Nadmiar białka w diecie – jakie mogą być jego skutki?

Z uwagi na fakt, że białko pełni niezwykle ważne funkcje w organizmie, wraz z pożywieniem musi być dostarczane organizmowi w odpowiedniej ilości. Jednak czy stosowanie przez dłuższy czas popularnych ostatnio diet proteinowych oraz odżywek białkowych jest bezpieczne dla organizmu?

Białka – rola w organizmie

Termin „proteina”, inaczej „białko”, pochodzi od greckiego słowa protos i oznacza pierwszy, podstawowy, składnik pożywienia. Białka to związki wielocząsteczkowe, zbudowane z prostszych związków –  aminokwasów,  pełniące niezwykle ważną role w funkcjonowaniu ludzkiego organizmu. Stanowią około 20% masy ciała człowieka, bez nich życie byłoby niemożliwe. Stanowią podstawowy element struktur komórkowych (białka strukturalne) i uczestniczą czynnie w procesach metabolicznych i fizjologicznych organizmu (białka funkcjonalne), jako, m.in. enzymy, białka nośnikowe, mediatory, przeciwciała odpornościowe etc. Ich podstawowe zadania to przede wszystkim:

• element strukturalny i związane z tym: powstawanie nowych oraz odbudowa zużytych/uszkodzonych komórek i tkanek;
• uczestniczenie w mechanizmach odporności (zmniejszenie podatności organizmu na zakażenia bakteryjne czy wirusowe);
• dostarczanie energii organizmowi;
• wspieranie pracy mózgu (białka odpowiadają za procesy myślowe);
• transport tlenu, składników mineralnych, witamin, cholesterolu oraz leków;
• utrzymanie bilansu wodnego;
• regulacja procesów metabolicznych;
• utrzymanie właściwego pH płynów ustrojowych i treści przewodu pokarmowego;
• regulacja ciśnienia krwi;
• uczestniczenie w procesie widzenia.

Białka zwierzęce i roślinne

Biorąc pod uwagę źródło pochodzenia białka dostarczanego organizmowi wraz z pożywieniem, wyróżniamy:

• białka zwierzęce – charakteryzują się wysoką wartością odżywczą; są to tzw. pełnowartościowe białka, dostarczające niezbędnych aminokwasów egzogennych dla naszego organizmu (takich, które nie są syntetyzowane przez ludzki organizm). Zawarte są między innymi w jajach kurzych, mięsie zwierząt rzeźnych, drobiu, rybach (np. tuńczyku, mintaju, makreli) oraz produktach mlecznych (mleku, jogurtach, serach twarogowych, serach żółtych);
• białka roślinne – charakteryzują się mniejszą wartością odżywczą, są to tzw. białka niepełnowartościowe. Charakteryzuje je małe stężenie jednego lub kilku ważnych aminokwasów – wyjątkiem są rośliny strączkowe (soja, ciecierzyca, soczewica, groch) – ich skład aminokwasów jest podobny jak w produktach pochodzenia zwierzęcego. Źródłem białek roślinnych są produkty zbożowe, takie jak np. otręby owsiane, kasza gryczana, słonecznik, chleb pszenno-żytni jasny.

Białko należy spożywać codziennie – oprócz ilości, bardzo ważna jest również jakość tego składnika odżywczego. Warto dbać o to, aby w jadłospisie gościły nie tylko białka pochodzenia roślinnego, ale przede wszystkim białka pełnowartościowe, o dużej wartości odżywczej.

Zapotrzebowanie organizmu na białko – od czego zależy?

Zapotrzebowanie na białko zależy od wielu czynników, takich jak np. wiek, płeć, masa ciała, stan gospodarki energetycznej organizmu czy stan fizjologiczny u kobiet.

Wg. zaleceń, białko powinno dostarczać około 10-15% dziennego zapotrzebowania energetycznego – zakłada się, że do prawidłowego funkcjonowania organizmu  dorosłego człowieka potrzeba dziennie minimum 0,8 g białka na 1 kg masy ciała. Wiadomo, że dzieci, młodzież, kobiety w ciąży oraz kobiety karmiące piersią muszą dostarczyć organizmowi większe ilości białka, które stanowi ważny składnik budulcowy komórek i tkanek oraz (w przypadku laktacji) uczestniczy w produkcji białka zawartego w mleku. Większe zapotrzebowanie na produkty wysokobiałkowe w diecie wykazują również sportowcy i jest to związane, miedzy innymi, z koniecznością naprawy uszkodzeń włókien mięśniowych powstałych w trakcie wysiłku czy potrzebą utrzymania optymalnej masy mięśniowej. Nieco większe spożycie białka wskazane jest w czasie choroby, po urazie czy przebytej operacji.

Nadmiar białka w diecie

Zjawiskiem powszechnym jest stosowanie, na własną rękę, odżywek białkowych przez osoby uprawiające sport, co często prowadzi do nadwyżki białka w organizmie. Warto przy tym zaznaczyć, że suplementacja w tym przypadku nie jest konieczna pod warunkiem spożywania posiłków na bazie dobrze zbilansowanego, ułożonego przez dietetyka sportowego, jadłospisu. Nadmiar białka w organizmie może być również wywołany długotrwałym stosowaniem diet wysokobiałkowych/proteinowych (np. diety Atkinsa czy diety Dukana).

