Torbiele na jajniku a ciąża - jakie są szanse na zostanie mamą?

Torbiele jajnika stanowią grupę różnych zmian. Dotyczą żeńskich gonad, czyli wewnętrznych narządów rozrodczych u kobiet. Nieprawidłowe działanie jajników często wiąże się z zaburzeniami cyklu miesiączkowego i niewłaściwym wydzielaniem hormonów. W tym mechanizmie torbiele na jajniku mogą utrudniać zajście w ciążę i komplikować jej przebieg. Zaburzenia pracy gonad i innych elementów układu rozrodczego wymagają konsultacji u ginekologa. Dowiedz się, jak wygląda postępowanie w przypadku wykrycia torbieli jajnika, zwłaszcza gdy pacjentka planuje ciążę.

Budowa i rola jajników w organizmie

Jajniki, czyli żeńskie gonady, należą do wewnętrznych elementów układu rozrodczego u kobiet. Fizjologicznie występują jako narząd parzysty i znajdują się w miednicy. Jajnik ma objętość około 6–8 ml. Jest zbudowany z kory, która zawiera pęcherzyki i zrąb oraz rdzenia, utworzonego z tkanki łącznej, naczyń, nerwów i komórek wnękowych.

Budowa i funkcje jajników w organizmie kobiety zmieniają się wraz z wiekiem. W dużej mierze zależą od stymulacji hormonalnej. Rozwój układu rozrodczego rozpoczyna się już podczas życia płodowego, znacznie przyspiesza w okresie pokwitania i wygasza się po menopauzie.

Jak działają jajniki?

Jajniki należą do najważniejszych narządów w obrębie układu rozrodczego oraz biorą udział w produkcji hormonów. W ten sposób regulują cykl miesiączkowy, czyli płciowy. W jego przebiegu dochodzi do powtarzających się, regularnych zmian stanu funkcji jajników, macicy i pochwy pod wpływem hormonów. Długość trwania cyklu miesiączkowego może zmieniać się na różnych etapach dojrzewania płciowego, jednak u dorosłej miesiączkującej kobiety zwykle trwa między 21 a 32 dni.

Zmiany, które zachodzą w jajniku, powodują, że jeden z pęcherzyków zaczyna intensywnie wzrastać. Pierwsza faza cyklu jajnikowego rozpoczyna się pod wpływem hormonu folikulotropowego (FSH), który jest wydzielany przez przysadkę mózgową. Następnie dochodzi do pęknięcia pęcherzyka, czyli owulacji (jajeczkowania). Uwolniona komórka jajowa dostaje się wówczas do jajowodu, gdzie może zostać zapłodniona przez plemnik.

W drugiej fazie cyklu jajnikowego pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte. Cały proces zachodzi pod wpływem hormonu lutealnego (LH), który również jest wytwarzany przez przysadkę mózgową. Ciałko żółte ma za zadanie produkować hormony, a przede wszystkim progesteron, androstendion i estradiol.

Czym są torbiele na jajniku?

Torbiele jajnika tworzą złożoną grupę różnych zmian w obrębie gonady. Stanowią częsty problem wśród kobiet, które zgłaszają się na wizytę do ginekologa, jednak najczęściej nie są groźne dla życia i zdrowia. Torbiel jajnika ma postać workowatej, kulistej przestrzeni, otoczonej ścianą. Wnętrze zmiany wypełnia natomiast płynna treść o zróżnicowanym charakterze. Torbiele mogą pojawiać się pojedynczo lub w większej ilości i dotyczyć jednego jajnika lub obu.

Torbiele na jajniku – jakie są rodzaje?

Torbiele na jajniku można podzielić na:

• niezłośliwe, np. torbiele czynnościowe, torbiele endometrialne, potworniaki dojrzałe oraz torbielakogruczolaki śluzowe lub surowicze;
• złośliwe, m.in. raki nabłonkowe, nowotwory germinalne i gonadalne;
• przerzuty innych nowotworów, a przede wszystkim raka piersi czy raków wywodzących się z układu pokarmowego.

