Progesteron – jakie objawy ma wzrost lub spadek poziomu progesteronu w organizmie?

Progesteron to żeński hormon płciowy, który w dużej mierze odpowiada za zagnieżdżenie zarodka w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży. Według Royal College of Obstetricians and Gynaecologists niedobory progesteronu to jedna z najczęstszych przyczyn problemów z zapłodnieniem. Stężenie progesteronu w organizmie kobiety zależne jest od fazy cyklu miesiączkowego czy też etapu ciąży. W niewielkich ilościach progesteron występuje także u mężczyzn. Czym jest progesteron i jakie są właściwe zakresy referencyjne tego hormonu? Kiedy lekarz może zlecić oznaczenie poziomu progesteronu?

Progesteron – co to jest?

Progesteron (łac. progesteronum), dawniej nazywany luteiną, to żeński hormon płciowy o budowie steroidowej. To jeden z najważniejszych hormonów wytwarzanych przez jajniki. Należy do jednej z dwóch grup żeńskich hormonów płciowych, czyli gestagenów. W organizmie człowieka progesteron oddziałuje na komórki posiadające receptory progesteronowe. Ich różnorodne funkcje sprawiają, że niedobór progesteronu lub wysoki progesteron mogą zaburzać podstawowe funkcje organizmu.

Gdzie i jak powstaje progesteron?

Progesteron w większości jest wytwarzany przez komórki ciałka żółtego w fazie lutealnej oraz w pierwszych tygodniach ciąży. Na późniejszym etapie ciąży, produkcja progesteronu odbywa się przez łożysko. Jest także produkowany w korze nadnerczy i jądrach oraz w centralnym układzie nerwowym. W połączeniu z estradiolem pobudza gruczoł mlekowy i przygotowuje go do laktacji.

Produkcja progesteronu wykazuje związki z przemianami  innych hormonów. Oznacza to, że w następstwie kilku reakcji może być przekształcony w testosteron lub estrogeny. Mogą z niego powstawać także inne hormony, takie jak kortyzol i aldosteron.

Funkcje progesteronu

Jakie funkcje pełni progesteron? Działanie na organizm kobiety jest zależne od fazy cyklu. Progesteron odpowiada przede wszystkim w organizmie kobiety za zagnieżdżenie zarodka w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży. Progesteron odgrywa ważną rolę w zapłodnieniu, ponieważ wpływa na śluz szyjkowy i może powodować zmniejszenie jego przepuszczalności dla plemników.

Jeśli w cyklu miesiączkowym nie dojdzie do zapłodnienia i zagnieżdżenia się zarodka, poziom progesteronu ponownie zmniejsza się i występuje tzw. luteoliza ciałka żółtego. W warunkach normalnych, gwałtowne obniżenie stężenia progesteronu powoduje kontrolowane złuszczanie się błony śluzowej macicy, czyli menstruację. W fazie folikularnej stężenia progesteronu są niskie, a jajniki produkują głównie estrogeny. Stężenie progesteronu wzrasta na początku owulacji i zapowiada uwolnienie komórki jajowej. Przekształceniu komórki jajowej w ciałko żółte i wtedy towarzyszy najwyższy poziom progesteronu.

Progesteron zmniejsza wrażliwość mięśnia macicy na substancje, które mają właściwości kurczące. W drugim i trzecim trymestrze ciąży progesteron odpowiada za relaksację macicy, neutralizuje działanie oksytocyny i obniża produkcję prostaglandyn.

Działanie progesteronu odbywa się pod kontrolą innych hormonów, głównie hormonu luteinizującego, wytwarzanego przez przysadkę mózgową. Po dojściu do zapłodnienia, najważniejsze funkcje przejmuje beta-hCG.

Prawidłowe stężenia progesteronu

Stężenie progesteronu u kobiet zależy od fazy cyklu i nieustannie się zmienia.

Poziom progesteronu w poszczególnych fazach cyklu miesiączkowego:

• faza folikularnej − 0,28–0,72 ng/ml
• faza okołoowulacyjna – 0,64–1,63 ng/ml
• faza lutealna 4,71–18,0 ng/ml

Stężenie progesteronu zdecydowanie zmienia się w ciąży i wygląda następująco:

• I trymestr − 11,0–44,3 ng/ml
• II trymestr − 25,4–83,3 ng/ml
• III trymestr − 58,7–214 ng/ml

Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczącymi stosowania progesteronu w ginekologii i położnictwie z 2015 roku, progesteron jest niezbędnym hormonem do podtrzymania ciąży. W przypadku niskiego stężenia tego hormonu w trakcie ciąży, lekarz prowadzący może zalecić szczegółowe badania, a w razie konieczności, może wdrożyć odpowiednie leczenie i uzupełnienie progesteronu.

