Nadczynność tarczycy u dzieci i nastolatków – jak się objawia i jak należy ją leczyć?

Nadczynność tarczycy, choć częściej spotykana u dorosłych, może również występować u dzieci i nastolatków, powodując różnorodne objawy wpływające na ich rozwój fizyczny i psychiczny. Stan ten, charakteryzujący się nadmiernym wydzielaniem hormonów tarczycy, prowadzi do przyspieszenia wielu procesów metabolicznych w organizmie. W artykule omówimy, jakie są typowe objawy nadczynności tarczycy u młodych pacjentów oraz jakie metody leczenia są najskuteczniejsze w zarządzaniu tą chorobą. Wczesne rozpoznanie i odpowiednia terapia są kluczowe dla zapewnienia zdrowia i prawidłowego rozwoju dzieci dotkniętych tym schorzeniem.

Nadczynność tarczycy u dzieci i nastolatków – ogólna charakterystyka

Tarczyca jest kluczowym gruczołem wydzielania wewnętrznego, który odgrywa istotną rolę w regulacji różnych procesów fizjologicznych w organizmie. Działa ona w ramach mechanizmu sprzężenia zwrotnego, obejmującego podwzgórze, przysadkę mózgową i samą tarczycę. Praca tarczycy jest kontrolowana przez hormon tyreotropowy (TSH), wydzielany przez przysadkę mózgową. Wysoki poziom TSH stymuluje tarczycę do produkcji tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3), które z kolei hamują wydzielanie TSH, tworząc złożony mechanizm regulacyjny.

Produkcję TSH pobudza tyreoliberyna (TRH) z podwzgórza oraz estrogeny. Dodatkowo, dostępność jodu w surowicy krwi, niezbędnego do syntezy hormonów tarczycy, odgrywa kluczową rolę w ich wydzielaniu.

Hormony tarczycy – tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3) – pełnią wiele istotnych funkcji w organizmie, w tym:

• Rozwój fizyczny i psychiczny: Hormony te są niezbędne do prawidłowego wzrostu tkanek i narządów, w tym układu nerwowego i kostnego, co jest szczególnie ważne dla dzieci.
• Funkcjonowanie mięśni, serca i nerek: Hormony tarczycy wspierają prawidłową pracę mięśni, serca i nerek, zapewniając ich efektywne działanie.
• Regulacja ciepłoty ciała: Odpowiadają za utrzymanie odpowiedniej temperatury ciała poprzez regulację metabolizmu.
• Metabolizm: Kontrolują przemiany metaboliczne węglowodanów, białek, tłuszczów, kwasów nukleinowych i witamin, wpływając na ogólny stan zdrowia.
• Transport wody i jonów: Wspomagają procesy transportu wody i elektrolitów w organizmie.
• Praca gruczołów płciowych: Utrzymują prawidłowe funkcjonowanie gruczołów płciowych, co ma znaczenie dla rozwoju reprodukcyjnego.

Tarczyca odgrywa zatem kluczową rolę w zdrowiu i prawidłowym rozwoju dzieci, wpływając na wiele aspektów ich funkcjonowania fizycznego i psychicznego.

📌 Sprawdź również: Dojrzewanie dziewczynek – etapy, dolegliwości i badania kontrolne, które warto wykonać

Nadczynność tarczycy u dzieci i nastolatków – objawy

Nadczynność tarczycy powoduje różnorodne objawy, które mogą wpływać na wiele układów i narządów w organizmie.

Objawy nadczynności tarczycy według układów:

1. Układ nerwowy:

• Nadpobudliwość, nadmierna ruchliwość, płaczliwość, drażliwość, problemy z koncentracją. Dzieci mogą mieć trudności z utrzymaniem uwagi, co może wpływać na wyniki w nauce i relacje z rówieśnikami.

2. Układ mięśniowy i kostny:

• Osłabienie siły mięśni, drżenie rąk, zaburzenia mineralizacji kości. Dzieci mogą skarżyć się na zmęczenie i bóle mięśni, a także mogą być bardziej podatne na złamania.

3. Układ krążenia:

• Przyspieszenie akcji serca (tachykardia), zaburzenia rytmu serca (dodatkowe skurcze nadkomorowe), zaburzenia ciśnienia tętniczego (obniżone ciśnienie rozkurczowe i podwyższone skurczowe), epizody migotania przedsionków. Te objawy mogą powodować uczucie kołatania serca i duszności.

