Rodzaje osteoporozy – profilaktyka i diagnostyka choroby

Osteoporoza jest układową, metaboliczną chorobą szkieletu. Charakteryzuje ją zmniejszona gęstość i jakość tkanki kostnej, co skutkuje spadkiem odporności mechanicznej kości. Prowadzi to do wzrostu ryzyka złamań osteoporotycznych. Choroba dotyczy przede wszystkim kobiet w wieku pomenopauzalnym oraz osób starszych. Szacuje się, że w Polsce cierpi na nią ponad 2 miliony osób powyżej 50 r.ż.

Osteoporoza- co to za choroba?

Osteoporoza to przewlekła i postępująca choroba szkieletu, której istotą jest ubytek masy i osłabienie struktury wewnętrznej kości prowadzące do zwiększonego ryzyka złamań kości, co w konsekwencji może prowadzić do niepełnosprawności, a nawet zgonu. Do złamania osteoporotycznego dochodzi pod wpływem siły, która nie zdołałaby złamać zdrowej kości np. przy upadku z wysokości własnego ciała. Jest to tak zwane złamanie niskoenergetyczne.

Osteoporoza pierwotna a osteoporoza wtórna

Osteoporoza pierwotna stanowi około 70% przypadków i rozwija się u kobiet w wieku pomenopauzalnym oraz u starszych mężczyzn. Do rozwoju osteoporozy wtórnej dochodzi w przebiegu innych schorzeń lub w wyniku stosowania niektórych leków. Przyczyny osteoporozy pierwotnej to przede wszystkim zmiany hormonalne: u kobiet (niedobór estrogenów), u mężczyzn spadek poziomu testosteronu oraz braki witaminy D i zaburzenia gospodarki wapniowej (co skutkuje wzrostem poziomu parathormonu i zwiększoną resorpcją kości) w organizmie osób starszych. Osteoporoza wtórna jest następstwem innych jednostek chorobowych (np. reumatoidalnego zapalenia stawów) lub rozwija się wskutek stosowania niektórych leków, najczęściej glikokortykosteroidów.

Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy obejmują czynniki niezależne od pacjenta takie jak: predyspozycje rodzinne, podeszły wiek, płeć żeńska, zaburzenia hormonalne, przebyte choroby i konieczność zażywania leków oraz czynniki związane ze stylem życia – palenie papierosów, niedożywienie, nieprawidłowa dieta – w tym mała podaż wapnia i witaminy D, alkoholizm czy siedzący tryb życia.

Jak wygląda badanie w kierunku osteoporozy?

Jakie badania na osteoporozę można wykonać? Jeśli zadajesz sobie takie pytanie, przede wszystkim koniecznie udaj się do lekarza. To on, po analizie Twojego przypadku – objawów, wieku, chorób współistniejących czy zażywanych leków, zadecyduje o rozpoczęciu całego procesu diagnostyczno-leczniczego.

Podstawowe badanie, potrzebne do rozpoznania choroby, to badanie densytometryczne kości. Ocenia ono gęstość mineralną kości i nie wymaga specjalnego przygotowania pacjenta, jest niebolesne i nieinwazyjne. Badanie przeprowadza się za pomocą specjalnego aparatu rentgenowskiego. Ocenie podlegać mogą: bliższy koniec kości udowej, lędźwiowy odcinek kręgosłupa, kości przedramienia czy ewentualnie cały kościec. Wskaźnik T-score (odchylenie od szczytowej masy kostnej) poniżej lub równy -2,5 pozwala rozpoznać osteoporozę u kobiet po menopauzie oraz mężczyzn powyżej 50 r.ż.

U osób w młodszym wieku by móc rozpoznać osteoporozę wymagane jest wystąpienie dodatkowych czynników ryzyka. Przesłanką dla rozpoznania choroby jest stwierdzenie złamania niskoenergetycznego po wykluczeniu innych przyczyn, nawet, gdy wynik badania densytometrycznego nie spełnia przyjętych kryteriów.

Inne badania obrazowe, które mogą być pomocne w diagnozowaniu i monitorowaniu przebiegu osteoporozy, to RTG, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny. Badania laboratoryjne stosowane są w celu określenia nasilenia procesów prowadzących do osteoporozy i monitorowania efektywności terapii oraz diagnostyki choroby pierwotnej.

