Niedobór kwasu foliowego – objawy neurologiczne, sposoby leczenia

Kwas foliowy pełni wiele bardzo istotnych funkcji w organizmie. Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, krwionośnego czy odpornościowego. Jego niedobór w organizmie ciężarnej kobiety może nieść ze sobą niezwykle poważne konsekwencje dla dziecka, zagrażające nie tylko jego zdrowiu, ale i życiu.

Co to jest kwas foliowy?

Kwas foliowy (kwas pteroiloglutaminowy) to rozpuszczalna w wodzie witamina z grupy B, zwana witaminą  B9, rzadziej witaminą B11. Czasami nazywany jest zamiennie folianem, który w praktyce jest określeniem używanym do opisania wielu form witaminy B9. Kwas foliowy po raz pierwszy został wyizolowany w 1941 roku z liści szpinaku, co ma odzwierciedlenie w jego nazwie (łac. folium – liść).

W śladowej ilości kwas foliowy produkowany jest w jelitach; do organizmu dostarczany jest głównie z pożywieniem oraz w formie suplementów diety. Warto wiedzieć, że sposób przechowywania i przygotowania żywności bogatej w tę witaminę w znaczny sposób wpływa na stopień jej przyswajalności przez organizm (kwas foliowy jest bardzo wrażliwy na działanie promieniowania UV, zmiany pH oraz temperaturę).

Na proces prawidłowego i efektywnego wykorzystania folianów przez organizm istotny wpływ ma podaż innych witamin i pierwiastków, takich jak np. witamina B12, witamina C, żelazo i cynk.

Kwas foliowy – rola w organizmie

Rola, jaką w organizmie pełni kwas foliowy jest znacząca. Witamina bierze udział w syntezie niektórych aminokwasów i kwasów nukleinowych, odpowiada za prawidłowy przebieg procesów regulujących ekspresję genów. Kwas foliowy jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania komórek układu nerwowego, krwionośnego oraz komórek intensywnie się dzielących (np. tkanki płodu, nabłonek przewodu pokarmowego). Pomaga również w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego.

Niedobór kwasu foliowego – przyczyny

Niedobór witaminy obserwuje się głównie u: 

• kobiet w okresie ciąży oraz kobiet karmiących piersią, 
• osób starszych, 
• osób otyłych,
• osób cierpiących na takie choroby jak np. nowotwory złośliwe, schorzenia jelit, nerek, cukrzycę typu 1 oraz 2 czy depresję. 

Nieodpowiednia ilość kwasu foliowego w organizmie może być wywołana i potęgowana przez nadmierne spożywanie alkoholu, palenie tytoniu czy przyjmowanie niektórych leków (np. środków antykoncepcyjnych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków przeciwpadaczkowych czy antybiotyków). Te wszystkie czynniki powinny skłaniać do spożywania większej ilość kwasu foliowego – szczegóły suplementacji oraz odpowiedniej diety należy omówić z lekarzem.

Niedobór kwasu foliowego – skutki

Konsekwencje wynikające ze zbyt niskiego stężenia folianów w osoczu bywają poważne. Choroby, które mogą być skutkiem niedoboru kwasu foliowego to między innymi:

• schorzenia neurologiczne, neurodegeneracyjne,
• miażdżyca,
• niedokrwistość (anemia) megaloblastyczna,
• niektóre nowotwory (np. rak jelita grubego, piersi, jajników, szyjki macicy, jelita grubego),
• małopłytkowość (trombocytopenia).

Brak kwasu foliowego – objawy 

Niedobór kwasu foliowego powoduje wiele nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu. Stan taki może objawiać się spadkiem odporności, uczuciem przewlekłego zmęczenia i sennością. Niewystarczająca jego ilość sprzyja występowaniu duszności, owrzodzeń w jamie ustnej oraz problemów żołądkowo-jelitowych. Bywa, że pojawiają się bóle głowy oraz kołatanie serca. Niedobór kwasu foliowego może skutkować również zahamowaniem wzrostu u dzieci i młodzieży.

Niedobór kwasu foliowego – objawy neurologiczne 

Kwas foliowy wywiera niezwykle istotny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego. Przyczynia się do powstawania licznych neuroprzekaźników, do których zaliczamy dopaminę, adrenalinę, noradrenalinę. Jego niedobór może doprowadzić do zaburzeń neuropsychiatrycznych, takich jak np. padaczka, psychoza, choroba Alzheimera czy depresja.

Objawami ze strony układu nerwowego, mogącymi świadczyć o rozwoju poważnych schorzeń mogą być: 

• zaburzenia mowy, wzroku i/lub chodu, 
• mrowienie i drętwienie rąk, 
• zaburzenia pamięci, 
• pogorszenie koncentracji, 
• pogorszenie nastroju.

Niedobór kwasu foliowego w ciąży

Na osobną uwagę zasługuje zagadnienie braku kwasu foliowego w ciąży oraz okresie przedkoncepcyjnym.

Prawidłowe stężenie witaminy w organizmie zmniejsza między innymi ryzyko rozwoju wad mięśnia sercowego oraz układu moczowego dziecka, przedwczesnego porodu oraz niskiej masy urodzeniowej. 

Kwas foliowy odgrywa niebagatelną rolę w profilaktyce wad cewy nerwowej (WCN) – jego niedobór wiąże się z występowaniem chorób wrodzonych systemu nerwowego u noworodków. Wady cewy powstają na przełomie trzeciego i czwartego tygodnia rozwoju zarodka i wynikają z jej niedomknięcia. Schorzenia, które powstają w wyniku tego zaburzenia to między innymi: 

• bezmózgowie, 
• bezczaszkowie, 
• przepuklina mózgowa, 
• przepukliny rdzenia kręgowego, 
• rozszczep wargi i podniebienia, 
• rozszczep kręgosłupa.

Niedobór kwasu foliowego w ciąży – suplementacja

Rokowania dzieci urodzonych z wadami cewy nerwowej są bardzo niekorzystne. Z tego powodu profilaktyka nabrała zasadniczego znaczenia – kobietom planującym potomstwo w okresie przedkoncepcyjnym i w pierwszych tygodniach ciąży zaleca się spożywanie posiłków bogatych w witaminy z grupy B oraz przyjmowanie kwasu foliowego w postaci suplementu diety. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje kobietom z grupy niskiego ryzyka przyjmowanie kwasu foliowego w formie suplementu w dawce:

• 0,4 mg dziennie w wieku rozrodczym,
• 0,4-0,8 mg dziennie w pierwszym trymestrze ciąży (do 12 tygodnia ciąży),
• 0,6-0,8 mg dziennie po 12. tygodniu ciąży.

Kwestię suplementacji należy skonsultować z lekarzem, który wesprze w wyborze oraz ustaleniu odpowiedniej, bezpiecznej dawki suplementu – należy pamiętać, że może być ona znacznie wyższa od tej, rekomendowanej przez PTGiP. Jej wysokość powinna bowiem uwzględniać czynniki zwiększające ryzyko występowania niedoboru folianów i wad płodu.

Warto również wiedzieć, że niedobór kwasu foliowego może być tak samo niebezpieczny, jak jego nadmiar w organizmie, dlatego nie zaleca się przyjmowania witaminy bez porozumienia ze specjalistą.

Niedobór kwasu foliowego u mężczyzn 

Problemy związane z płodnością dotyczą coraz większej liczby nie tylko kobiet, ale i mężczyzn na całym świecie. Zakłada się, że w walce z tym problemem skuteczne jest nie tylko odpowiednie leczenie, ale również właściwa dieta wspierająca płodność.

Jadłospis mężczyzn powinien bazować na zasadach zdrowego żywienia. Szczególne znaczenie dla funkcjonowania męskiego układu rozrodczego mają: cynk, selen, witamina D3, witamina E oraz kwas foliowy. Odpowiednie stężenie tego ostatniego w znaczący sposób wpływa na jakość nasienia.

Niedobór kwasu foliowego w okresie karmienia piersią

Kobiety karmiące piersią są w szczególny sposób narażone na niedobór witamin, w tym witaminy B9. Warto wiedzieć, że nieodpowiednie stężenie folianów w organizmie matki może skutkować problemami zdrowotnymi. Dziecko wraz z naturalnym pokarmem wprawdzie otrzyma tyle witaminy, ile potrzebuje, jednak organizm karmiącej mamy może zacząć gorzej funkcjonować.

Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje kobietom karmiącym piersią przyjmowanie kwasu foliowego w formie suplementu w dawce 0,6-0,8 mg dziennie. Warto jednak pamiętać, że zarówno w okresie ciąży, jak i w czasie karmienia piersią, podstawowym źródłem witaminy B9 powinna być dieta obfitująca w kwas foliowy.

Źródła kwasu foliowego

Foliany zawarte są w produktach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Aby w organizmie nie doszło do niedoboru kwasu foliowego, należy zadbać o dietę bogatą w tę witaminę. Głównym jej źródłem są: 

• jaja, 
• ser, 
• podroby (głównie wątróbka), 
• drożdże, 
• owoce i warzywa z grupy pomarańczowych i czerwonych (np. pomarańcze, banany, maliny pomidory, papryka),
• owoce i warzywa z grupy ciemnozielonych (np. sałata, brukselka, brokuły, szpinak, bób, szparagi, groszek zielony, kiwi). 

W kwas foliowy bogate są również: korzeń pietruszki, groch i fasola. Najbardziej wartościowe są warzywa i owoce surowe lub krótko gotowane, ponieważ podczas obróbki kulinarnej może dojść do utraty nawet 70% folianów w porównaniu do wartości wyjściowych.

Kwas foliowy znajduje się również w soi, orzechach, ziarnach słonecznika oraz zbożach. W mniejszej ilości można go znaleźć również w fermentowanych produktach mlecznych (np. jogurcie, maślance) oraz mięsie i rybach (np. łososiu, tuńczyku).