Witamina K – niedobór, skutki, zapotrzebowanie, w czym jest?

Witamina K pełni w organizmie wiele funkcji. Zapewnia prawidłowe krzepnięcie krwi, zwiększa mineralizację kości, zmniejsza ryzyko złamań, zapobiega zwapnieniu naczyń krwionośnych. Stąd też niedobór witaminy K wiąże się z wieloma przykrymi konsekwencjami.

Witaminy K to grupa związków organicznych, które mają zbliżoną budowę i są rozpuszczalne w tłuszczach. Zalicza się do niej witaminę K syntezowaną w roślinach (witamina K1, fitochinon) i przez bakterie jelitowe (witamina K2, menachinon). Wymienia się również syntetyczny analog witaminy K (witaminę K3, menadion). Sprawdź, jaką rolę odgrywają te związki w organizmie i kiedy mówi się o ich niedoborze. Dowiedz się, jakie są skutki niedoboru witaminy K.

Witamina K – jakie ma znaczenie dla organizmu?

Witaminie K przez wiele lat przypisywano wyłączną rolę w procesie krzepnięcia krwi. Jednak związek ten pełni w organizmie liczne funkcje. Wśród najistotniejszych wymieniamy:

• udział w procesie karboksylacji białek, w wyniku czego otrzymują one zdolność łączenia się z wapniem i uzyskują formę aktywną. Witamina K determinuje odkładanie się wapnia m.in. w wątrobie, płucach, śródbłonku. Zmniejsza też ryzyko zwapnień naczyń krwionośnych, co bezpośrednio wpływa zapobiegawczo na wystąpienie miażdżycy;
• udział w procesie syntezy protrombiny (czynnika krzepnięcia krwi, który znajduje się w osoczu) w wątrobie. Zależne od niej są również czynnik krzepnięcia VII, IX, X, białek S i C, uczestniczące w przebiegu krzepnięcia krwi. W związku z tym witamina K opisywana jest jako „witamina koagulacji”;
• udział w metabolizmie układu kostnego – razem z witaminą D3 determinuje syntezę osteokalcyny (rodzaju białka, wpływającego na pracę osteoblastów, czyli komórek kościotwórczych). Stąd też zaleca się jednoczesną suplementację witamin D i K.

Istnieją badania naukowe opisujące działanie białek zależnych od witaminy K w procesach wzrostu i apoptozy (zaprogramowanej śmierci) komórek oraz adhezji komórkowej (zdolności przylegania do ich powierzchni).

Niedobór witaminy K – kiedy się go stwierdza?

Niedobór witaminy K u osób zdrowych występuje rzadko. Wiąże się to z jej rozpowszechnieniem w żywieniu i z syntezowaniem przez florę bakteryjną układu pokarmowego. Zalecane dzienne spożycie witaminy K dla poszczególnych grup wiekowych przedstawia się następująco:

• dzieci do 1. roku życia – 5–10 μg;
• dzieci w wieku 1–8 lat – 15–25 μg;
• dzieci w wieku 9–13 lat – 40–50 μg;
• dzieci w wieku 14–18 lat – 50–65 μg;
• dorośli: kobiety – 55 μg, mężczyźni – 65 μg;
• kobiety w ciąży i karmiące piersią – 55 μg [1].

Długotrwałe spożycie witaminy K w dawkach poniżej określonych norm dla wieku i stanu fizjologicznego może skutkować niedoborami i objawami hipowitaminozy K.

Witamina K – objawy niedoboru

Objawami niedoboru witaminy K są przede wszystkim zaburzenia krzepliwości, a tym samym wydłużony czas gojenia się ran, krwotoki, zaburzenia pracy jelit, łatwe powstawanie sińców, obfite miesiączki, krwawienie z błon śluzowych, krwiomocz.

Wraz z zaawansowaniem problemu istnieje ryzyko zwiększonej częstości incydentów sercowo-naczyniowych oraz innych chorób, w tym dotyczących układu nerwowego. Witamina K bierze udział w patogenezie chorób otępiennych – zaobserwowano związek między poziomem filochinonu a genotypem apolipoproteiny E (najbardziej znanym markerem choroby Alzheimera).

Brak witaminy K predysponuje do spadku gęstości mineralnej kości, zmniejszenia masy kostnej i słabszego uwapnienia układu szkieletowego, a tym samym sprzyja ich łamliwości i jest jednym z czynników sprawczych osteoporozy. Skutkiem niedoboru witaminy K jest wzrost ryzyka występowania objawów choroby zwyrodnieniowej stawów ręki i kolana oraz uszkodzeń chrząstki.

