Nadkwasota – przyczyny, objawy i dieta

Nadkwasota żołądka to objaw, a nie choroba sama w sobie. Stosowanie więc wydawanych bez recepty leków zobojętniających kwaśne środowisko żołądka wyłącznie maskuje problem, ale nie leczy jego przyczyny. Tymczasem tkwić on może w cukrzycy, chorobie wrzodowej czy nowotworze. Dzięki diagnostyce możliwe jest rozpoznanie podłoża nadkwasoty i rozpoczęcie terapii. W ten sposób pozbędziesz się nie tylko objawów, ale i czynnika, który je wywołuje.

Co powoduje nadkwasotę?

Nadkwasota żołądka, nazywana też jego nadkwaśnością, jest nieprawidłowością, w której przebiegu dochodzi do nadmiernej produkcji kwasu solnego wewnątrz organu. 

Prawidłowo żołądek wydziela około 2,5 litra soku żołądkowego na dobę. Proces ten pobudzany jest przez bodźce chemiczne i fizyczne sprowokowane spożyciem pokarmu. Pierwszy jego etap ma miejsce, zanim cokolwiek zjesz. Aktywność wydzielnicza żołądka wzmaga się na skutek docierających zapachów czy na widok jedzenia. Gdy pokarm dotrze do żołądka, pobudza komórki endokrynne żołądka (komórki G) do uwolnienia gastryny. Ta natomiast uaktywnia komórki główne śluzówki żołądka do uwalniania pepsynogenu. Gastryna pobudza też wydzielanie histaminy, która oddziałuje na komórki okładzinowe śluzówki odpowiedzialne za wytwarzanie kwasu solnego.

Proces wydzielania soków żołądkowych jest warunkowany ilością spożywanego pokarmu oraz jego jakością. Najważniejszym składnikiem soku żołądkowego jest silnie kwaśny (pH 1-2) i gęsty kwas solny. Odpowiada za likwidowanie patogenów, które przedostają się do układu pokarmowego wraz z pożywieniem oraz aktywuje enzymy trawienne.

Produkcja kwasu solnego jest potrzebna i nie stanowi zagrożenia dla ścian żołądka, ponieważ wyposażone są one w barierę ochronną. 

Niestety niekiedy dochodzi do zaburzenia opisywanego procesu. Wówczas kwas solny produkowany jest w nadmiernej ilości, co nie pozostaje obojętne dla organu. Może być to spowodowane:

• nadużywaniem alkoholu,
• nieprawidłową dietą (m.in. łączenie produktów bogatowęglowodanowych z tymi obfitującymi w tłuszcz i białko),
• jedzenie w pośpiechu,
• stres,
• nawyk nieustannego żucia gumy,
• stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. aspiryna, ibuprofen, diklofenak).

Ponadto nadkwasota może wynikać z innych schorzeń trawiących organizm, takich jak:

• zespół Zollingera-Ellisona – zlokalizowany w trzustce lub dwunastnicy nowotwór wydziela gastrynę, która z kolei pobudza wydzielanie kwasu żołądkowego;
• zakażenia Helicobacter pylori (co jest też jedną z przyczyn rozwoju wrzodów żołądka);
• choroba wrzodowa;
• mastocytoza – nowotwór układu krwiotwórczego wiążący się z nadmiernym namnażaniem mastocytów i ich gromadzeniem się w organach;
• cukrzyca.

Jakie objawy daje nadkwasota?

Najbardziej charakterystycznym objawem nadkwasoty jest zgaga. Jest to uczucie pieczenia za mostkiem, które jest szczególnie intensywnie odczuwane w pozycji leżącej oraz przy pochyleniu ciała. Pojawia się zwłaszcza po zjedzeniu ciężkostrawnych produktów albo po przejedzeniu. Powoduje zwiększenie ciśnienia w jamie brzusznej i cofanie się treści pokarmowej zmieszanej z sokami żołądkowymi (refluks żołądkowo-przełykowy).

