Drugi trymestr ciąży - dolegliwości, rozwój dziecka, badania

Trwający od 14 do 27 tygodnia ciąży drugi trymestr bywa czasami określany jako „najlepszy okres ciąży”. Wśród wielu kobiet ustępują poranne nudności oraz zmęczenie. W trakcie drugiego trymestru w organizmie przyszłej mamy zachodzą kolejne zmiany umożliwiające dalszy rozwój, wzrost i kształtowanie narządów przez płód. Jakie to zmiany, dowiesz się z tekstu poniżej.

Kiedy się zaczyna drugi trymestr ciąży? Jak przebiega?

Drugi trymestr zaczyna się z początkiem 14 tygodnia ciąży i trwa do 27 tygodnia ciąży. W trakcie drugiego trymestru u większości kobiet zaczyna być widoczny ciążowy brzuch oraz zaczynają być wyczuwalne ruchy płodu. Należy pamiętać, iż u każdej kobiety ciąża może przebiegać w odmienny sposób, dla niektórych ciężarnych początek drugiego trymestru wiąże się z ustąpieniem nieprzyjemnych nudności, zmęczenia czy niepokoju o zdrowie dziecka. Jednak u innych ciężarnych nieprzyjemne objawy czy trudne emocje mogą towarzyszyć również przez drugi trymestr.

Drugi trymestr ciąży – dolegliwości

Podczas drugiego trymestru ciąży następują kolejne zmiany w organizmie przyszłej mamy:

• Powiększający się obwód brzucha oraz piersi. Wraz z wzrostem płodu, powiększa się rozmiar macicy, powodując coraz bardziej widoczny ciążowy brzuch. Piersi przygotowujące się do funkcji laktacyjnej coraz bardziej powiększają swój rozmiar
• Skurcze Braxtona-Hicksa. Łagodne, nieregularne skurcze macicy mogą być odczuwalne już od drugiego trymestru ciąży. Skurcze Braxtona-Hicksa przygotowują macicę do porodu, nie są one jednak oznaką rozpoczynającej się akcji porodowej. Najczęściej występują wieczorami, po aktywności fizycznej lub po stosunku płciowym. Należy zaznaczyć, iż w przypadku mocniejszych, nieustępujących skurczy o narastającej sile, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem – może być to oznaka porodu przedwczesnego.
• Przebarwienia i zmiany skórne. Wzrost poziomu estrogenu podczas ciąży stymuluje zwiększenie ilości melaniny, czyli barwnika znajdującego się w skórze i determinującego jej kolor. W związku z tym u ciężarnych można często zaobserwować ciemniejsze przebarwienia – zwłaszcza w obrębie skóry twarzy. W drugim trymestrze w zależności od ilości melaniny, część kobiet może również zauważyć ciemniejszą linię przebiegającą przez środek brzucha zwaną kresą brunatną (linea nigra). Intensywność przebarwień może być większa przy ekspozycji na promienie słoneczne. Należy pamiętać, iż promieniowanie UV jest szkodliwe dla skóry i podczas spędzania czasu na otwartym powietrzu, przy odsłoniętej skórze należy zawsze stosować produkty z wysokimi filtrami UV (np. SPF50). Przebarwienia skórne znikają zazwyczaj po porodzie.
• Krwawienia z nosa. Podczas drugiego trymestru zwiększone poziomy hormonów oraz zwiększenie objętości krążącej krwi w organizmie mogą powodować przekrwienie błon śluzowych nosa i podatność na krwawienia z nosa.
• Zwiększona wrażliwość dziąseł i zębów. Zwiększone poziomy progesteronu i estrogenów sprzyjają większemu ukrwieniu tkanek, również dziąseł. Dodatkowo wymioty i nudności na początku ciąży mogą osłabiać szkliwo i zwiększać podatność na próchnicę. Należy pamiętać o regularnej kontroli stanu uzębienia na początku i w trakcie ciąży u swojego dentysty.
• Zawroty głowy. W drugim trymestrze następuje istotne nasilenie zmian w układzie krążenia u ciężarnej – są to m.in. zwiększona objętość krwi, zwiększona pojemność minutowa serca i wzrost objętości komór serca. W związku z tym u niektórych kobiet mogą pojawić się zawroty głowy, zwłaszcza przy niedostatecznej podaży płynów, przy utrzymywaniu pozycji stojącej dłuższy czas, czy przy szybkim wstawaniu z pozycji leżącej.
• Skurcze łydek. Skurcze łydek w ciąży zdarzają się dość często i zazwyczaj występują w nocy. Ich przyczyną mogą być niedobory elektrolitów i witamin lub ucisk powiększającej się macicy na nerwy i naczynia odprowadzające krew z nóg. Aby ich uniknąć można m.in. zwiększyć ilość spożywanego wapnia i innych elektrolitów, pić większe ilości wody, oraz stosować masaże nóg przed snem.
• Zapalenia i infekcje dróg moczowych. Podczas ciąży, ze względu na ucisk powiększającej się macicy na moczowody oraz zmniejszone napięcie mięśni moczowodów w wyniku zwiększonych stężeń hormonów płciowych, zwiększa się podatność na zapalenia układu moczowego. Przy zauważeniu jakichkolwiek objawów wskazujących na zapalenie w drogach moczowych należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, ponieważ nieleczone zakażenia układu moczowego w okresie ciąży są szczególnie niebezpiecznie dla ciężarnej oraz rozwijającego się płodu.

Rozwój płodu w drugim trymestrze ciąży

W trakcie drugiego trymestru, rozwijający się płód coraz bardziej przypomina noworodka- wzmacniają się jego rysy twarzy, wykształcają powieki z rzęsami, brwi, paznokcie i owłosienie. Dziecko w brzuchu jest już w stanie się przeciągać, robić miny, a nawet ssać swój kciuk. Od około 20 tygodnia za pomocą badania USG możliwe jest już określenie płci dziecka.

Od drugiego trymestru (zazwyczaj między 16, a 21 tygodniem ciąży) możliwe jest już wyczuwanie ruchów dziecka. Ruchy te są często opisywane jako „trzepotanie” lub podobne do uczucia „motyli w brzuchu”. Płód może wykonywać obroty i ruchy przez cały drugi trymestr. Jeśli jest to kolejna ciąża, przyszła mama może zacząć czuć ruchy płodu przed 16 tygodniem ciąży. W ostatnich tygodniach drugiego trymestru płód może również reagować na dźwięki na przykład podczas mówienia czy słuchania muzyki można zauważyć w odpowiedzi na nie poruszanie się dziecka.

Badania w drugim trymestrze ciąży

Podczas drugiego trymestru wykonywane są badania laboratoryjne gwarantowane przez Standard organizacyjny opieki okołoporodowej opublikowany w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 2018 roku, który reguluje zakres badań laboratoryjnych finansowanych przez NFZ, wykonywanych na określonych etapach ciąży. Został on opracowany na podstawie wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Drugi trymestr obejmuje kilka obowiązkowych badań:

• Morfologię krwi (pomiędzy 15 a 20 tygodniem, kolejna między 27 a 32 tygodniem)
• Badanie ogólne moczu (pomiędzy 15 a 20 tygodniem, 21 a 26 oraz 27 a 32 tygodniem)
• Kolejnym badaniem zalecanym w tym okresie jest oznaczenie przeciwciał anty-D u kobiet z czynnikiem Rh (-). W przypadku kobiet z krwią Rh ujemną (Rh -) w 28 tygodniu ciąży podawana jest immunoglobulina zapobiegająca chorobie hemolitycznej groźnej dla rozwijającego się płodu. Ciężarnym Rh ujemnym immunoglobulina podawana jest również po porodzie dziecka Rh+ oraz w innych szczególnych przypadkach.
• Badanie stężenia glukozy we krwi po doustnym podaniu 75 g glukozy – OGTT pomiędzy 24., a 28. tygodniem ciąży celem wykluczenia rozwijania się cukrzycy ciążowej.
• Między 21 a 26 tygodniem ciążyu kobiet, które uzyskały w pierwszym trymestrze ciąży ujemny wynik w kierunku toksoplazmozy w zakresie przeciwciał klasy IgM badanie należy powtórzyć.
• Kontrola ciśnienia tętniczego krwi i masy ciała. Badaniem regularnie powtarzanym jest także USG. W czasie ciąży powinno być wykonane minimum 3 razy: między 11. a 14. tygodniem ciąży, w trymestrze drugim – między 18. a 22. tygodniem ciąży, między 27. a 32. tygodniem ciąży oraz w 40. tygodniu ciąży.

Badania prenatalne w drugim trymestrze. Jakie badania wykonać można w drugim trymestrze ciąży?

Badania prenatalne w drugim trymestrze ciąży, podobnie jak badania w pierwszym i trzecim trymestrze, mają za zadanie sprawdzić stan zdrowia dziecka oraz pomóc ocenić ryzyko wystąpienia u niego zaburzeń genetycznych. Do badań prenatalnych zaliczają się badania wykonywane aparatem USG, badania laboratoryjne oraz badania genetyczne.

Badania prenatalne można podzielić na nieinwazyjne – takie jak badanie USG i testy laboratoryjne oraz na badania prenatalne inwazyjne – polegające na pobraniu próbek materiału bezpośrednio od płodu lub jego otoczenia. W II trymestrze ciąży w badaniach prenatalnych nieinwazyjnych za pomocą ultrasonografii (USG) szczegółowo oceniane są narządy płodu, a także sprawdzane jest występowanie ewentualnych cech związanych z zespołami genetycznymi. W drugim trymestrze ciąży z badań nieinwazyjnych można wykonać różne rodzaje badań USG (np. oceniające cechy związane z wadami rozwojowymi, czy przepływy w naczyniach u płodu), a z testów biochemicznych: test potrójny, polegający na analizie stężeń: beta gonadotropiny kosmówkowej (beta hCG), α-fetoproteiny (AFP) oraz wolnego estriolu. Wśród badań prenatalnych drugiego trymestru możliwy jest również do wykonania test zintegrowany obejmujący badania z pierwszego trymestru (USG i test podwójny -PAPPA) oraz badane w drugim trymestrze: stężenia b-hCG, AFP i estriolu. Na podstawie wyników badań w teście zintegrowanym wyliczane jest ryzyko wystąpienia zespołu Downa.