Osteoporoza a objawy bólowe

Najważniejszym klinicznym objawem osteoporozy jest złamanie niskoenergetyczne. Złamania dotyczą najczęściej kręgosłupa, kości przedramienia, bliższego końca kości udowej, bliższego końca kości ramiennej, żeber, miednicy i bliższego końca kości piszczelowej. Złamania kręgów kręgosłupa mogą objawiać się w różny sposób – począwszy od niewielkiego dyskomfortu podczas niektórych czynności (np. schylania się), aż po silne, dokuczliwe dolegliwości bólowe, zmniejszenie wzrostu czy trudności z poruszaniem się i utrzymaniem postawy ciała.

Zdarza się, że złamania są nierozpoznawane – pojawia się wprawdzie ból w okolicy kręgosłupa piersiowego czy lędźwiowego, ale w związku z brakiem poważnego urazu, pacjent nawet nie podejrzewa złamania. Postępujący przebieg nieleczonej choroby może prowadzić do kolejnych złamań, zniekształceń kręgosłupa i innych deformacji np. klatki piersiowej. Złamania przedramienia pojawiają się zwykle wskutek upadku z wysokości własnego ciała i typowo zdarzają się u kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Złamania bliższego końca kości udowej dotyczą osób w podeszłym wieku i mogą wiązać się z poważnymi konsekwencjami i powikłaniami.

Jak zapobiegać osteoporozie?

Tak jak w przypadku innych chorób – osteoporozie lepiej zapobiegać niż ją leczyć. Warto, byś jak najszybciej starał się wpływać na modyfikowalne czynniki ryzyka – odpowiednią masę ciała, zdrowy tryb życia, aktywność fizyczną, unikanie tytoniu i alkoholu oraz zbilansowaną, zdrową dietę. Postaraj się o optymalne zaopatrzenie organizmu w witaminę D. W miesiącach letnich u zdrowych osób wystarczy ekspozycja na słońce co najmniej 15 minut/dobę, od września do kwietnia zaleca się jednak substytucję tej witaminy. Osoby z grup ryzyka (np. w podeszłym wieku) powinny suplementować witaminę D przez cały rok. Bardzo ważna jest dbałość o odpowiednie odżywianie począwszy od lat dziecięcych. Warto więc dbać, by Twoje dzieci spożywały odpowiednio dużo produktów bogatych w wapń i takie nawyki żywieniowe utrzymały w przyszłości.

Jeśli Twój lekarz stwierdzi, że znajdujesz w grupie osób zagrożonych osteoporozą i złamaniami – na podstawie Twoich danych, wywiadu, badania oraz np. kalkulatora FRAX (narzędzie służące do obliczenia indywidualnego ryzyka złamania), może skierować Cię do specjalisty zajmującego się leczeniem osteoporozy. Czasami (szczególnie przy monitorowaniu leczenia lub w dodatkowej ocenie zagrożenia złamaniami) oznacza się markery tworzenia (P1NP) i resorpcji kości (CTX). Takie badania możesz wykonać w DIAGNOSTYCE. Zapoznaj się z ofertą dotyczącą diagnostyki osteoporozy: dla osób, którym zależy na profilaktyce (pakiet ten zawiera ocenę stężenia wapnia, fosforu nieorganicznego i poziomu całkowitej 25-hydroksy witaminy D) oraz tych, które rozpoczynają leczenie w tym kierunku (pakiet obejmuje badania z pakietu profilaktyki oraz dodatkowo ocenę stężenia we krwi beta-Crosslapsu i ilościowego oznaczenia w osoczu N-końcowego propeptydu prokolagenu typu 1).

Bibliografia:

• „Osteoporoza – przyczyny i metody zapobiegania” – A. Otlewska, P. Hackemer, F. Menzel, A. Otlewska
• „Osteoporoza jako problem społeczny – patogeneza, objawy i czynniki ryzyka osteoporozy pomenopauzalnej” – M. Janiszewska, T. Kulik, M. Dziedzic, D. Żołnierczuk- Kieliszek, A. Barańska
• Interna Szczeklika – P. Gajewski, A. Szczeklik
• „Densytometria” – Z. Guła, M. Korkosz
• „Osteoporoza jako choroba społeczna i cywilizacyjna – metody profilaktyki”- J. Dardzińska, H. Chabaj – Kędroń, S. Małgorzewicz
• „Zalecenia postępowania diagnostycznego i leczniczego w osteoporozie w Polsce. Aktualizacja 2017” – R. Lorenc, P. Głuszko, E. Franek, M. Jabłoński, M. Jaworski, E. Kalinka-Warzocha, E. Karczmarewicz, T. Kostka, K. Księżopolska-Orłowska, E. Marcinowska-Suchowierska , W. Misiorowski, A. Więcek