Niedobór witaminy K zwiększa ryzyko miażdżycy i chorób nowotworowych. Teorie głoszą, że niedostateczny poziom witamin z grupy K sprzyja indukcji stresu oksydacyjnego, zaburza mechanizm śmierci lub hamowania cyklu komórkowego komórek raka.

Należy zaznaczyć, że niedobór witaminy K jest niebezpieczny dla ciężarnych i karmiących piersią z uwagi na to, że podnosi ryzyko anomalii kostnych i krwotoków u dzieci. Dodatkowo braki witaminy K są przyczyną choroby krwotocznej noworodków (VKDB).

Co powoduje niedobór witaminy K?

Do niedoboru witaminy K predysponuje stosowanie niektórych leków, m.in. antybiotyków, leków obniżających wchłanianie tłuszczu, cholesterolu i wiążących kwasy żółciowe (jak cholestyramina) oraz leków przeciwdrgawkowych. Działanie witaminy K znoszą również stosowane w terapii nadkrzepliwości leki – warfaryna i acenokumarol. Ze względu na możliwe niekorzystne interakcje witaminy K z wymienionymi i często zalecanymi pacjentom lekami, kwestię jej suplementacji należy omówić z lekarzem.

Kolejnym czynnikiem ryzyka niedoboru witaminy K są choroby związane z utrudnionym wchłanianiem tłuszczu. Wśród nich wymienia się m.in.: przewlekłe zapalenie trzustki, niewydolność wątroby, chorobę Leśniowskiego-Crohna, zespół krótkiego jelita. Brak witaminy K może być spowodowany rozległymi urazami i zabiegami operacyjnymi. Do czynników ryzyka zalicza się także: długotrwałe żywienie pozajelitowe, niedrożność dróg żółciowych, schorzenia miąższu wątrobowego.

W sposób szczególny na braki witaminy K narażone są osoby z mukowiscydozą – chorobą genetyczną o autosomalnym recesywnym typie dziedziczenia, za którą odpowiadają mutacje genu CFTR. Konsekwencją mutacji genu CFTR jest brak funkcjonalnego białka, w wyniku czego dochodzi do gromadzenia się lepkiego śluzu w drogach oddechowych i pokarmowych. Osoby zmagające się z mukowiscydozą należą do grupy podwyższonego ryzyka niedoboru witaminy K z powodu: zaburzeń wchłaniania tłuszczów, częstych antybiotykoterapii, resekcji fragmentu jelita cienkiego w przebiegu niedrożności smółkowej.

Niedobór witaminy K – leczenie

Leczenie niedoboru witaminy K opiera się przede wszystkim na wprowadzeniu do diety bogatych w nią produktów. Najczęściej spotykaną w żywności witaminą K jest filochinon, który stanowi ponad 80% całkowitej podaży witaminy K. Źródłem witaminy K są m.in.: brokuły, szpinak, ogórki, seler zwyczajny, kapusta właściwa, rzepa, mniszek lekarski, morszczyn, jagody, figi, ziemniaki, sałata, lucerna, awokado, jajka, wątroba, jogurt, olej sojowy, ser i inne przetwory mleczne wytworzone na drodze fermentacji, olej szafranowy. Jako uzupełnienie dietoterapii wprowadzona może zostać suplementacja witaminy K. Związek ten zwykle jest składnikiem produktów multiwitaminowych, ale dostępne są też preparaty zawierające wyłącznie witaminę K. Noworodkom bezpośrednio po urodzeniu jest ona podawana domięśniowo w zastrzyku. Ma to zapobiec rozwojowi choroby krwotocznej.

Badanie poziomu witaminy K1 znajduje się w ofercie sieci laboratoriów Diagnostyka.

UWAGA: Ze względu na specyfikę badania, pobranie krwi może odbyć się tylko w niektórych punktach pobrań.

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. N. Barnasz, A. Dobos, Witaminy w pigułce. Witamina K. Online: https://www.jagiellonskiecentruminnowacji.pl/wp-content/uploads/2019/01/witamina_k.pdf [dostęp: 21.04.2022].
2. J. Bieniek i wsp., Witamina K a kalcyfikacja naczyń krwionośnych, „Choroby Serca i Naczyń” 2015, t. 12, nr 3, s. 165–171.
3. E.J. Kucharz i wsp., Rola witaminy K2 w metabolizmie kości i innych procesach patofizjologicznych – znaczenie profilaktyczne i terapeutyczne, „Rheumatology Forum” 2018, t. 4, nr 2, s. 71– 86.
4. A. Nawrot, Encyklopedia biologia, Wydawnictwo GREG, Kraków 2021.
5. A. Wawrzyniak i wsp., Plejotropowe działanie witamin D i K, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2015, t. 11, nr 4, s. 374–381.