Planując zwiększenie podaży białka, należy skontaktować się z lekarzem i wykonać podstawowe badania moczu oraz krwi (takie jak np. morfologia krwi, enzymy wątrobowe, mocznik, kreatynina). Warto również skonsultować ze specjalistą wszystkie możliwe negatywne konsekwencje, wynikające z dużej ilości białka w jadłospisie.

Nadmiar białka w diecie – skutki

Warto pamiętać, że krótkoterminowe stosowanie diety wysokobiałkowej przez zdrowego człowieka zwykle nie jest niebezpieczne dla zdrowia. Problem może wystąpić, jeśli ten model żywieniowy utrzymywany jest przez dłuższy czas, bez kontroli dietetyka czy lekarza – długotrwały nadmiar białka w diecie może wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.

Powszechnie wiadomo, że stosowanie diet wysokobiałkowych może być czynnikiem obciążającym pracę nerek – zwiększony poziom filtracji kłębuszkowej powoduje nadciśnienie wewnątrzkłębuszkowe, co sprzyja rozwojowi stanów zapalnych, pojawianiu się zaburzeń funkcji narządu, a w skrajnych przypadkach prowadzi do jego uszkodzenia. Wysoki udział białka w jadłospisie sprzyja również powstawaniu kamicy nerkowej z uwagi na większą ilość wydalania wraz z moczem wapnia, fosforanów oraz moczanów. Nadmierne wydalanie wapnia grozi również zwiększonym ryzykiem rozwoju osteoporozy. Zaburzenia kwasowo-zasadowe sprzyjają chorobom stawów i bólom mięśni.

Zwiększona ilość puryn, będąca następstwem nadmiernego spożycia białka zwierzęcego, sprzyja podwyższonemu stężeniu kwasu moczowego w surowicy krwi, co może prowadzić do nadciśnienia tętniczego, rozwoju choroby niedokrwiennej serca, a także dny moczanowej. Badania naukowe sugerują również istotny wpływ nadwyżki białek w organizmie na rozwój miażdżycy.

Warto wiedzieć, że za trawienie i metabolizm białek odpowiedzialne są również jelita oraz wątroba – długotrwały nadmiar białka w diecie może wiązać się z dysfunkcją tych narządów. Badania dowodzą, że nadwyżka podaży białka w diecie nie jest wskazana osobom chorym na cukrzycę, ponieważ nasilony proces glikacji białek może przyczyniać się do postępu choroby.

Czy spożywanie nadmiernej ilości białka może prowadzić do nadwagi i otyłości? Jak najbardziej. Gdy w organizmie jest zbyt dużo białka, ulega ono przemianie w tłuszcz, którego nadmiar zostaje zmagazynowany w tkance tłuszczowej.

Nadmiar białka w diecie – objawy

Do objawów nadmiernej ilości białka w organizmie należą między innymi:

• pojawienie się lub zaostrzenie objawów kamicy nerkowej, takich jak np. ból zlokalizowany w okolicy lędźwiowej i promieniujący w okolice spojenia łonowego i pachwin, ból w trakcie oddawania moczu, czerwone zabarwienie moczu, gorączka;
• pojawienie się lub zaostrzenie objawów dny moczanowej –  stanu zapalnego pojedynczego stawu (najczęściej palucha) manifestującego się bólem w stawie, zaczerwienieniem skóry wokół stawu i często podwyższoną temperaturą ciała;
• objawy ze strony nerek: częstomocz, ból przy oddawaniu moczu, zmiana zabarwienia moczu itp.;
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego: bóle brzucha, nudności, zaparcia, wzdęcia, niestrawność;
• przyrost masy ciała;
• problemy ze skórą – pojawienie się zmian trądzikowych;
• osłabienie włosów i paznokci;
• nieprzyjemny zapach z ust i bóle głowy będące następstwem zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej.

Sprawdź również: https://diag.pl/pacjent/artykuly/dna-moczanowa-podagra-objawy-przyczyny-leczenie-to-musisz-wiedziec/

Jak zapobiegać negatywnym skutkom wysokobiałkowej diety?

Aby zredukować ryzyko konsekwencji zdrowotnych pojawiających się na skutek nadmiaru białka w diecie należy zwiększyć aktywność fizyczną – szczególnie korzystny będzie trening siłowy, które powoduje, że  białko zostaje wykorzystane do regeneracji oraz budowy mięśni. Warto zwrócić uwagę na ilość wypijanych płynów – odpowiednie nawodnienie organizmu sprzyja lepszej pracy nerek i zmniejszeniu stężenia metabolitów białka w moczu.

O pomoc w komponowaniu diety proteinowej warto poprosić dietetyka, który tak skomponuje jadłospis, aby nie zabrakło w nim innych składników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W codziennym jadłospisie warto zadbać o produkty bogate w błonnik, dania przygotowane na parze lub gotowane – taki model żywienia wspiera perystaltykę jelit i obniża ryzyko nieprzyjemnych objawów ze strony układu pokarmowego.

Nadmiar białka w diecie dziecka

Jak wspomniano wcześniej, organizm dziecka wymaga większej podaży białka – zakłada się, że do 15. roku życia powinno ono spożywać dziennie 1,2 g białka na 1 kg masy ciała. Konsekwencje zdrowotne wywołane nadmiarem w diecie tego składnika odżywczego u dziecka są podobne, jak u dorosłych. Z biegiem czasu może dojść do zaburzeń w przemianie materii, dysfunkcji układu pokarmowego, otyłości czy nadmiernego obciążenia i schorzeń nerek oraz wątroby.