Kłębuszkowe zapalenie nerek – jak się objawia?

Termin „kłębuszkowe zapalenie nerek” obejmuje grupę chorób, powodujących uszkodzenie struktur zwanych kłębuszkami nerkowymi. Kłębuszki, które są elementem nefronu (podstawowej jednostki anatomicznej nerki), zbudowane są z sieci naczyń krwionośnych. Ich zadaniem jest filtrowanie krwi ze zbędnych, czasem toksycznych produktów przemiany materii, powstających w naszym organizmie i przeznaczonych do wydalenia z moczem. U zdrowego człowieka bariera filtracyjna przepuszcza tylko niewielkie cząsteczki, uniemożliwiając przenikanie większych takich jak białka czy krwinki czerwone, dlatego w badaniu ogólnym moczu białka, krwinki czy glukoza fizjologicznie nie występują.

Kłębuszkowe zapalenie nerek – co to jest?

Kłębuszkowe zapalenie nerek (KZN) powstaje w wyniku uszkodzenia błony podstawnej lub śródbłonka naczyń włosowatych w kłębuszku. Podstawowy patomechanizm, wspólny dla wszystkich odmian kłębuszkowego zapalenia nerek, ma głównie podłoże immunologiczne. Kiedy kłębuszki są w stanie zapalnym, nie funkcjonują prawidłowo. Prowadzi to do zaburzeń w filtracji osocza, gromadzenia się wody w organizmie oraz przepuszczania większych cząsteczek, dlatego w moczu pojawia się białko i erytrocyty. W części przypadków postępująca reakcja zapalna toruje drogę następującym po niej zwłóknieniom.

Jeśli choroba będzie się utrzymywać przewlekle, nerki mogą całkowicie przestać pracować i stać się niewydolne, wymagając ostatecznie dializy i przeszczepienia. 

Kłębuszkowe zapalenie nerek – przyczyny

Kłębuszek nerkowy z łaciny to glomerulus, dlatego choroby związane z tą strukturą nazywane są również glomerulopatiami. Kłębuszkowe zapalenie nerek może wynikać z wielu różnych przyczyn, które mimo zupełnie różnych czynników etiologicznych, końcowo prowadzą do upośledzenia funkcji kłębuszka. Ze względu na przebieg kliniczny można wyróżnić następujące postaci KZN:

• izolowany bezobjawowy krwinkomocz z białkomoczem lub bez,
• zespół nerczycowy,
• zespół nefrytyczny,
• ostre kłębuszkowe zapalenie nerek,
• przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek,
• gwałtownie postępujące KZN.

Do głównych przyczyn kłębuszkowego zapalenia nerek należą czynniki zakaźne oraz niezakaźne:

• zakażenia bakterii, takimi jak paciorkowce, gronkowce i pneumokoki;
• infekcje wirusowe, takie jak ospa wietrzna, wirusowe zapalenie wątroby typu B i C lub zakażenie wirusem HIV;
• infekcje pasożytnicze, takie jak malaria;
• powikłanie bakteryjnego zapalenia wsierdzia, infekcja zastawek serca;
• toczeń rumieniowaty układowy;
• cukrzyca;
• nagromadzenie nieprawidłowych przeciwciał IgA w kłębuszkach (nefropatia IgA);
• rzadkie choroby powodujące zapalenie naczyń krwionośnych;
• krioglobulinemia;
• zespół Goodpasture’a (zespół płucno-nerkowy);
• leki (na przykład niesteroidowe leki przeciwzapalne, niektóre antybiotyki, lit, niektóre leki chemioterapeutyczne);
• niektóre rodzaje nowotworów (takie jak szpiczak mnogi, białaczka, chłoniak).

KZN może mieć przebieg ostry – rozwijający się szybko, w krótkim czasie, jak również przewlekły – rozwijający się i postępujący powoli przez dłuższy czas. Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek najczęściej postępuje w sposób gwałtowny i krótkotrwały. Występuje jako powikłanie zakażeniem bakteriami, najczęściej paciorkowcami (na przykład anginą), rzadziej zakażeniami skórnymi. Tak jak w innych przypadkach, najczęściej jest następstwem schorzeń związanych z nieprawidłową reakcją immunologiczną, w których dochodzi do tworzenia się patogennych dla nerek kompleksów immunologicznych, które odkładając się w kłębuszkach, doprowadzają do ich uszkodzenia. 

Kiedy ostre KZN nie ustępuje lub nie jest leczone, może przejść w długotrwały, przewlekły stan zapalny. Przewlekłe KZN może być również wywołane uwarunkowaniem genetycznym. U wielu osób cierpiących na przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek nie można ustalić przyczyny. 

Kłębuszkowe zapalenie nerek – objawy

Zdarza się, że osoby cierpiące na kłębuszkowe zapalenie nerek nie doświadczają żadnych objawów ostrzegawczych choroby. Jednak w badaniu ogólnym moczu pacjentów zawsze występują nieprawidłowości. Objawy KZN będą związane z wadliwym procesem filtrowania w kłębuszkach, co prowadzi do retencji wody w organizmie, gromadzenia się toksycznych produktów przemiany materii i powstawania objawów związanych bezpośrednio z układem moczowym. 

Wczesne objawy ostrego KZN obejmują:

• obrzęki – uczucie nabierania wody, obrzęki na twarzy, opuchnięte oczy jak i obrzęki nóg,
• bolesne parcie na pęcherz i ból przy oddawaniu moczu,
• krew w moczu – ciemna czasem rdzawa barwa moczu (hematuria),
• rzadsze oddawanie moczu,
• wysokie ciśnienie krwi,
• dodatkowa ilość płynu w płucach, powodująca kaszel,
• ból w okolicy nerek,
• gorączka, wymioty, złe samopoczucie.