4. Układ pokarmowy:

• Przyspieszona perystaltyka jelit, częstsze wypróżnienia, powiększenie wątroby, żółtaczka. Dzieci mogą doświadczać biegunek i bólu brzucha.

5. Zaburzenia metabolizmu:

• Uczucie gorąca, chudnięcie mimo dobrego apetytu, nietolerancja glukozy, zaostrzenie cukrzycy (jeśli współwystępuje). Dzieci mogą wykazywać zwiększoną potliwość i trudności w utrzymaniu prawidłowej masy ciała.

6. Objawy skórne:

• Nasilona potliwość, wypadanie włosów, świąd skóry, ciepła i wilgotna skóra, dermografizm (czerwone ślady po nacisku palcem). Skóra dzieci z nadczynnością tarczycy może być bardziej wrażliwa.

7. Objawy ze strony oczu:

• Wytrzeszcz (orbitopatia), podwójne widzenie, zaczerwienienie spojówek i powiek, sporadycznie zmiany naciekowe i nienaciekowe (tzw. objaw Graefego). Problemy te mogą prowadzić do dyskomfortu i pogorszenia widzenia.

8. Zaburzenia miesiączkowania u dziewczynek:

• Opóźnienie pierwszej miesiączki, nieregularne cykle. Hormonalne zaburzenia mogą wpływać na rozwój płciowy dziewcząt.

Wpływ nadczynności tarczycy na zdrowie psychiczne

Nadczynność tarczycy może również znacząco wpływać na zdrowie psychiczne dzieci i nastolatków, zwiększając ryzyko wystąpienia następujących zaburzeń:

1. ADHD (Zespół nadpobudliwości psychoruchowej):

• Dzieci z nadczynnością tarczycy mają około dwukrotnie wyższe ryzyko wystąpienia ADHD w porównaniu do zdrowych rówieśników.

2. Zaburzenia adaptacyjne:

• Trudności w przystosowaniu się do zmian w życiu codziennym i radzeniu sobie ze stresem.

3. Stany lękowe:

• Nadmierny niepokój i lęki, które mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie.

4. Choroba afektywna dwubiegunowa:

• Wahania nastroju, epizody manii i depresji.

5. Depresja:

• Utrzymujące się uczucie smutku, brak zainteresowania aktywnościami, które wcześniej sprawiały przyjemność.

6. Myśli samobójcze:

• W skrajnych przypadkach, dzieci mogą mieć myśli samobójcze lub autodestrukcyjne.

Zaobserwowano, że te zaburzenia psychiczne częściej dotyczą chłopców z nadczynnością tarczycy. Warto zauważyć, że objawy psychiczne mogą czasem pojawiać się przed diagnozą nadczynności tarczycy, co podkreśla znaczenie profilaktycznych badań hormonalnych u dzieci z objawami lęku, depresji czy innych problemów psychicznych. Wczesne wykrycie i leczenie nadczynności tarczycy może poprawić zarówno fizyczne, jak i psychiczne zdrowie dziecka, pozwalając mu na normalny rozwój i funkcjonowanie.

📌 Zobacz także: Zaburzenia hormonalne – czym są? Na czym polega diagnostyka?

Nadczynność tarczycy u dzieci i nastolatków – przyczyny

Nadczynność tarczycy, znana również jako hipertyreoza, to schorzenie charakteryzujące się nadmiarem hormonów tarczycy w organizmie, co prowadzi do szeregu specyficznych objawów. Istnieje kilka głównych przyczyn tego zaburzenia:

• Nadmierna produkcja hormonów przez tarczycę: Najczęstszą przyczyną jest choroba Gravesa-Basedowa, w której układ odpornościowy atakuje tarczycę, powodując nadprodukcję hormonów. Inną przyczyną może być toksyczne wole guzkowe, gdzie niezależne guzki w tarczycy produkują hormony.
• Zaburzenia w metabolizmie hormonów: Nieprawidłowe przekształcanie tyroksyny (T4) w trójjodotyroninę (T3) może prowadzić do nadmiernych poziomów aktywnych hormonów tarczycy.
• Dysfunkcja receptorów hormonalnych: Mutacje genetyczne mogą powodować nadwrażliwość receptorów na hormony tarczycy, co skutkuje nadmierną aktywnością metaboliczną.
• Przedawkowanie hormonów tarczycy: Zbyt duże dawki hormonów w ramach zastępczej terapii hormonalnej mogą prowadzić do jatrogennej nadczynności tarczycy.