Obok zgagi częstym towarzyszem nadkwasoty są:

• wzdęcia,
• odbijanie się,
• zaparcia lub biegunki,
• nudności i wymioty,
• ból nadbrzusza,
• wrażenie przepełnienia,
• nieprzyjemny zapach z ust.

Przy długo utrzymującej się nadkwasocie może dojść do spadku wagi. Utrzymuje się też zwykle wówczas wrażenie ciągłego zmęczenia pomimo przesypianych nocy oraz bóle głowy o różnym nasileniu.

Jakie mogą być konsekwencje nadkwasoty żołądka?

Bagatelizowanie objawów nadkwasoty nie jest właściwe, ponieważ może doprowadzić do szeregu poważnych powikłań. Jednym z nich jest utrzymujący się ból za mostkiem, a czasami również w obrębie gardła, doprowadzający do zaburzeń połykania. To efekt zgagi i powiązanego z nią zarzucania wstecznego treści pokarmowej zmieszanej z sokami żołądkowymi.

Nadkwasota może też doprowadzić do rozwoju wrzodów żołądka, czyli powstania ubytków w błonie śluzowej. Wywołują one silny ból, a w razie perforacji stwarzają zagrożenie dla życia.

Jeśli nadkwasota żołądka wynika z postępującej cukrzycy typu I, wówczas zbagatelizowanie problemu może doprowadzić nawet do kwasicy ketonowej. Jest to szereg zaburzeń przemiany materii, równowagi kwasowo-zasadowej oraz wodno-elektrolitowej powstały w wyniku nagłego i znacznego niedoboru insuliny.

Przeczytaj także: Kwasica ketonowa – czym jest, jak się objawia i jak ją wykryć?

Jak zlikwidować nadkwasotę?

Stosowanie leków na nadkwasotę jest rozwiązaniem doraźnym. Nie rozwiązuje jednak problemu. Skupia się bowiem na objawie, a nie jego przyczynie.

• Jeśli objawy wywołane są przez nowotwór – konieczne jest rozpoczęcie terapii pod okiem onkologa.
• Gdy objawy stanowią konsekwencję cukrzycy – ważna jest konsultacja z diabetologiem i ścisłe przestrzeganie jego zaleceń.
• Przy zakażeniu Helicobacter pylori – istotne jest leczenie przeciwbakteryjne;
• Rozwój wrzodów żołądka – wymaga terapii pod okiem gastroenterologa.

Bez względu na przyczynę nadkwasoty ważna jest zmiana diety na lekkostrawną. Unikaj wówczas produktów, które pobudzają wydzielanie soków żołądkowych, czyli m.in. tłustych i smażonych potraw, dań pikantnych i przetworzonych, słodyczy oraz mocnej kawy i herbaty.

Warto włączyć do jadłospisu tłuszcze roślinne, kiszonki i sok z cytryny (paradoksalnie kwaśne produkty ograniczają kwasowość środowiska żołądka). Natomiast smażenie zastąp gotowaniem na parze, pieczeniem i duszeniem.

Jak zdiagnozować nadkwasotę?

Podejrzenie nadkwasoty jest wysnuwane na podstawie analizy zgłaszanych objawów oraz okoliczności ich nasilania. Na ich podstawie lekarz może zaplanować pogłębioną diagnostykę, by poznać przyczynę przykrych dolegliwości i rozpocząć leczenie.

Ważne są tu badania laboratoryjne, które pozwolą stwierdzić, jak nadkwasota wpływa na kondycję organizmu i wspomogą rozpoznanie przyczyny objawów:

• badanie poziomu miedzi w moczu (stosowanie środków zobojętniających może powodować niedobory miedzi),
• oznaczenie poziomu gastryny we krwi,
• diagnostyka serologiczna zakażenia Helicobacter pylori,
• oznaczenie poziomu glukozy i insuliny we krwi.

Autor: Katarzyna Grzyś-Kurka

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian