Wiek metaboliczny – co to jest i jak go obliczyć?

Wprowadzając „sztywny” sposób pomiaru czasu oraz określenia wieku, pominięty zostaje niezwykle istotny z biologicznego punktu widzenia fakt: każdy człowiek jest indywidualnym i niepowtarzalnym przypadkiem. Ponadto podejmowane każdego dnia decyzje wpływają zarówno na stan zdrowia jak i na swoiste „zużycie” organizmu, a więc i proces starzenia. 

Metodą pozwalającą na określenie jak nasz styl życia i codzienne wybory wpływają na stan organizmu jest wyznaczenie wieku metabolicznego. Czym jednak jest wiek metaboliczny i czym różni się on od wieku metrykalnego? Jak wyznaczyć wiek metaboliczny i jak można go obniżyć?

Długość życia

Czy pytanie o wiek może być krępujące? Oczywiście zależy do kogo zostało ono skierowane. Zadając je kobiecie, niemal na pewno uzyskamy odpowiedź: „A na ile wyglądam?” wprowadzającą rozmówcę (zwłaszcza mężczyzn) na niezwykle „grząski grunt”. Wiek, definiowany jako czas, który upłynął od chwili narodzin, coraz częściej postrzegany jest przez pryzmat społeczny i kulturowy, a nie wyłącznie jako cecha biologiczna. Niemniej jednak jednym z najciekawszych i zarazem najbardziej fundamentalnych pytań, z jakimi mierzy się biologia, jest to, dlaczego organizmy starzeją się i umierają. 

Różne organizmy charakteryzują się istotnymi różnicami w długości życia. Podczas gdy średnia długość życia konia wynosi około 30 lat, mysz polna dożywa około półtora roku. Modele wyłaniające się z wyników badań z obszaru biologii i medycyny wskazują, że maksymalna prawdopodobna długość życia człowieka w idealnym świecie, w którym można by wyeliminować wszelkie czynniki szkodliwe dla zdrowia, wynosi około 115-120 lat. W tym kontekście czas, a więc również starzenie się i wiek postrzegane są – jak to określił w 1983 roku amerykański antropolog Edward Twitchell Hall – w formie „monochromicznej”. W koncepcji tej czas monochroniczny, którego upływ mierzony jest zegarami i kalendarzami, jest formą porządku zewnętrznego, który ma swoje źródło poza jednostką, a narzucany odgórnie, czyni nasze życie zorganizowanym i uporządkowanym. 

Wiek metaboliczny – dlaczego jest tak ważny?

Wiek jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka wielu chorób. Jednak dwie osoby będące w tym samym wieku metrykalnym mogą diametralnie różnić się stanem biologicznym, co rodzi konieczność indywidualnego profilowania ryzyka. Wykazanie i modelowanie tego zróżnicowania mogą stanowić jeszcze silniejszy predyktor umożliwiający lekarzom lepszą ocenę ryzyka związanej z wiekiem zachorowalności. Jednak, pomimo wzmożonej aktywności badawczej w ostatnich dekadach, złożone procesy starzenia się nie zostały w pełni wyjaśnione. Wiek w istotny sposób wpływa na szeroki zakres kluczowych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu procesów biochemicznych, takich jak homeostaza białek, potencjał antyoksydacyjny, indukcja stanu zapalnego czy metabolizm energetyczny.

Wiemy już, że ocena wieku metabolicznego jest kluczowa do właściwej oceny stanu naszego zdrowia i ryzyka rozwoju chorób. Czym jednak właściwie jest wiek metaboliczny?

By odpowiedzieć na to pytanie, musimy rozpocząć od zdefiniowania pojęcia podstawowej przemiany materii (PPM). Najprościej ujmując, PPM zwana także metabolizmem podstawowym, to ilość energii, której dostarczenie jest niezbędne do utrzymania podstawowych funkcji życiowych podczas spoczynku organizmu (bez obciążenia fizycznego, psychicznego czy intelektualnego). Jest to o tyle istotne, że nawet 60%-75% kilokalorii spalanych jest, gdy pozornie nie podejmujemy żadnych aktywności. Zapotrzebowanie energetyczne w ramach podstawowej przemiany materii zależy od kilku czynników takich jak: masa ciała, wzrost, masa mięśniowa i wiek.

Do wyznaczenia PPM można zastosować wzory zaproponowane przez Harrisa-Benedicta:

• PPM_♀ = 655,1 + (9,563 ∙ masa ciała w kilogramach) + (1,85 ∙ wzrost w centymetrach) – (4,676 ∙ wiek w latach),
• PPM_♂ = 66,473 + (13,752 ∙ masa ciała w kilogramach) + (5,003 ∙ wzrost w centymetrach) – (6,775 ∙ wiek w latach);

lub Mifflina:

• PPM_♀ = (10 ∙ masa ciała w kilogramach) + (6,25 ∙ wzrost w centymetrach) + (5 ∙ wiek w latach) – 161,
• PPM_♂ = PPM = (10 ∙ masa ciała w kilogramach) + (6,25 ∙ wzrost w centymetrach) + (5 ∙ wiek w latach) + 5.

Poziom podstawowej przemiany materii u większości osób jest najwyższy w młodym wieku i zaczyna stopniowo obniżać się przed trzydziestym rokiem życia. Wyniki niektórych badań wskazują na występowanie zależności pomiędzy niskim poziomem metabolizmu podstawowego a niektórymi chorobami, np. cukrzycą czy też związaną z wiekiem umieralnością.

W pewnym uogólnieniu można stwierdzić, że im wyższy poziom metabolizmu podstawowego organizmu, tym lepszy jest jego wiek metaboliczny, czyli miara tego, jak sprawnie zachodzą reakcje metaboliczne w organizmie w porównaniu do innych osób w danej grupie wiekowej. Uwzględnia on takie czynniki, jak skład ciała, waga i inne wskaźniki metaboliczne.

Wiek metaboliczny – jak obliczyć?

W Internecie dostępnych jest wiele kalkulatorów, które umożliwiają wyznaczenie wieku metabolicznego. Narzędzia te, z wykorzystaniem przedstawionych powyżej wzorów, obliczają podstawową przemianę materii, a następnie uzyskany wynik porównują ze średnią podstawową przemianą materii dla osób w wieku osoby wypełniającej kwestionariusz. 

Uzyskany wynik porównuje się z wiekiem metrykalnym osoby badanej. W przypadkach gdy wyznaczony wiek metaboliczny jest niższy niż wiek metrykalny badanego, można stwierdzić, że organizm funkcjonuje na poziomie osoby młodszej. Natomiast wyższy od metrykalnego wiek metaboliczny jest istotnym dzwonkiem alarmowym wskazującym na dodatkowe obciążenie organizmu czy złe nawyki żywieniowe, sprawiające, że organizm nie pracuje optymalnie, zwiększając tym samym ryzyko wystąpienia szeregu problemów zdrowotnych. 

Korzystając z tych opierających się na matematycznych algorytmach kalkulatorów, należy mieć świadomość pewnych ograniczeń. Na podstawową przemianę materii wpływa wiele czynników wykraczających poza wiek i proste pomiary ciała, których aplikacje te nie uwzględniają. Nasz indywidualny profil wynika z szeregu czynników obejmujących predyspozycje genetyczne, gospodarkę hormonalną, stres czy stan mikrobiomu jelitowego, które to w znacznym stopniu wpływają na naszą przemianę materii. 

Aby uzyskać bardziej precyzyjny wynik, konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych profesjonalnych pomiarów, jak np. pośredniej kalorymetrii. Technika ta mierzy przemianę materii organizmu poprzez analizę gazów oddechowych, w szczególności zużycia tlenu i wydalanego dwutlenku węgla.

Wiek biologiczny a metaboliczny

W ostatnim czasie „wiek biologiczny”, czyli taki, który odzwierciedla faktyczne tempo starzenia się organizmu (wiek metaboliczny uwzględnia głównie tempo metabolizmu) jest bardzo poszukiwanym tematem, a zainteresowanie nim zwiększyło możliwości jego obliczania. Istnieją już badania laboratoryjne, które wiek biologiczny szacują na podstawie metylacji materiału genetycznego DNA, lub na podstawie glikozylacji immunoglobulin klasy IgG. Np. badanie GlycanAge wiek biologiczny określa na podstawie wzoru glikozylacji immunoglobulin IgG, czyli białek układu odpornościowego. Wzór glikozylacji immunoglobulin, poza wiekiem biologicznym, jest powiązany również z wieloma chorobami, w tym:

• stanem przednadciśnieniowym/nadciśnieniem,
• zawałem mięśnia sercowego,
• miażdżycą,
• chorobą wieńcową,
• reumatoidalnym zapaleniem stawów,
• wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego,
• chorobą Leśniowskiego-Crohna,
• toczniem rumieniowatym układowym,
• cukrzycą typu 2, dyslipidemią,
• przewlekłą obturacyjną chorobą płuc – POChP,
• perimenopauzą.

Badanie GlycanAge wiąże się bezpośrednio z konsultacją wyniku badania. Omówienie wyniku badania GlycanAge z lekarzem i załączony do wyniku raport uwzględniają wskazówki i porady terapeutyczne, które pozwalają na modyfikację stylu życia i obniżenie wieku biologicznego.

Wiek metaboliczny – jak obniżyć?

Jak wynika z powyższego opisu wiek metaboliczny zależy w znacznej części od nas samych i naszych codziennych wyborów. Jednocześnie istnieje wiele sposobów pozwalających zarówno obniżyć wiek metaboliczny jak i podnieść PPM. Kluczem jest wprowadzenie zdrowych nawyków dietetycznych, aktywności fizycznej i umiejętność w zarządzaniu stresem.

Jedną z najprostszych zmian, jakie możemy wprowadzić w diecie, jest zapewnienie wysokiej podaży białka. Spośród wszystkich makroskładników właśnie białka wymagają najwięcej energii do ich metabolizowania. Spożywanie posiłków bogatobiałkowych może zwiększyć poziom podstawowej przemiany materii nawet o 20-30%. Zaleca się również podejmowanie regularnej aktywności fizycznej. Sam wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość komórek na insulinę, co jest kluczowe dla utrzymania zdrowego metabolizmu.

Chociaż odpowiednia dieta i prowadzenie aktywnego trybu życia są kluczowymi czynnikami, w obniżeniu wieku metabolicznego również istotne znaczenie ma odpowiednia higiena snu. Wyniki badań wskazują, że niewystarczająca ilość snu może przyczynić się do niekontrolowanego zwiększenia masy ciała. 

Ostatnim, często powtarzanym zaleceniem, nie tylko w kontekście obniżenia wieku metabolicznego, jest umiejętność zarządzania stresem. Destrukcyjny wpływ stresu na nasze zdrowie jest niezaprzeczalny. Przewlekły stres może powodować zaburzenia równowagi hormonalnej, wyzwalając kaskadę zmian w organizmie, które m.in. negatywnie wpływają na nasz metabolizm. Aby zachować lepsze zdrowie, w tym wiek metaboliczny, kluczowa staje się także umiejętność rozładowania napięcia.

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza