Jak zadbać o kondycję jelit? 7 kluczowych obszarów

Dobra kondycja jelit jest kluczowa dla funkcjonowania całego organizmu. Jelita oprócz trawienia pokarmu i wchłaniania składników odżywczych, wpływają na odporność, stan psychiczny i ogólną kondycję organizmu. Zła kondycja jelit może prowadzić do chorób autoimmunologicznych, stanów zapalnych i problemów neurologicznych. W poniższym artykule wyjaśniamy jak dbać o jelita, jakie funkcje pełnią w naszym organizmie oraz z czego składa się zdrowa flora jelitowa. 

Budowa i funkcje jelit w organizmie człowieka

Jelita to najdłuższy fragment układu pokarmowego człowieka. Dzielą się na jelito cienkie oraz jelito grube. Zlokalizowane są w jamie brzusznej i częściowo w jamie miednicy. Centralną część jamy brzusznej zajmuje jelito cienkie.

• Jelito cienkie ma około 5-6 m długości i składa się z trzech odcinków: dwunastnicy (łączy się z żołądkiem), jelita czczego oraz jelita krętego.
• Dwunastnica ma około 25 cm długości i zachodzi w niej trawienie z udziałem żółci i enzymów trzustkowych.
• Jelito czcze ma około 2,5 m długości i jest głównym miejscem wchłaniania substancji odżywczych.
• Jelito kręte ma około 3 m długości, kończy się zastawką krętniczo-kątniczą, przechodząc w jelito grube.

Cechami charakterystycznymi jelita cienkiego jest obecność kosmków jelitowych czyli palczastych wypustek błony śluzowej, które zwiększają powierzchnię wchłaniania składników odżywczych. Dodatkowo w jelicie cienkim występują gruczoły jelitowe, które wydzielają enzymy trawienne i śluz. 

Jelito grube ma około 1,5 m długości i składa się z kątnicy, okrężnicy i odbytnicy. W jelicie grubym dochodzi do wchłaniania wody i elektrolitów oraz formowania mas kałowych. W jelicie grubym nie ma kosmków jelitowych, a zamiast nich są fałdy i krypty jelitowe. Występuje gruba warstwa mięśniówki, co umożliwia sprawne przesuwanie mas kałowych w kierunku odbytu. Jelito grube jest miejscem w którym występuje największa część mikrobiomu jelitowego. 

Ściana jelita składa się z błony śluzowej (zawiera gruczoły jelitowe), błony podśluzowej (zawiera naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy), błony mięśniowej (odpowiada za ruchy perystaltyczne jelit) oraz zewnętrznej warstwy czyli błony surowiczej, która pełni funkcję ochronną dla jelit. Jelita pełnią kluczową rolę w procesie trawienia i wchłaniania składników odżywczych w organizmie człowieka.

Prawidłowa mikroflora jelitowa

Mikrobiota (mikroflora) jelit jest to zbiór mikroorganizmów – głównie bakterii ale również wirusów, pierwotniaków i grzybów, które występują w przewodzie pokarmowym człowieka. Bakterie wchodzące w skład mikrobioty jelit występują głównie w jelicie grubym i mogą stanowić aż do 80% masy kału. Według danych literaturowych w układzie pokarmowym człowieka bytuje około 800 gatunków bakterii, z czego około 99% całego mikrobiomu stanowi ok 30-40 gatunków bakterii. Mikroorganizmy zasiedlające jelito grube są bezwzględnie beztlenowe lub względnie beztlenowe co wynika ze specyfiki środowiska w którym żyją. Człowiek z mikroflorą jelit żyje na zasadzie symbiozy, oznacza to, że zarówno człowiek jak i drobnoustroje występujące w jelitach czerpią korzyści z takiego współżycia. Zdrowa flora jelitowa uczestniczy w stymulacji układu odpornościowego organizmu człowieka, aby mógł zwalczać drobnoustroje chorobotwórcze, produkuje biotynę i witaminę K, utrzymuje prawidłowe działanie układu nerwowego i mózgu, rozkłada określone składniki pokarmowe oraz reguluje rozwój i pracę jelit. 