W okresie menopauzy obserwuje się niski progesteron, a brak typowych zmian poziomu tego hormonu w trakcie cyklu powinien skłonić kobietę do wykonania dodatkowych badań.

Zakres referencyjny progesteronu u mężczyzn to: 0,2–1,38 ng/ml. Jednak hormon ten dość rzadko jest oznaczany u mężczyzn. Wskazaniem do tego badania u mężczyzn może być diagnostyka w kierunku chorób nadnerczy.

UWAGA! Obowiązujące dla laboratorium zakresy referencyjne i metody badania są umieszczane na wyniku uzyskanym z laboratorium.

Przyczyny i objawy niedoboru progesteronu

Zgodnie z badaniami i opracowaniem Royal College of Obstetricians and Gynaecologists, niedobór progesteronu jest jedną najczęściej spotkanych przyczyn problemów z płodnością (Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Fertility: assessment and treatment for people with fertility problems. National Collaborating Centre for Women’s and Children’s Health, Commissioned by the National Institute for Clinical Excellence; 2004, 2013). Przyczyną niedoboru progesteronu może być niewydolność ciałka żółtego lub problemy z łożyskiem.

Spadek poziomu progesteronu, objawy wskazujące na prawdopodobne problemy z utrzymaniem ciąży, mogą być wskazaniem do suplementacji progesteronu, o czym decyduje każdorazowo lekarz. Do niskiego poziomu progesteronu może przyczyniać się zatrucie ciążowe, dysfunkcja przysadki mózgowej lub podwzgórza.

Warto wiedzieć, jak przejawia się niedobór progesteronu. Objawy to plamienia lub krwawienia z dróg rodnych, silny ból w dole brzucha, skurcze macicy. Jak jeszcze rozpoznać, że kobieta ma niski progesteron? Objawy takiego stanu rzeczy to zaburzenia miesiączkowania, długie i nieskuteczne starania się o ciążę, a także przesuszona skóra czy nadmierne wypadanie włosów.

Przyczyny i objawy nadmiaru progesteronu

Nadmiar progesteronu również może stanowić problem. Jak objawia się wysoki progesteron? Objawy to obrzęki, zatrzymywanie wody w organizmie, wolniejszy przepływ krwi, a także żylaki. Nadmiar progesteronu może łączyć się niewydolnością wątroby, zespołem nadnerczowo-płciowym, zespołem policystycznych jajników, nowotworami  nadnercza lub jajników. Objawy niepokojące zawsze należy skonsultować ze specjalistą. Nie zawsze jednak wzrost progesteronu musi budzić obawy. Nadmiernie wysoki progesteron podczas ciąży może świadczyć o rozwijającej się ciąży mnogiej, gdy wysoki poziom progesteronu chroni rozwijające się płody.

Progesteron – badania

Cel badania progesteronu dyktuje moment cyklu, w którym badanie powinno być wykonane. A to dlatego, że w różnych dniach cyklu miesiączkowego występują różne stężenia progesteronu. O celu badania decyduje zawsze lekarz specjalista. Do badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Konieczne może być jednak odstawienie określonych leków, o czym poinformuje lekarz kierujący na badanie.

Badanie stężenia progesteronu wykonuje się z krwi. Jest ono w pełni bezpieczne i pozwala wykluczyć zaburzenia lub ewentualne choroby. W przypadku kobiet, badanie wykonuje się przy określaniu przyczyny problemów z zajściem w ciążę, a także w celu monitorowania ciąży czy owulacji. Wskazaniem do badania może być także hipogonadyzm u kobiet. Badanie progesteronu u mężczyzn jak i u kobiet jest wykonywane w przypadku podejrzenia uszkodzenia przysadki czy problemów z nadnerczami.

Piśmiennictwo:

• Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Fertility: assessment and treatment for people with fertility problems. National Collaborating Centre for Women’s and Children’s Health, Commissioned by the National Institute for Clinical Excellence; 2004, 2013.
• Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego do pobrania: https://journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/download/45762/32563.