Do najczęstszych zmian w obrębie gonad należą:

• torbiel prosta, czyli pęcherzykowa lub czynnościowa – zawiera w swoim wnętrzu jednolitą treść surowiczą. Powstaje na skutek zaburzeń hormonalnych, które zachodzą przed owulacją. Nie dochodzi wówczas do pęknięcia dojrzałego pęcherzyka i uwolnienia komórki jajowej do jajowodu. W wyniku takich zaburzeń pęcherzyk jajnikowy znacznie powiększa swoje rozmiary (zwykle do około 4 cm) i przekształca się w torbiel prostą;
• torbiel ciałka żółtego – powstaje na skutek niewłaściwego zanikania tej struktury, np. pod wpływem zbyt wysokiego stężenia progesteronu po owulacji. Osiąga zwykle 4–6 cm. Czasami dobrze rozwinięte ciałko żółte na początku ciąży może zostać przez pomyłkę określone jako torbiel;
• torbiel krwotoczna – powstaje w czasie owulacji, gdy dojdzie do uszkodzenia naczynia krwionośnego w pobliżu jajnika. Wówczas do wnętrza pękniętego pęcherzyka dostaje się krew, co prowadzi do wytworzenia torbieli;
• torbiel czekoladowa – pojawia się w przebiegu endometriozy. Wówczas fragment błony śluzowej macicy znajduje się w jajniku. Pod wpływem hormonów dochodzi do cyklicznego złuszczania się komórek i krwawienia, a ich produkty gromadzą się w gonadach. Tworzą się wówczas torbiele, które zawierają treść o charakterystycznym zabarwieniu;
• torbiel dermoidalna, czyli skórzasta – to inne określenie guza, który występuje w przebiegu potworniaka. Ten łagodny nowotwór wywodzi się z komórek zarodkowych jajnika. Zmiany mogą być wypełnione łojową treścią i zawierać elementy, takie jak: skóra, włosy, paznokcie czy zęby. Zwykle występują tylko po jednej stronie i nie przekraczają 10 cm. Większość z nich jest wykrywana przypadkowo u młodych kobiet, np. podczas badania radiologicznego, a nieleczone, mogą utrudniać zajście w ciążę;
• zespół policystycznych jajników (PCOS) – jest chorobą, w której przebiegu w jajniku pojawiają się liczne drobne torbiele pęcherzykowe. Mogą one utrudniać funkcjonowanie jajnika oraz produkują dodatkowe androgeny i estrogeny. U pacjentek z PCOS występują zwykle: nieregularne i skąpe miesiączki, nadmierne owłosienie, trudności z zajściem w ciążę, a czasem także otyłość czy insulinooporność.

Jakie mogą być przyczyny pojawienia się torbieli na jajniku?

Torbiele na jajniku są tak powszechne, że przez niektórych autorów są uznawane za wariant stanu fizjologicznego. Prawdopodobnie niemal u każdej kobiety w ciągu życia w gonadach pojawi się zmiana, która może zostać wykryta podczas rutynowego badania ultrasonograficznego u ginekologa.

Niektóre czynniki zwiększają ryzyko występowania torbieli na jajnikach. Należą do nich np.:

• stosowanie antykoncepcji hormonalnej;
• palenie papierosów;
• leczenie tamoksyfenem, np. w przebiegu raka piersi;
• występowanie chorób układu rozrodczego w rodzinie pacjentki, np. endometriozy lub zespołu policystycznych jajników;
• wywiad w kierunku zmian nowotworowych.

Jakie objawy mogą towarzyszyć torbielom na jajniku?