Zdrowa flora jelitowa zawiera przewagę „dobrych bakterii” głównie z rodzaju Lactobacillus, które wspierają trawienie i odporność oraz Bifidobacterium, które produkują krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe i wzmacniają barierę jelitową. Obecność korzystnych szczepów bakterii wpływa na zwiększenie stopnia wykorzystania składników pokarmowych oraz na układ odpornościowy. „Dobre” bakterie jelitowe hamują rozwój bakterii patogennych oraz syntetyzują określone typy witamin.

Oprócz zdrowych bakterii jelitowych w skład mikroboty wchodzą również gatunki potencjalnie chorobotwórcze takie jak np. E. coli czy beztlenowe streptokoki. W warunkach równowagi fizjologicznej organizmu, ich ilość jest niewielka i nie powinna stanowić zagrożenia dla zdrowia człowieka. Zawartość bakterii we florze jelitowej nie jest stała i może zmieniać się pod wpływem różnych czynników takich jak np.: stres, hormony, dieta, wiek, stosowane leki czy choroby. 

Im bardziej zróżnicowana mikrobiota jelitowa tym lepiej dla zdrowia jelit. Niska różnorodność mikroflory może być związana z różnymi chorobami, np. otyłością, cukrzycą czy chorobami zapalnymi jelit. 

Stan mikrobiomu jelitowego można ocenić wykonując badanie NANOBIOME, które analizuje DNA wszystkich bakterii jelitowych zwartych w próbce materiału biologicznego (kału) poddanego badaniu. Analiza otrzymanego wyniku umożliwia dobór odpowiednich zaleceń żywieniowych aby zachować zdrową florę jelitową. Zdrowe bakterie jelitowe są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu człowieka.

Badanie NANOBIOME jest zalecane przede wszystkim pacjentom, którzy:

• mają objawy dysbiozy jelitowej (wzdęcia, biegunki, zaparcia, bóle brzucha, utrata masy ciała, brak apetytu),
• mają problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała,
• cierpią na choroby układu pokarmowego,
• często stosują różne leki (w tym antybiotyki),
• chcą w sposób świadomy zadbać o zdrowie jelit.

Jak zadbać o zdrowe jelita? 7 kluczowych aspektów

Dbając o dobrą kondycję jelit wpływamy na prawidłowy przebieg procesu trawienia i metabolizmu, jak również przyczyniamy się do zwiększenia odporności organizmu i lepszego samopoczucia. Kluczowe w dbaniu o zdrowie jelit jest przestrzeganie kilku najważniejszych zasad:

1. Stosowanie zdrowej diety – odpowiednio zbilansowana dieta jest kluczowa dla zdrowia jelit. Należy unikać wysoko przetworzonej żywności, pokarmów zawierających konserwanty, sztuczne dodatki i cukier, ponieważ może to zaburzać prawidłową mikroflorę jelit. Codzienna dieta powinna być bogata w błonnik pokarmowy, który w dużych ilościach obecny jest w owocach, warzywach, nasionach, produktach pełnoziarnistych i orzechach. Błonnik wzmaga perystaltykę jelit i wpływa na rozwój zdrowej flory jelitowej. W codziennej diecie powinny znaleźć się również zdrowe tłuszcze zawarte np. w oliwie z oliwek, tłustych rybach czy awokado, ponieważ wpływają one na stan błony śluzowej jelit. Fermentowana żywność taka jak kefiry, kiszonki, jogurt naturalny są źródłem probiotyków, m.in. bakterii kwasu mlekowego, które wpływają na proces trawienia. 
2. Odpowiednie nawodnienie organizmu – osoba dorosła powinna przyjmować co najmniej 1,5-2 litry wody dziennie. Odpowiednia dawka płynów dostarczanych do organizmu pomaga w transporcie składników odżywczych i ułatwia pasaż treści pokarmowej.
3. Ograniczenie stresu – stres może negatywne wpływać na kondycję jelit i zdrowe bakterie jelitowe, co zaburza proces trawienia. 
4. Regularna aktywność fizyczna – odpowiednia dzienna dawka ćwiczeń sprzyja pobudzeniu ruchów perystaltycznych jelit, co zapobiega zaparciom i usprawnia proces trawienia pokarmów.
5. Ograniczenie stosowania używek – alkohol, palenie papierosów czy zażywanie innych środków odurzających negatywnie wpływa na zdrowe bakterie jelitowe oraz błonę śluzową jelit.
6. Zastosowanie odpowiedniej suplementacji, jeśli jest taka konieczność – w trakcie i po antybiotykoterapii zalecane jest przyjmowanie probiotyków, których zadaniem jest odbudowa zdrowej flory jelitowej. Dodatkowo, jeśli codzienna dieta jest uboga w błonnik, po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą można zastosować suplementy diety zawierające błonnik. Cynk i witamina D również pozytywnie wpływają na kondycję jelit. 
7. Regularne badania oceniające zdrowie jelit – ważne, aby pamiętać o regularnych badaniach profilaktycznych jelit, np. po 50. roku życia zaleca się wykonanie kolonoskopii, która pozwala wykryć nieprawidłowości w postaci łagodnych polipów, czy zmian nowotworowych. 

Jakie są objawy najczęstszych chorób jelit?

Choroby jelit są obecnie dość powszechne w społeczeństwie, co może wynikać z spożywania wysoko przetworzonej żywności, stylu życia i stresu, wzrostu odsetka stosowania określonych grup leków oraz małej aktywności fizycznej. Choroby jelit mogą mieć różną etiologię – autoimmunologiczną, zapalną, infekcyjną lub nowotworową. Do najczęściej występujących chorób obniżających kondycję jelit zalicza się:

• Zespół jelita drażliwego – jest to przewlekłe zaburzenie czynnościowe jelit, charakteryzujące się częstym występowaniem bólów brzucha, wzdęć, biegunek lub zaparć. Do rozwoju choroby może przyczynić się przewlekły stres, zaburzenie mikrobioty jelitowej, nieprawidłowa dieta czy nadwrażliwości pokarmowe.
• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – jest to choroba zapalna jelit ograniczona do jelita grubego. W wyniku choroby u pacjenta występują bóle brzucha i krwawe biegunki.
• Choroba Leśniowskiego-Crohna – to przewlekły stan zapalny jelit, objawiający się głównie bólami brzucha, biegunkami i utratą masy ciała.
• SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) – może być spowodowany osłabieniem odporności, nadużywaniem antybiotyków lub zaburzeniami perystaltyki jelit. Charakteryzuje się nadmiernym rozwojem bakterii w jelicie cienkim, co powoduje wzdęcia, bóle brzucha i nietolerancję pokarmową. 
• Celiakia – choroba autoimmunologiczna w wyniku której organizm pacjenta nie toleruje glutenu. Jeżeli chory spożywa pokarmy zawierające gluten, dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych i zaburzeń wchłaniania. Najczęstszymi objawami celiakii są: osłabienie, bóle brzucha, niedobory witamin, upośledzone wchłanianie składników odżywczych z pożywienia.
• Polipy jelita – mogą być zmianami o charakterze nowotworowym lub nienowotworowym. Najczęściej rosną na wewnętrznej stronie jelita grubego lub odbytnicy. Wykrywane są podczas kolonoskopii.
• Rak jelita grubego– jest to jeden z najczęściej występujących nowotworów w społeczeństwie. W wielu przypadkach rozwija się na bazie polipów zlokalizowanych w jelitach. Do objawów nowotworu należy pojawienie się krwi w stolcu, chudnięcie i osłabienie organizmu. 
• Choroby infekcyjne jelit – mogą być wywołane przez bakterie, np. E. coli, Salmonella, wirusy (np. rotawirusy) lub pasożyty (np. Giardia lamblia). Najczęstsze objawy chorób infekcyjnych to wymioty, biegunka, bóle brzucha i gorączka.
• Nietolerancje pokarmowe – np. nietolerancja laktozy 

Najczęstszymi objawami chorób jelit są: bóle brzucha, wzdęcia i nadmierne gazy, zaburzenie rytmu wypróżniania się, utrata masy ciała, niedobory witamin i składników odżywczych, chudnięcie, nudności i wymioty, osłabienie i pogorszenie samopoczucia, krew w stolcu. Jeśli obserwujesz u siebie, którykolwiek z wyżej wymienionych objawów niezwłocznie zgłoś się do lekarza, który wyjaśni jak dbać o jelita oraz w razie konieczności wdroży odpowiednią diagnostykę i leczenie.