Limfocytoza – co to jest?

Limfocytozą nazywany jest stan podwyższenia liczby limfocytów. Może wskazywać na toczącą się infekcję wirusową, pasożytniczą, a niekiedy na proces białaczkowy. U dzieci fizjologicznym stanem jest wyższa ich liczba niż u dorosłych, u których limfocytozą definiuje się wzrost liczby limfocytów we krwi powyżej 4000 komórek w mikrolitrze. 

Limfocyty to komórki naszej krwi będące jedną z pięciu populacji składających się na białe krwinki, czyli leukocyty. Również limfocyty nie są jednolitą populacją, a w jej skład wchodzą limfocyty T, które nazwę zawdzięczają miejscu swojego dojrzewania, czyli grasicy (thymus), limfocyty B dojrzewające w szpiku kostnym (bone marrow) komórki NK (natural killers), które nazwę zawdzięczają swoim właściwościom. Rozróżnienie takie związane jest z różnymi funkcjami pełnionymi w organizmie. Limfocyty w większości znajdują się w tkance limfatycznej, która rozsiana jest po całym organizmie. Migrują pomiędzy tkankami i narządami, nabywając kompetencji do rozpoznawania obcych antygenów, a w przypadku limfocytów B do produkcji przeciwciał. Limfocyty NK mają natomiast zdolność do samoistnego zabijania komórek zakażonych wirusami czy komórek nowotworowych.

Limfocytoza – przyczyny

Do przyczyn limfocytozy zaliczamy:

• Infekcje wirusowe:
  • wirus Epsteina-Barr (EBV) – inaczej mononukleoza zakaźna, limfocytoza występuje w dwóch trzecich przypadków,
  • wirus cytomegalii,
  • HIV – w ostrej fazie infekcji występuje limfocytoza, natomiast w fazie przewlekłej dochodzi do spadku liczby limfocytów a szczególnie limfocytów T i ich subpopulacji CD4, która jest celem ataku wirusa,
  • inne wirusy: grypy, zapalenia wątroby, odry, różyczki,
• Infekcje bakteryjne: krztusiec, bruceloza, kiła, gruźlica,
• Infekcje pasożytnicze:
  • malaria,
  • toksoplazmoza,
• Choroby limfoproliferacyjne:
  • przewlekła białaczka limfatyczna – najczęstszy rodzaj białaczki spotykany u osób w starszym wieku,
  • chłoniaki nieziarnicze,
  • ostra białaczka limfoblastyczna,
• Wpływ leków i reakcje nadwrażliwości: allopurinol, wankomycyna, sulfonamidy, karbamazepina,
• Stan po usunięciu śledziony,
• Ostre ciężkie choroby: urazy, stan padaczkowy, zatrzymanie pracy serca,
• Palenie papierosów.

Limfocytoza – objawy

Limfocytoza sama w sobie nie powoduje objawów. Można jednak odczuwać dolegliwości związane z przyczyną wywołującą limfocytozę. W zależności od etiologii może przebiegać bezobjawowo i być wykryta przypadkowo, może również prowadzić do wystąpienia ciężkich objawów związanych z rozrostem nowotworowym.

Mononukleoza zakaźna (ale też infekcja wirusem cytomegalii) przebiega z gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych, zapaleniem gardła, czasem powiększeniem śledziony. Może być mylona z rozrostem białaczkowym ze względu na podobny obraz kliniczny.

Zauważenie poniższych objawów powinno nas skłonić do oznaczenia morfologii krwi i wizyty u lekarza. Mogą one bowiem wskazywać na pojawienie się rozrostu nowotworowego.

• Osłabienie, łatwe męczenie się,
• niezamierzona utrata masy ciała,
• poty nocne,
• zmiany w jamie ustnej,
• zwiększona podatność na infekcje, zwłaszcza górnych dróg oddechowych,
• łatwe powstawanie siniaków bądź skłonność do krwawień np. z nosa lub z dziąseł,
• bóle kostne, u dorosłych bóle kręgosłupa, u dzieci bóle kończyn dolnych,
• niebolesne powiększenie węzłów chłonnych jednego obszaru ciała, np. szyi, pach, pachwin,
• przewlekły kaszel, problemy z połykaniem lub duszność.

Nie są to jednak symptomy charakterystyczne tylko dla procesu rozrostowego, dlatego warto je rozpatrywać w szerszym kontekście i po uzupełnieniu o badania diagnostyczne.

Ustalenie przyczyny limfocytozy wymaga zebrania dokładnego wywiadu dotyczącego aktualnych chorób, zażywanych leków, ryzykownych zachowań i odczuwanych dolegliwości. Może być również konieczność konsultacji u lekarza hematologa czy lekarza chorób zakaźnych.

Może również zachodzić konieczność wykonania dodatkowych specjalistycznych badań jak: badania obrazowe (USG, RTG) cytometria przepływowa, biopsja szpiku kostnego lub badań w kierunku chorób zakaźnych.

Limfocytoza u dzieci

W pierwszych tygodniach życia we krwi dziecka dominują neutrofile, później stopniowo wypierają je limfocyty i ten stan się utrzymuje do 4-6. roku życia. Od tego wieku znów limfocyty są w mniejszości tak jak u osób dorosłych.

Zwykle u dzieci przyczyną limfocytozy są infekcje wirusowe (wirus Epsteina-Barr, cytomegalii, ospy wietrznej, świnki, grypy) rzadziej bakteryjne (krztusiec, bruceloza). Limfocytoza może utrzymywać się nawet kilka tygodni po wyzdrowieniu.