W drugim trymestrze możliwe jest również wykonanie badań genetycznych z krwi matki. Badania genetyczne stanowią najbardziej czułą i bezpieczną metodę diagnostyki wad wrodzonych u dziecka. Badanie DNA płodu z krwi matki możliwe jest zazwyczaj do wykonania od 10 tygodnia ciąży, można je jednak wykonać później – po 18 tygodniu ciąży również posiadają bardzo wysoką czułość, porównywalną do badań inwazyjnych. Do NIPT (ang. Non-Invasive Prenatal Testing) czyli nieinwazyjnych, całogenomowych, przesiewowych, testów prenatalnych należą testy Harmony oraz SANCO Test.

Badania prenatalne inwazyjne wykonywane są, jeśli występuje duże ryzyko wad rozwojowych u dziecka. Badania te polegają na pobraniu materiału przez powłoki brzuszne matki i są wykonywane pod kontrolą USG, w znieczuleniu miejscowym. Do badań inwazyjnych wykonywanych w drugim trymestrze ciąży zalicza się:

• Amniopunkcję – w trakcie badania pobierany jest płyn owodniowy otaczający płód.

• Fetoskopię – polegającą na pobraniu próbek bezpośrednio ze skóry i krwi płodu.

• Kordocentezę – w ramach badania pobierana jest krew z żyły pępowinowej. Badanie to pozwala nie tylko na wykrycie chorób genetycznych, ale także wrodzonych infekcji i zakażeń wewnątrzmacicznych oraz na określenie grupy krwi dziecka.

Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 14.05.2024 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych wprowadza refundację badań prenatalnych i możliwość ich wykonania u każdej kobiety w ciąży, niezależnie od jej wieku. Rozporządzenie obowiązuje od 5.06.2024 roku i dotyczy refundacji:

 – badań prenatalnych wykonywanych z krwi (tzw. nieinwazyjnych) zalecanych w zależności od wieku ciąży:  PAPP-A, free-β-hCG, AFP, Estriol

– badań USG pierwszego (11 – 14 tydzień) i drugiego (18 – 22 tydzień 6 dzień) trymestru.

Refundacja obowiązuje również w przypadku konieczności odbycia porady genetycznej lub/i wykonania badań inwazyjnych (np. amniopunkcji, biopsji trofoblastu lub kordocentezy), jeżeli wynik badań nieinwazyjnych jest niepokojący i wymaga weryfikacji.  

Skierowanie na wymienione badania wystawia lekarz prowadzący ciąże.Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 maja 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych (Dz.U. 2024 poz. 767)

Jak dbać o siebie w drugim trymestrze ciąży?

Przez cały drugi trymestr należy pamiętać o zachowaniu zdrowego stylu życia i unikaniu substancji toksycznych dla płodu. Regularne, łagodne ćwiczenia (zalecana długość to około 20 min dziennie) dopasowane do kondycji i samopoczucia wpływają pozytywnie na zdrowie matki oraz rozwijającego się dziecka. Najbezpieczniejszy rodzaj ćwiczeń dla kobiet w ciąży to na przykład pływanie i energiczne spacery. Należy pamiętać, aby zawsze skonsultować rodzaj wykonywanych ćwiczeń z lekarzem, w celu określenia czy są one w danym przypadku w pełni bezpieczne. W czasie ciąży należy unikać sportów kontaktowych oraz sportów grożących upadkiem. Dobrym pomysłem w czasie ciąży jest również wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie dna miednicy, które przygotują ciężarną do porodu drogami natury. W celu dobrania odpowiednich ćwiczeń można skontaktować się z fizjoterapeutką uroginekologiczną.

Kiedy skontaktować się z lekarzem w drugim trymestrze ciąży?

Jeśli podejrzewasz, że w Twoim organizmie rozpoczyna się proces chorobowy, odczuwasz zmianę samopoczucia lub martwi Cię stan zdrowia Twój i dziecka, zawsze warto skonsultować się z lekarzem, który w razie potrzeby pokieruje dalszą diagnostyką. Do sytuacji wymagających konsultacji lekarskiej w czasie drugiego trymestru zalicza się: zauważenie krwawienia z dróg rodnych, trudności w oddychaniu lub duszność, z tendencją do nasilenia, intensywne i nasilone skurcze brzucha oraz jego ból.  

Autor: Lek. med. Katarzyna Lizak

Bibliografia:

1. Położnictwo i ginekologia Tom 1-2 – Grzegorz H. Bręborowicz 2020.
2. How Your Fetus Grows During Pregnancy. The American College of Obstetricians and Gynecologists. https://www.acog.org/womens-health/faqs/how-your-fetus-grows-during-pregnancy
3. „Badania prenatalne – kiedy je wykonać i w jakim celu?” Nowa Genetyka 2022 https://nowagenetyka.pl/artykuly/badania-prenatalne-kiedy-je-wykonac-i-w-jakim-celu/