Przeważnie torbiele na jajniku nie dają objawów i zwykle są one wykrywane przypadkowo podczas rutynowych badań obrazowych. Dolegliwości pojawiają się najczęściej, gdy zmiany osiągają większe rozmiary. Mogą należeć do nich np.:

• ból zlokalizowany w okolicy podbrzusza, zwłaszcza u kobiet, które zgłaszają w wywiadzie przebyte zapalenia w obrębie narządów rodnych oraz operacje ginekologiczne i brzuszne;
• zaburzenia cyklu miesiączkowego, m.in. nieregularne krwawienia czy plamienia międzymiesiączkowe;
• ból podczas stosunku;
• ucisk na pęcherz i potrzeba częstszych wizyt w toalecie;
• problemy z zajściem w ciążę;
• nudności i wymioty;
• wzdęcia;
• zwiększenie obwodu brzucha;
• nieswoiste objawy ze strony przewodu pokarmowego;
• zmniejszony apetyt i wczesne uczucie sytości.

Jak wygląda postępowanie u pacjentek z torbielami na jajniku?

Zazwyczaj torbiel jajnika zostaje wykryta przypadkowo podczas kontrolnej wizyty u ginekologa. Większość zmian, zwłaszcza tych o małych rozmiarach i bezobjawowych, nie wymaga leczenia. Pacjentkom zaleca się wówczas regularne kontrole u ginekologa.

Podstawowym badaniem przeznaczonym do wykrywania i oceny torbieli jajnika jest przezpochwowe badanie ultrasonograficzne. Umożliwia ono obrazowanie wewnętrznych narządów płciowych i pozwala zmierzyć wielkość zmiany, określić jej kształt, zawartość oraz występowanie przegród czy unaczynienia. Dzięki tym informacjom lekarz może wstępnie podejrzewać lub wykluczyć, czy torbiel wymaga obserwacji, leczenia lub włączenia szerszej diagnostyki w kierunku nowotworów złośliwych.

W celu wykluczenia procesu rozrostowego specjalista zwykle zleca badania laboratoryjne krwi, np. test ROMA oraz kontrolę poziomu markerów nowotworowych, w tym Ca-125. Należy je wykonać szczególnie u kobiet, które są obciążone czynnikami ryzyka, np. przeszły już menopauzę. Czasami proces diagnostyczny obejmuje także wykonanie dodatkowych badań obrazowych – rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej miednicy.

Jakie są metody leczenia torbieli jajnika?

Leczenie torbieli na jajniku zależy od wielu czynników, m.in. od ich typu, wielkości, wieku pacjentki oraz zgłaszanych dolegliwości.

Torbiele proste zwykle nie wymagają leczenia i najczęściej zanikają samoistnie w ciągu kilku cykli. Większe i liczne zmiany, zwłaszcza gdy uporczywie nawracają lub dają objawy, są wskazaniem do włączenia antykoncepcji hormonalnej.

Leczenie operacyjne może okazać się konieczne, kiedy torbiele osiągają duże rozmiary (zwykle powyżej 5–7 cm), mają wysokie prawdopodobieństwo charakteru nowotworowego lub towarzyszą im uciążliwe dolegliwości. W zależności od wielkości zmiany, stanu zdrowia pacjentki i ewentualnej konieczności poszerzenia zabiegu lekarz decyduje się na metodę laparoskopową lub otwartą. Torbiele, które wiążą się z dużym ryzykiem charakteru nowotworowego, mogą wymagać usunięcia całego jajnika.

Jeżeli u kobiety pojawi się nagły, silny ból, zlokalizowany w podbrzuszu, któremu towarzyszą nudności i wymioty, powinna ona jak najszybciej zgłosić się do lekarza. W przypadku powikłań dużych torbieli na jajniku może dojść do jego skrętu, a czasem także do pęknięcia i rozległego krwawienia.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1389–1404.
2. V. Kumar i in., Robbins. Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 845–856.
3. G. Legendre i in., Relationship between ovarian cysts and infertility: what surgery and when?, „Fertility and Sterility” 2014, nr 101, s. 608–614.