Przewlekła postać KZN może przez długi czas postępować bez cech zewnętrznych objawów. Jednak powolny rozwój zapalenia w kłębuszkach prowadzi do ich trwałych uszkodzeń i niewydolności. Do cech przewlekłego KZN należą:

• krew lub nadmiar białka w moczu, który może być niewielki, ale widoczny w badaniach moczu,
• wysokie ciśnienie krwi,
• obrzęki,
• częste oddawanie moczu w nocy,
• musujący lub pienisty mocz z powodu nadmiaru białka,
• ból brzucha,
• ból w okolicy lędźwiowej (nerek).

Kłębuszkowe zapalenie nerek – diagnostyka

Diagnostyka KZN opiera się na wywiadzie lekarskim oraz badaniach laboratoryjnych. Czasem bezobjawowe KZN wykrywane jest podczas okresowych bądź przypadkowych badań krwi i moczu, zlecanych przez lekarzy do diagnostyki innych schorzeń lub wykonywanych profilaktycznie przez pacjentów. Badania laboratoryjne wykazują zmienną ilość białka i krwinek w moczu. Badania krwi natomiast wykazują wysokie stężenie mocznika i kreatyniny (produktów przemiany materii) we krwi. 

Diagnostyka KZN opiera się na:

• wywiadzie ogólnym (objawy, badanie fizykalne)
• ocenie wyników badania ogólnego moczu (występowanie krwinek czerwonych, białka i wałeczków w osadzie)
• ocenie wyników badań krwi:
  • morfologia (stan ogólny organizmu),
  • CRP (obecność stanu zapalnego),
  • mocznik i kwas moczowy (ocena funkcji nerek),
  • poziom stężenia albuminy w surowicy krwi (ocena utraty białka),
  • badania immunologiczne (ukierunkowane na potwierdzenie choroby autoimmunologicznej, np. tocznia układowego),
• biopsja nerki – w celu rozpoznania podtypu histopatologicznego KZN i dostosowania metody leczenia,
• badania obrazowe, takie jak USG, RTG lub tomografia komputerowa.

Kłębuszkowe zapalenie nerek – leczenie

Czy kłębuszkowe zapalenie nerek jest wyleczalne? Odpowiedź brzmi tak. Część postaci KZN może ustąpić samoistnie, na przykład po wyleczeniu infekcji bądź odstawieniu leku powodującego uszkodzenie kłębuszków. Około 20% rozwija się w cięższą postać. W przypadku KZN wtórnego, wywołanego przez inne choroby, leczenie polega na hamowaniu rozwoju choroby podstawowej. Leczenie cięższych postaciach KZN obejmuje:

• antybiotykoterapię, jeśli przyczyną jest ciągle trwająca infekcja bakteryjna,
• leki immunosupresyjne, jeśli nadaktywny układ odpornościowy powoduje KZN,
• kortykosteroidy, w celu zmniejszenia stanu zapalnego,
• leki obniżające ciśnienie krwi, 
• zmiany w diecie, polegające na spożywaniu mniejszej ilości białka i soli,
• leki moczopędne, stosowane w celu zmniejszenia obrzęku i usunięcia nadmiaru płynu z organizmu,
• dializa, w szczególnych przypadkach, gdy dochodzi do nadmiernego gromadzenia się toksycznych produktów przemiany materii w organizmie lub gdy nerki wykazują cechy niewydolności.

W przypadku przewlekłego kłębuszkowego zapalenia nerek bardzo ważne jest monitorowanie pracy nerek, nawet jak objawy nie są widoczne czy bardzo dokuczliwe. Kontrolowanie ciśnienia krwi, spożywanie mniejszej ilości białka, systematyczne badanie moczu, może spowolnić uszkodzenie nerek. 

Kłębuszkowe zapalenie nerek u dzieci

U dzieci nieczęstą przyczyną kłębuszkowego zapalenia nerek jest infekcja paciorkowcowa, wywołaną przez anginę lub inną infekcję górnych dróg oddechowych. KZN objawia się zwykle od tygodnia do trzech po zakażeniu. W pozostałych przypadkach przyczyny KZN u dzieci są podobne jak u dorosłych i obejmują:

• zakażenie paciorkowcami,
• układowe choroby autoimmunologiczne,
• choroby zapalne naczyń,
• plamica Henocha-Schönleina,
• zespół Alporta – forma dziedzicznego kłębuszkowego zapalenia nerek,
• wirusowe zapalenie wątroby typu B (w rzadkich przypadkach).

Objawy mogą być nieco inne u każdego dziecka i mogą obejmować:

• mocz ciemnobrązowy, z domieszką krwi,
• ból gardła, cechy infekcji układu oddechowego,
• skąpomocz,
• brak energii, łatwe męczenie się, apatia dziecka,
• problemy z oddychaniem,
• bóle głowy,
• wysypka, szczególnie na pośladkach i nogach,
• utrata wagi,
• blady kolor skóry,
• gromadzenie się płynu w tkankach (obrzęki).

KZN u dzieci przebiega gwałtownie, lecz w większości przypadków jest zupełnie wyleczalne, a rokowania są lepsze niż u dorosłych. W stanach ostrych dziecko jest monitorowane i leczone w szpitalu, gdzie pozostaje pod stałą opieką specjalistów. Po wyleczeniu należy wykonywać badanie moczu systematycznie przez około rok, a w przypadku ponowienia objawów (nieprawidłowości w moczu), należy skonsultować się z lekarzem nefrologiem w celu rozszerzenia diagnostyki.

Dr n.med. Iwona Chromik