Dieta a nerki - czy dieta ma znaczenie?

Dieta jest bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowie i jakość życia człowieka. Postępowaniem dietetycznym w różnego rodzaju chorobach zajmują się dietetycy kliniczni, których rolą jest skomponowanie diety, tak aby wspomagała proces leczenia. W przypadku chorób nerek dieta ma za zadanie spowolnić rozwój choroby, zapobiec powikłaniom, ograniczyć ryzyko rozwijających się w ich przebiegu chorób krążenia i incydentów sercowo-naczyniowych. Co powinna zawierać dieta, biorąca pod uwagę zdrowie i poprawne funkcjonowanie nerek?

Dieta w profilaktyce chorób nerek

Istotnym elementem zapobiegania chorobom nerek jest właściwa ilość spożywanej wody. Ponieważ nerka działa jako filtr, prawidłowe wypełnienie naczyń krwionośnych dochodzących do nerki jest warunkiem jej właściwego funkcjonowania. Odpowiednia ilość wody w organizmie zapewnia prawidłowość procesu filtrowania krwi oraz usuwania toksyn. Zapobiega także infekcjom układu moczowego, zmniejsza ryzyko powstawania kamieni nerkowych, które tworzą się trudniej, gdy wystarczająca ilość wody zapobiega sklejaniu się ze sobą pojedynczych kryształów. To czy przyjmujemy właściwą ilość wody możemy łatwo ustalić na podstawie koloru wydalanego moczu. Powinien mieć on zabarwienie słomkowe lub jaskrawo żółte. Ciemniejsze – bursztynowe lub ciemnożółte zabarwienie moczu jest przesłanką świadczącą o zbyt małej ilości spożywanych płynów. Szacuje się, że osoba dorosła powinna wypijać ok. 2l płynów na dobę.

 Unikaj soli, by dbać o nerki

Dieta uwzględniająca dbałość o nerki powinna być uboga w sól.  Nadmierne spożycie soli prowadzi do zatrzymywania wody w organizmie, co z kolei może być przyczyną szkodliwego dla nerek nadciśnienia. Wysokie ciśnienie krwi przepływającej przez drobne naczynia nerek powoduje ich przebudowę, która z kolei utrudnia proces filtracji. Dochodzi do szkliwienia i twardnienia struktur nerek, które tracą prawidłową funkcję filtra i w wyniku zaistniałych zmian zaczynają „przepuszczać” do moczu ważne dla funkcjonowania organizmu substancje np. białko, ale także  krwinki czerwone. Zatrzymują natomiast we krwi nadmierne ilości sodu i toksyn np. mocznika.

Zauważalnym efektem może być pienienie się moczu, obrzęki oraz nieprawidłowości w wynikach badań laboratoryjnych zarówno krwi jak i moczu. Unikanie soli w diecie nie jest łatwym do realizacji zadaniem. Sól występuje praktycznie w każdym przetworzonym produkcie spożywczym, co znacznie utrudnia jej eliminacje ze spożywanych posiłków.

Jeżeli jednak uda się to zrobić, efekty dla zdrowia nerki będą wyłącznie korzystne. Dlatego przygotowując posiłki należy starać się zastąpić sól innymi przyprawami (bazylia, oregano, cząber, majeranek, czarny pieprz, gorczyca, tymianek, rozmaryn, estragon) oraz unikać kupowania produktów z dużą ilością soli (gotowe sosy, kostki do zupy).

Utrzymuj właściwy poziom glukozy we krwi

Ważny w profilaktyce zdrowia nerek jest również właściwy poziom glukozy we krwi. Aby utrzymać glukozę w granicach wartości referencyjnych oraz nie dopuścić do rozwoju cukrzycy, dobrym nawykiem jest stosować się do zaleceń piramidy żywieniowej. Pomaga ona w skomponowaniu prawidłowo zbilansowanej diety oraz zwraca uwagę na właściwe proporcje spożywanych produktów.

Zaleca przede wszystkim spożywanie produktów zbożowych z pełnego ziarna, różnokolorowych warzyw i owoców oraz roślin strączkowych. Sugeruje rezygnację z czerwonego mięsa na rzecz ryb i drobiu. Z produktów mlecznych wskazuje te o niskiej zawartości tłuszczu, a słodkie przekąski zaleca zastąpić nasionami i orzechami.

Z diety wyeliminowany powinien być nadmiar cukru i słodzonych napojów, oraz produkty wysokoprzetworzone typu fast food, batony i wafelki. Jako forma przyrządzania posiłków wskazane jest gotowanie na parze, duszenie lub pieczenie. Stosowanie się do zaleceń dietetycznych piramidy żywieniowej i nieprzekraczanie kaloryczności posiłków jest sposobem na utrzymanie prawidłowej masy ciała.

W kontekście zdrowia nerek – nadwaga i otyłość – działają wyłącznie na ich niekorzyść. Publikacje ostatnich lat potwierdziły, że otyłości towarzyszy przewlekający się stan zapalny. Komórki biorące udział w jego przebiegu wydzielają zbyt duże ilości mediatorów prozapalnych, cytokin i innych substancji, których nasilona produkcja wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nadciśnienia, uszkodzenia tkanek, w tym także nerek. Stąd często wraz z otyłością diagnozowana jest przewlekła choroba nerek.

Rozsądnie stosuj leki o działaniu nefrotoksycznym

W trosce o nerki należy rozsądnie spożywać leki o działaniu nefrotoksycznym np. paracetamol, ibuprofen. Ze względu na ich działanie zmniejszające przepływ krwi przez nerkę, należy spożywać je wyłącznie w zalecanych dawkach, popijając sporą ilością wody. Usprawni to ich metabolizm, zmniejszy ryzyko uszkodzenia narządu i ułatwi wydalanie z organizmu.

Postępowanie dietetyczne w chorobach nerek

Rozpoznaniu choroby nerek powinna towarzyszyć nieodległa wizyta u dietetyka klinicznego, którego zadaniem jest skomponowanie diety i wytłumaczenie pacjentowi powagi sposobu odżywiania w trakcie choroby. Właściwe żywienie  pacjentów z chorobami nerek wraz ze stosowaniem farmakoterapii jest sposobem na spowolnienie procesu chorobowego, profilaktykę powikłań towarzyszących chorobie i odwleczenie obciążającego sposobu leczenia jakim jest dializoterapia.

W przypadku chorób nerek, które prowadzą do ich przewlekłej niewydolności ważna jest kontrola chorego nad spożywaną ilością płynów i dostarczanymi z dietą elektrolitami i minerałami. W pierwszej kolejności należy znacznie ograniczyć spożycie sodu np. unikając dosalania i gotując w domu, eliminując tym samym zakup posiłków z nieznaną ilością soli. Sposobem na zmniejszenie spożycia sodu jest również płukanie produktów przechowywanych w puszkach, np. fasolki. Dieta z chorobą nerek powinna również eliminować nadmierne spożycie potasu (np. banany, pomidory) i fosforu (np. mięso, sery topione, kasza gryczana) oraz uwzględniać suplementację witaminą D – odpowiedzialną za gospodarkę wapnia w organizmie, ale także pracę u układu odpornościowego.

Jadłospis chorego z przewlekłą chorobą nerek powinien uwzględniać zmniejszoną podaż obciążającego nerki białka (np. mięso, mleko, ryby, fasola) oraz zwiększoną porcję błonnika (np. warzywa, otręby). W przypadku warzyw, osoba z przewlekłą chorobą nerek powinna wystrzegać się nowalijek, czyli świeżych i młodych warzyw, pochodzących najczęściej z upraw szklarniowych. Mogą być one przesycone nawozami lub środkami ochrony roślin, które negatywnie wpływają na funkcjonowanie nerek.

Ze względu na konkretne zapotrzebowanie kaloryczne chorych z przewlekłą chorobą nerek, ale także wytyczne co do ilości spożywanych produktów w przeliczeniu na kilogram masy ciała, spersonalizowana dieta przygotowana przez dietetyka bezpośrednio dla pacjenta na konkretnym etapie niewydolności jest sposobem na prawidłowość leczenia i spowolnienie procesu chorobowego. Spersonalizowane leczenie dietetyczne pomaga w walce z nadwagą/ otyłością ale także z często występującym wśród chorych niedożywieniem.

Osoba ze zdiagnozowaną chorobą nerek musi pamiętać o dostosowaniu dawek leków do swojego stanu zdrowia i stopnia zaawansowania choroby. W tym celu dawki wszelakich leków, nawet dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych, typu paracetamol czy ibuprofen powinna zawsze konsultować z lekarzem.

Monitorowanie diety i procesu leczenia w chorobach nerek

W procesie leczenia i kontroli chorego z przewlekłą chorobą nerek, monitorowanie masy ciała odbywa się niemalże na każdej wizycie. Pacjent oceniany jest pod kątem prawidłowego nawodnienia oraz poprawności stosowanej diety. Mierzona jest ilość tkanki tłuszczowej i mięśniowej oraz analizowane są  wyniki badań laboratoryjnych krwi i moczu. W zależności od wniosków wyciągniętych przez lekarza, zapotrzebowanie na energię lub ilość białka, ale także dawki zalecanych witamin czy minerałów mogą być każdorazowo modyfikowane.