Mononukleoza zakaźna wywołana przez wirus Epsteina-Barr to jedna z częstszych infekcji u dzieci. Zwykle przebiega z gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych, zapaleniem gardła, osłabieniem, obrzękiem powiek, powiększeniem wątroby i śledziony. Ze względu na występujące nieprawidłowości w obrazie mikroskopowym wymaga różnicowania z ostrą białaczką, szczególnie przy wystąpieniu objawów: bólów kostnych, przedłużającej się gorączki, spadku liczby płytek, anemii, spadku liczby neutrofili w morfologii krwi.

Limfocytoza względna

Limfocytozę, czyli wzrost liczby limfocytów, można definiować jako limfocytozę bezwzględną, czyli wyrażoną w liczbie komórek w mikrolitrze >4000/μl lub jako limfocytozę względną wyrażoną w wartościach procentowych >40% u dorosłych. Limfocytoza względna określa zawartość procentową, czyli proporcję limfocytów względem innych populacji leukocytów. Warto pamiętać, że może wynikać z obniżonego odsetka innych krwinek białych zwykle granulocytów obojętnochłonnych, a nie tylko ze wzrostu liczby limfocytów.

Limfocytoza śródnabłonkowa

Limfocyty śródnabłonkowe fizjologicznie występują w obrębie błony śluzowej przewodu pokarmowego, stanowiąc jeden z mechanizmów odpornościowych. W stanach chorobowych wzrasta ich ilość i aktywność, prowadząc do miejscowego stanu zapalnego i zaburzenia procesów immunologicznych. Ich zwiększoną liczbę stwierdza się na podstawie badania histopatologicznego z wycinka biopsyjnego tkanki pobranej np. z przełyku czy jelita cienkiego.

W górnym odcinku przewodu pokarmowego i jelicie cienkim za prawidłowy zakres przyjmuje się obecność od kilku do 20 limfocytów na 100 komórek nabłonka. W jelicie grubym natomiast zakresy te wynoszą 5-10 limfocytów na 100 komórek nabłonka.

Limfocytoza śródnabłonkowa jest jednym z kryteriów rozpoznania celiakii czy limfocytowego zapalenia przełyku.

Limfocytoza nowotworowa

Jedną z przyczyn wzrostu liczby limfocytów jest proces nowotworowy. Do jego rozwoju dochodzi, gdy wskutek błędu w procesie powstawania bądź dojrzewania limfocytów, powstaje klon zmutowanych komórek namnażających się w sposób niekontrolowany. Komórki patologiczne za pośrednictwem węzłów chłonnych przedostają się do innych narządów. Jest wiele rodzajów chłoniaków i białaczek różniących się między sobą właściwościami samych komórek nowotworowych, miejscem powstania, przebiegiem klinicznym czy występowaniem w poszczególnych grupach wiekowych. Większość nowotworów hematologicznych jest charakterystyczna dla osób starszych, wyjątkiem jest ostra białaczka limfoblastyczna, najczęściej występująca u dzieci. Nie są znane przyczyny pojawiania się chłoniaków i białaczek. Do czynników ryzyka należą:

• narażenie na substancje toksyczne (np. pestycydy, benzen),
• niektóre zakażenia wirusowe np. wirus Epsteina-Barr, wirus HTLV-1,
• przewlekłe zakażenia bakteryjne i autoimmunologiczne,
• obniżona odporność np. w trakcie terapii immunosupresyjnej,
• leczenie przeciwnowotworowe.

Podsumowanie – FAQ

1. Czy limfocytoza zawsze oznacza infekcję wirusową, czy może być również związana z przewlekłymi stanami zapalnymi, autoimmunologicznymi lub nowotworowymi?

Limfocytoza związana jest z infekcjami wirusowymi i niektórymi bakteryjnymi. Może również wskazywać na rozrost nowotworu hematologicznego, np. ostrej białaczki limfoblastycznej, przewlekłej białaczki limfatycznej, chłoniaka. W przypadku chorób autoimmunologicznych i przewlekłych stanów zapalnych przyczyną mogą być zaburzenia ilości poszczególnych subpopulacji limfocytów.

2. Jakie są różnice między reaktywną limfocytozą, np. w odpowiedzi na infekcję, a limfocytozą klonalną, która może wskazywać na nowotwory krwi?

W przebiegu limfocytozy reaktywnej i klonalnej pojawiają się limfocyty o zmienionym wyglądzie. Limfocytoza reaktywna powstaje w odpowiedzi na infekcje wirusowe np. mononukleozę, wirus odry, świnki, cytomegalii i towarzyszą jej objawy infekcji wirusowej. Limfocytoza klonalna jest natomiast procesem nowotworowym, polegającym na niekontrolowanym namnażaniu zmutowanego klonu prekursorów limfocytów. Niekiedy oba rodzaje limfocytozy ze względu na podobieństwo objawów mogą zachodzić problemy z ich różnicowaniem. Dlatego zawsze wymaga pogłębionej diagnostyki, a w przypadku limfocytozy klonalnej wdrożenia odpowiedniego leczenia, aby opanować rozwój choroby.

3. Czy limfocytoza u dzieci ma inne przyczyny niż u dorosłych, i jakie schorzenia wieku dziecięcego najczęściej prowadzą do tego stanu?

Warto mieć na uwadze, że u dzieci od kilku tygodni do 6-8 lat limfocyty występują w większej liczbie niż u osób dorosłych. Dzieci również, ze względu na niedojrzałość swojego układu odpornościowego, częściej zapadają na choroby infekcyjne i często są to zakażenia wirusowe, w przebiegu których może pojawić się limfocytoza.

Białaczki są najczęściej występującym nowotworem u dzieci, a wśród nich prym wiedzie ostra białaczka limfoblastyczna (AML), dużo rzadziej spotykana u dorosłych.

Mgr Renata Grzelik