Nadczynność tarczycy występuje częściej u dziewcząt, a jej częstość w populacji dziecięcej wynosi około 0,95 na 1000 dzieci.

Nadczynność tarczycy u dzieci i nastolatków – diagnoza

Rozpoznanie nadczynności tarczycy opiera się na kilku kluczowych badaniach i procedurach:

1. Badania krwi:

• Ocena poziomu wolnych hormonów tarczycowych (FT3 i FT4) oraz hormonu tyreotropowego (TSH).
• Wykrywanie swoistych przeciwciał przeciwtarczycowych (TRAb), które są szczególnie istotne w diagnostyce choroby Gravesa-Basedowa.

2. Badanie palpacyjne:

• Ocena gruczołu tarczowego, która może ujawnić jego powiększenie (wole).

3. Badanie ultrasonograficzne (USG):

• Wykrywanie zmian ogniskowych, takich jak wole guzkowe oraz zmiany w neogeniczności tarczycy, co jest typowe dla choroby Gravesa-Basedowa.

4. Biopsja cienkoigłowa:

• Stosowana w przypadku obecności guzków tarczycy, aby ocenić ich charakter.

Przy nadczynności tarczycy, poziomy wolnej trójjodotyroniny (fT3) i wolnej tyroksyny (fT4) są podwyższone, podczas gdy poziom TSH jest zazwyczaj znacznie obniżony. W chorobie Gravesa-Basedowa wykrywa się także przeciwciała przeciwtarczycowe (TRAb). Warto również wspomnieć o subklinicznej nadczynności tarczycy, gdzie stężenie TSH jest obniżone, ale poziomy hormonów tarczycy pozostają w normie. Jest to wczesny etap schorzenia, który może przejść w jawną nadczynność z objawami klinicznymi.

TSH jest dobrym wskaźnikiem czynności tarczycy w pierwotnej nadczynności tarczycy. Jednak w zaburzeniach na osi podwzgórze-przysadka, jego stężenie może paradoksalnie wzrastać. W takich przypadkach ważniejsze jest stężenie wolnych hormonów tarczycy. Zakres prawidłowych wartości TSH jest bardzo indywidualny i zależy od wielu czynników, takich jak wiek, płeć, masa ciała, stan odżywienia, przyjmowane leki oraz zmienność osobnicza. Stężenie TSH ulega również dobowym wahaniom, osiągając szczyt w nocy, a tendencje do obniżania się podczas ostrych stanów chorobowych i wzrostu podczas procesu zdrowienia. Dlatego interpretacja wyników jest złożona i powinna być przeprowadzana przez doświadczonego endokrynologa.

Nadczynność tarczycy u dzieci i nastolatków – leczenie

Niestety, wciąż brakuje w pełni skutecznego lekarstwa, które mogłoby przywrócić prawidłową pracę tarczycy bez jakichkolwiek skutków ubocznych. Dostępne opcje terapeutyczne mają swoje ograniczenia i ich stosowanie niemal zawsze wiąże się z działaniami niepożądanymi.

Leczenie nadczynności tarczycy u dzieci obejmuje kilka metod terapeutycznych:

1. Leki przeciwtarczycowe:

• Są to najczęściej stosowane środki, które pomagają kontrolować nadprodukcję hormonów tarczycy. Przykłady to metimazol i propylotiouracyl.
• Działania niepożądane mogą obejmować wysypki skórne, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, a w rzadkich przypadkach agranulocytozę (ciężki spadek liczby białych krwinek).

2. Radioaktywny jod:

• Stosowany, gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi oczekiwanych efektów lub powoduje poważne działania niepożądane.
• Radioaktywny jod niszczy nadaktywne komórki tarczycy, ale może prowadzić do niedoczynności tarczycy, wymagającej dożywotniego leczenia hormonami tarczycy.

3. Leczenie operacyjne:

• Chirurgiczne usunięcie gruczołu tarczowego jest opcją ostateczną, gdy inne metody zawiodą lub nie są odpowiednie.
• Ryzyko operacji obejmuje komplikacje związane z znieczuleniem, uszkodzenie nerwów krtaniowych oraz przytarczyc.

4. Leki pomocnicze:

• β-adrenolityki (np. propranolol) pomagają kontrolować objawy sercowe i nadmierne pobudzenie nerwowe.
• Preparaty jodu, glikokortykosteroidy, węglan litu, nadchloran potasu i nadchloran sodu są stosowane w specyficznych przypadkach, aby wspomóc główne metody leczenia.

Schemat leczenia zwykle rozpoczyna się od zastosowania leków przeciwtarczycowych. Jeśli te leki są nieskuteczne lub powodują poważne skutki uboczne, kolejnym krokiem jest leczenie jodem radioaktywnym, a ostateczną opcją jest chirurgiczne usunięcie gruczołu tarczowego. Decyzje terapeutyczne są również podyktowane współpracą małego pacjenta i jego rodziców z lekarzem, a także odpowiedzią na leczenie i nawrotami choroby.

Podejście do leczenia nadczynności tarczycy u dzieci jest zawsze indywidualne i zależy od stopnia ciężkości choroby oraz wieku dziecka. Skuteczne zarządzanie chorobą wymaga ścisłej współpracy między rodzicami, pacjentem i zespołem medycznym, aby osiągnąć najlepsze możliwe wyniki terapeutyczne przy minimalnych skutkach ubocznych.

Nadczynność tarczycy u dzieci i nastolatków – dieta

Mimo że przy nadczynności tarczycy zazwyczaj nie trzeba martwić się nadmierną masą ciała (tendencja do chudnięcia jest bardziej powszechna), warto zwrócić uwagę na dietę dziecka. Odpowiednia interwencja dietetyczna nie wyleczy choroby, ale z pewnością poprawi ogólny stan organizmu i wspomoże proces leczenia farmakologicznego.

Dieta dla dziecka z nadczynnością tarczycy powinna uwzględniać:

1. Wartościowe źródła białka:

• Jaja, chude mięso drobiowe, ryby morskie, mleko, fermentowane produkty mleczne, warzywa strączkowe. Białko jest niezbędne do budowy i regeneracji tkanek oraz wspiera funkcje układu odpornościowego.

2. Witaminy:

• Warzywa, owoce, orzechy i nasiona są bogate w witaminy i minerały, które wspierają zdrowie i prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

3. Zdrowe węglowodany:

• Zbożowe produkty pełnoziarniste, chleb razowy, różnorodne kasze, brązowy ryż, pełnoziarnisty makaron, płatki owsiane, jaglane, orkiszowe, otręby. Węglowodany dostarczają energii niezbędnej do codziennych aktywności.

4. Produkty bogate w wapń:

• Nabiał, sezam, sardynki, mak, suszone morele, jarmuż, kapusta włoska, brokuły, orzechy, tofu, mleko roślinne wzbogacane w wapń. Wapń jest kluczowy dla zdrowia kości i zębów.

5. Suplementację witaminy D:

• Witamina D wspomaga wchłanianie wapnia i jest istotna dla zdrowia kości i układu odpornościowego.

6. Kwasy omega-3:

• Olej lniany, oliwa z oliwek, olej rzepakowy, tran, tłuste ryby morskie, orzechy włoskie. Mają działanie przeciwzapalne i stymulujące układ odpornościowy.

7. Unikanie kofeiny:

• Kofeina może nasilać objawy nadczynności tarczycy, takie jak nadmierne pobudzenie. Źródła kofeiny to czarna herbata i napoje typu cola.

8. Ograniczenie produktów działających prozapalnie:

• Słodycze, słodzone napoje, żywność wysoko przetworzona, fast food, tłuszcze zwierzęce, duże ilości czerwonego mięsa, produkty z oczyszczonej, białej mąki. Produkty te mogą nasilać stany zapalne, co jest szczególnie niekorzystne w chorobie Gravesa-Basedowa.

9. Odpowiedni sposób przyrządzania potraw:

• Preferowanie pieczenia, gotowania, gotowania na parze, duszenia nad smażeniem. Te metody przyrządzania potraw są zdrowsze i pomagają w lepszym utrzymaniu wartości odżywczych.

Wczesne rozpoznanie nadczynności tarczycy pozwala na podjęcie odpowiednich działań, dzięki którym chore dziecko może prawidłowo się rozwijać i prowadzić normalne życie. Chociaż leki stosowane w celu normalizacji stężenia hormonów tarczycy nie są doskonałe, groźne powikłania terapii zdarzają się na szczęście stosunkowo rzadko. Nie należy zwlekać z podjęciem leczenia, ponieważ bagatelizowanie schorzenia może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych dla dziecka.

Mgr Agnieszka Nowak