy D3, na podstawie której lekarz określi odpowiednią suplementację tych składników. Poza tym kobiety stosujące antykoncepcję w zastrzyku przez ponad 2 lata powinny profilaktycznie wykonywać badanie BMD, czyli ocenę gęstości mineralnej kości.

Kiedy powinno się rozpocząć stosowanie antykoncepcji w zastrzyku?

Zastrzyki antykoncepcyjne można zacząć stosować w dowolnym dniu cyklu, choć najlepiej w ciągu pierwszych 5 dni od rozpoczęcia miesiączki. Wówczas uzyskuje się natychmiastową ochronę przed zajściem w ciążę. Rozpoczęcie iniekcji hormonalnej na późniejszym etapie cyklu wiąże się z koniecznością stosowania dodatkowej formy antykoncepcji (np. prezerwatywy) przez 7 dni. Z uwagi na to, że zastrzyki antykoncepcyjne zapewniają ochronę przed zajściem w ciążę przez okres 12 tygodni, należy pamiętać, aby odpowiednio wcześniej zaplanować kolejną wizytę lekarską. Odstęp pomiędzy kolejnymi zastrzykami wynoszący ponad 89 dni będzie wiązał się z koniecznością wykonania testu ciążowego przed iniekcją  stosowania dodatkowej formy antykoncepcji przez 14 dni. Większość kobiet decydujących się na antykoncepcję w zastrzyku przestaje miesiączkować, choć u części z nich mogą pojawić się plamienia lub nieregularne krwawienia.

Zastrzyki antykoncepcyjne – skuteczność metody

Zastrzyki antykoncepcyjne stanowią jedną z najskuteczniejszych metod zapobiegania ciąży. Indeks Pearla dla tej metody szacowany jest na 0,1. Oznacza to, że 0,1 na 100 kobiet zostanie zapłodniona w ciągu roku pomimo stosowania antykoncepcji w zastrzyku. Dla przykładu indeks Pearla dla plastrów antykoncepcyjnych to 0,2–0,9, dla środków plemnikobójczych 2–30, a dla dwuskładnikowych pigułek antykoncepcyjnych 0,2–2,5. Należy jednak pamiętać, że o skuteczności zastrzyków antykoncepcyjnych decyduje w dużej mierze ich właściwe podanie – czas (84–89 dni od poprzedniego), miejsce (w pośladek lub ramię) i sposób (przez lekarza lub pielęgniarkę). Bardzo ważna jest także odpowiednia kwalifikacja kobiety do tej metody zapobiegania ciąży na podstawie wyżej wymienionych badań, które pozwalają wykluczyć ewentualne przeciwwskazania.

Jak działa antykoncepcja hormonalna w zastrzyku?

Postarajmy się teraz odpowiedzieć na pytanie, jak działa zastrzyk antykoncepcyjny. Metoda ta:

• hamuje wydzielanie gonadotropin, w związku z czym kontroluje czynność jajników;
• uniemożliwia dojrzewanie pęcherzyków Graafa i pełny rozwój komórki jajowej, w konsekwencji czego nie dochodzi do jej uwolnienia z jajników podczas cyklu miesiączkowego;
• zmniejsza grubość błony śluzowej macicy, co w przypadku ewentualnego zapłodnienia utrudnia zagnieżdżenie zarodka;
• zagęszcza śluz szyjkowy, co w przypadku ewentualnej owulacji utrudnia plemnikom dotarcie do komórki jajowej.

Zalety i wady zastrzyku antykoncepcyjnego

Podsumowując, przyjrzyjmy się zaletom i wadom antykoncepcji w zastrzyku:

• zalety:
  • długotrwała ochrona przed zajściem w ciążę,
  • bezpieczna metoda podczas karmienia piersią,
  • nie trzeba pamiętać o codziennym przyjmowaniu hormonów,
  • rozwiązanie dla kobiet, które nie mogą przyjmować antykoncepcji estrogenowej,
  • wysoka skuteczność antykoncepcyjna według indeksu Pearla,
  • działanie niezależne od stosowanych leków,
  • działanie antykoncepcyjne zaraz po podaniu zastrzyku,
  • na skuteczność metody nie wpływają zaburzenia układu pokarmowego (wymioty, biegunka),
  • remedium na obfite, bolesne miesiączki i sposób na złagodzenie objawów PMS;
• wady:
  • brak ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową,
  • możliwe zmiany w cyklu miesiączkowym,
  • utrudnione zajście w ciążę nawet przez rok od zakończenia iniekcji,
  • ryzyko skutków ubocznych, m.in. zakrzepów, osteoporozy, przyrostu masy ciała.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. R. Dębski, Antykoncepcja – metody zapobiegania niepożądanej ciąży. Część II. Medyczne (nienaturalne) metody zapobiegania niepożądanej ciąży, „Ginekologia Polska” 2007, nr 78, s. 834–841.
2. A. Karowicz-Bilińska, E. Nowak-Markwitz, P. Oszukowski, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, „Ginekologia Polska” 2014, nr 85, s. 234–239.
3. National Health Service, The contraceptive injection. Your contraception guide 2018. Online: https://www.nhs.uk/conditions/contraception/contraceptive-injection/ [dostęp: 14.12.2022].