Pokrzywka - przyczyny, leczenie, czy jest zaraźliwa?

Pokrzywka to schorzenie charakteryzujące się obecnością zmian skórnych, nazywanych bąblami pokrzywkowymi. Pojawienie się objawów ma zazwyczaj nagły początek i jest związane z zadziałaniem bodźca wyzwalającego. Wymienia się wiele czynników, które są odpowiedzialne za występowanie pokrzywki, na przykład kontakt z alergenami pokarmowymi lub wziewnymi, jad owadów, czy reakcje na niektóre leki.

Pokrzywka – co to jest?

Pokrzywka cechuje się złożoną patogenezą i etiologią. Jest to stosunkowo często diagnozowane schorzenie skóry, zarówno u osób dorosłych, jak i dzieci. Szacuje się, że przynajmniej raz w życiu wystąpiła u około 25% populacji.

Łacińska nazwa choroby urticaria wywodzi się od słowa urtica, czyli pokrzywa. Nawiązanie do powszechnie występującej rośliny jest związane z powstawaniem w przebiegu pokrzywki swędzących bąbli, które wyglądem przypominają bąble obecne na skórze po poparzeniu pokrzywą.

Pokrzywka – objawy

Głównym objawem pokrzywki jest tworzenie się bąbli. Bąbel pokrzywkowy obejmuje powierzchowne warstwy skóry właściwej. Cechuje się uwypukleniem skóry z centralnie umiejscowionym obrzękiem. Bąble są blade, porcelanowo białe, różowe, czerwone. Zmiany otoczone są rumieniem, stąd ich wyraźne odgraniczenie od zdrowej skóry. Bąble pokrzywkowe mogą mieć różne rozmiary. Ich średnica waha się od zaledwie kilku milimetrów do nawet kilkunastu centymetrów, a niekiedy zmiany zlewają się ze sobą, zajmując większy obszar skóry. Pod wpływem ucisku można zaobserwować chwilowe blednięcie bąbli pokrzywkowych.

Pokrzywka na ciele może występować w różnych lokalizacjach. Zmiany bywają rozległe, ale mogą być też ograniczone do mniejszych obszarów ciała. Pokrzywka pojawia się, np. na twarzy, szyi, plecach czy kończynach. Zmiany mogą wywoływać uporczywy świąd, pieczenie skóry lub mrowienie. Bąble pokrzywkowe są niebolesne, pojawiają się nagle i w większości przypadków szybko znikają. Nie pozostawiają one po sobie ani przebarwień skóry, ani blizn.

U około 40% chorych z rozpoznaniem pokrzywki mogą pojawić się jednocześnie objawy obrzęku naczynioruchowego, który obejmuje głębsze warstwy skóry właściwej i tkanki podskórnej. Obrzęk naczynioruchowy zwykle ustępuje wolniej aniżeli pokrzywka i towarzyszy mu uczucie bólu. Obejmuje najczęściej wargi, okolice oczodołów, błony śluzowe jamy ustnej, gardła oraz krtani, a także kończyny i narządy płciowe. W przebiegu obrzęku naczyniowego może dochodzić do pojawienia się trudności w oddychaniu, na skutek obrzęku krtani. Konieczna jest w takiej sytuacji pomoc kadry medycznej, gdyż obrzęk w obrębie krtani stanowi zagrożenie dla życia pacjenta.

Jeżeli poza zmianami skórnymi występują następujące objawy: zawroty głowy, kołatanie serca, uczucie osłabienia, nudności, wymioty, uczucie braku powietrza albo obniżenie ciśnienia tętniczego, należy wezwać pomoc medyczną. Wymienione objawy mogą zwiastować wstrząs anafilaktyczny, czyli ciężką, potencjalnie zagrażającą życiu reakcję nadwrażliwości na jakiś czynnik.

Pokrzywka – przyczyny

Przyczyny pojawienia się pokrzywki alergicznej, ale także pokrzywki o innej etiologii to:

• alergie wziewne (pokrzywkę alergiczną pyłki roślin, roztocza, pleśnie, sierść i naskórek zwierząt),
• alergie pokarmowe (jaja, mleko, orzechy, owoce, warzywa, ryby i owoce morza),
• alergie kontaktowe (lateks, substancje chemiczne),
• jad owadów (jad pszczoły, osy, szerszenia),
• infekcje (np. zakażenia Helicobacter pylori, zakażenia wirusowe),
• leki (antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne, środki kontrastowe),
• konserwanty (benzoesan, barwniki stosowane w produktach spożywczych),
• stres (czynnikiem wyzwalającym jest pojawienie się silnego bodźca stresującego),
• choroby (np. zaburzenia hormonalne, choroby autoimmunizacyjne, nowotwory),
• inne (reakcja na zimno, ciepło, słońce, wodę, ucisk, tarcie skóry).

Rodzaje pokrzywki

Pod względem czasu trwania choroby wyróżnia się pokrzywkę ostrą i pokrzywkę przewlekłą. Ostra postać pokrzywki charakteryzuje się nagłym pojawieniem zmian, które zazwyczaj samoistnie znikają (trwa ≤ 6 tygodni). Z kolei w postaci przewlekłej objawy mogą się utrzymywać dłużej niż 6 tygodni. U większości pacjentów schorzenie ma charakter ostry.

Pokrzywkę dzieli się też na:

• pokrzywkę alergiczną (związana z wystąpieniem reakcji alergicznej; objawy pojawiają się już w ciągu kilku minut od kontaktu z czynnikiem wywołującym),
• pokrzywkę idiopatyczną (jej przyczyny są nieznane),
• pokrzywkę cholinergiczną (pojawia się u osób z nadwrażliwością na acetylocholinę; może występować po wysiłku fizycznym, spożyciu gorących potraw, silnych emocjach, pod wpływem wysokiej temperatury otoczenia),
• pokrzywkę fizykalną (pokrzywka z zimna, pokrzywka cieplna, pokrzywka słoneczna (świetlna), pokrzywka wodna, pokrzywka z ucisku, pokrzywka wibracyjna, pokrzywka demograficzna).

Pokrzywka u dzieci

Choroba ta występuje u osób w różnym wieku. Pokrzywka u niemowlaka i starszych dzieci ma zbliżony przebieg do pokrzywki u dorosłych. U dzieci oraz młodzieży częstsze są pokrzywki o charakterze ostrym. Głównymi przyczynami ich występowania są alergeny pokarmowe, infekcje i leki. Jeżeli choroba przybiera przewlekłą postać, to jest ona determinowana działaniem czynników fizycznych i zaburzeń autoimmunizacyjnych.

Symptomami pokrzywki u dzieci są obecne na skórze bąble i świąd skóry. Objawy te, szczególnie jeśli są nasilone, mogą wpływać na ogólne samopoczucie dziecka, jego samoocenę, koncentrację i codzienne funkcjonowanie. Dlatego istotne jest podjęcie właściwego leczenia. W zmniejszeniu uczucia swędzenia skóry może być również pomocne zastosowanie chłodnych okładów w miejscach zmienionych chorobowo.  

U dzieci obrzęk naczynioruchowy współwystępuje raczej rzadko. Silne objawy, obrzęk w obrębie jamy ustnej i krtani lub podejrzenie wstrząsu anafilaktycznego to sytuacje, w których należy skorzystać z pomocy medycznej.

Czy pokrzywka jest zaraźliwa?

Pokrzywka nie należy do chorób zakaźnych, a w związku z tym nie ma ryzyka przeniesienia choroby z jednej osoby na drugą. U podłoża powstawania bąbli pokrzywkowych leży wzmożona przepuszczalność naczyń i obrzęk, które są spowodowane degranulacją komórek tucznych i uwolnieniem z nich prozapalnych mediatorów, takich jak chociażby histamina, leukotrieny oraz prostaglandyny.

Diagnostyka pokrzywki

Diagnostyka pokrzywki obejmuje badanie fizykalne, podczas którego lekarz ogląda zmiany skórne. Kluczowym elementem jest również zebranie wnikliwego wywiadu, który jest bardzo pomocny w ustaleniu przyczyny pojawienia się pokrzywki. Lekarz może zapytać między innymi o czas wystąpienia objawów choroby, częstotliwość pojawiania się zmian i okres ich utrzymywania się, współwystępowanie innych objawów, wywiad rodzinny w kierunku pokrzywki, zdiagnozowane choroby, stosowane leki, palenie papierosów, stosowaną dietę czy kontakt ze zwierzętami.

Nasilenie choroby może być ocenione za pomocą skali UAS (Urticaria Activity Score). Skala od 0-3 klasyfikuje objawy pokrzywki kolejno jako: brak objawów, łagodne, umiarkowane, ciężkie. Diagnostyka ostrych przypadków zwykle kończy się na badaniu fizykalnym i wywiadzie z pacjentem oraz nie wymaga poszerzenia o dodatkowe badania, gdyż objawy często ustępują samoistnie. W przypadku ostrych pokrzywek, które były spowodowane ukąszeniami owadów, lekami czy działaniem alergenów, lekarz może zalecić wykonanie badań alergologicznych (oznaczenia specyficznych przeciwciał IgE i skórnych testów punktowych).

Diagnostyka pokrzywki przewlekłej może przysporzyć więcej trudności. Konieczne jest znalezienie czynników, które zaostrzają objawy, ale też trzeba wykluczyć obecność innych jednostek chorobowych. Wykonuje się podstawowe badania laboratoryjne, jak: morfologia krwi, OB, CRP. W zależności od historii pacjenta i podejrzeń lekarza, co do możliwych czynników wywołujących objawy, diagnostyka może być poszerzona o inne badania laboratoryjne (np. badania alergologiczne, badania w kierunku chorób tarczycy), a także badania obrazowe.

Jak wygląda leczenie pokrzywki?

Leczenie pokrzywki obejmuje dobraną przez lekarza farmakoterapię. Dodatkowo niezbędne jest unikanie czynników wywołujących bądź nasilających objawy choroby. W przypadkach, gdy pokrzywka ma charakter wtórny, czyli pojawia się jako symptom innej choroby, wymagane jest leczenie podstawowego schorzenia.

W farmakoterapii pokrzywki stosowane są leki przeciwhistaminowe II generacji (np. bilastyna, lewocetyryzyna, rupatydyna). Mechanizm ich działania polega na blokowaniu receptorów histaminowych, a w efekcie łagodzą one objawy skórne i świąd. Jeśli nie ma widocznej poprawy po standardowym leczeniu przeciwhistaminowym, lekarz może zastosować w terapii omalizumab (przeciwciało monoklonalne anty-IgE; lek biologiczny), cyklosporynę (lek immunosupresyjny) lub glikokortykosteroidy.

Mgr Aleksandra Wasilów

Bibliografia:

1. Pokrzywka – jak diagnozować i leczyć w praktyce lekarza POZ? Tyczyńska K, Krajewski P. Lekarz POZ. 2023;9(2):87-92.
2. Urticaria. Interdisciplinary diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society and the Polish Society of Allergology Nowicki R.J., Grubska-Suchanek E., Jahnz-Różyk K., Kruszewski J., Trzeciak M., Wilkowska A., Rudnicka L., Kulus M., Czarnecka–Operacz M., Kowalewski C., Krasowska D., Kręcisz B., Kupczyk M., Lange M., Lesiak A., Majewski S., Narbutt J., Olszewska M., Samochocki Z., Szepietowski J., Śpiewak R. Dermatol Rev/Przegl Dermatol, 2020.
3. Pokrzywka — swędząca udręka. Sybilski J., Walecka A. (2016). Pediatria. Vol. 13, s. 837-845.
4. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. Jabłońska S, Majewski S. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
5. Pediatria. Kawalec W, Grenda Ryszard, Ziółkowska H. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.
6. Chronic Urticaria. In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; April 17, 2023. Dabija D, Tadi P, Danosos GN.
7. https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/58880,pokrzywka