Zachłystowe zapalenie płuc - objawy, leczenie, przebieg.

Zachłystowe zapalenie płuc spowodowane jest aspiracją do dróg oddechowych czynnika wywołującego stan zapalny, innego niż wdychane powietrze. Czynnikami zapalnymi mogą być pokarmy, płyny, ślina, zawartość żołądka, toksyny, a nawet małe ciała obce. Objawy zachłystowego zapalenia płuc zazwyczaj obejmują kaszel i duszność, a rozpoznanie opiera się na obrazie klinicznym i wynikach prześwietlenia klatki piersiowej. Poznaj przyczyny zachłystowego zapalenia płuc i postępowanie w przypadku jego zdiagnozowania.

Zachłystowe zapalenie płuc – przyczyny

Zachłystowe zapalenie płuc może być konsekwencją:

• aspiracji treści ustno-gardłowej skolonizowanej przez bakterie i wirusy, która powoduje infekcję (wirusowe/bakteryjne zapalenie płuc lub ropień płuc), z czego gram-ujemne patogeny jelitowe i beztlenowce jamy ustnej są najczęstszymi bakteriami diagnozowanymi w testach posiewowych;
• zawleczenia treści żołądkowej powodującej tzw. chemiczne zapalenie płuc, zwane inaczej zespołem Mendelsona (ang. Mendelson’s syndrome), jak również wymioty;
• niedrożności dróg oddechowych spowodowanej pokarmem bądź niewielkimi ciałami obcymi.

Uważa się, że u zdrowego człowieka mikroaspiracja niewielkich ilości wydzieliny z górnych dróg oddechowych jest zjawiskiem powszechnym i może być obserwowana nwet u 50% zdrowych osób np. podczas snu. Niejednokrotnie doświadczamy również „zakrztuszenia” pokarmem bądź płynami spożywanymi codziennie, które nie kończą się zapaleniem płuc. Dzieje się tak, ponieważ w wyniku prawidłowego odruchu kaszlu, wykrztuszamy zalegający materiał, a pozostałości usuwane są przez funkcjonujące mechanizmy obronne płuc. Termin zachłystowe zapalenie płuc jest używany, gdy zdolność do ochrony dolnych dróg oddechowych jest zagrożona, spowodowana dysfunkcjami w obrębie układu oddechowego bądź pokarmowego lub aspirowana jest duża objętość treści, z którą nasz organizm sobie nie radzi.

Zachłystowe zapalenie płuc u noworodków i niemowląt

Do czynników ryzyka predysponujących do wystąpienia zachłystowego zapalenia płuc zalicza się okres noworodkowy, niemowlęcy jak również wcześniactwo. Występowanie zachłystowego zapalenia płuc u noworodka czy niemowlaka jest dość powszechne i spowodowane jest niedojrzałością układu pokarmowego lub/i oddechowego. W okresie niemowlęcym dzieci doświadczają „ulewania pokarmu”, co jest stanem naturalnym, jednak cofnięcie pokarmu do dróg oddechowych wywołuje podrażnienie płuc treścią z żołądka i rozwoju zachłystowego zapalenia płuc. Sposobem na zapobieganie tego typu zapaleniom jest prawidłowe postępowanie po karmieniu dziecka, jak również o zmienianie pozycji dziecka podczas leżenia. Do zachłystowego zapalenia płuc u dzieci prowadzić może również zachłyśnięcie drobnymi przedmiotami, które dzieci chętnie biorą do jamy ustnej. Zachłystowe zapalenie płuc zazwyczaj dotyczy dzieci do 5 roku życia.

Zachłystowe zapalenie płuc u osób leżących

Do grupy osób zwiększonego ryzyka zachorowania na zachłystowe zapalenie płuc należą również osoby starsze i leżące. Starsi pacjenci mają tendencję do aspiracji treści do układu oddechowego z powodu stanów chorobowych związanych ze starzeniem organizmu. Nierzadko ta grupa osób zażywa różne leki, w tym środki uspokajające. Często występują zaburzenia neurologiczne o różnej etiologii czy też choroby neurodegeneracyjne upośledzające poziom świadomości. Te czynniki mogą mieć bezpośredni wpływ na zaburzenia połykania. Zachłystowe zapalenie płuc występuje częściej wśród osób mieszkających w domach opieki czy u osób hospitalizowanych.

Do czynników predysponujących do zachłystowego zapalenia płuc należą również choroby i wady anatomiczne, takie jak:

• Dysfagia, czyli dysfunkcja połykania, w której mięśnie gardła lub przełyku nie działają prawidłowo;
• Choroba refluksowa przełyku (GERD ang. gastroesophageal reflux disease) w której zawartość żołądka lub kwasy żołądkowe cofają się do przełyku;
• Zaburzenia anatomiczne związane z nieprawidłowościami strukturalnymi, takimi jak rozszczep podniebienia, atrezja przełyku, rozszczep krtani, niedrożność dwunastnicy i przetoka tchawiczo-przełykowa.

Na zachłystowe zapalenie płuc narażeni są również:

• pacjenci z oddziału intensywnej opieki medycznej (OIOM), którzy są podłączeni do aparatury medycznej (sondy nosowo-żołądkowej, umieszczenie rurki dotchawiczej);
• pacjenci z infekcją jamy ustnej (próchnica, zapalenia jamy ustnej) jak również po zabiegach stomatologicznych;
• osoby nadużywające środków odurzających, narkotyków, alkoholu;
• osoby ze słabym układem odpornościowym, stanami nowotworowymi czy też pacjenci paliatywni.

Zachłystowe zapalenie płuc – objawy

Objawy zachłystowego zapalenia płuc występują dość szybko od momentu zachłyśnięcia. Uważa się, że pierwsze objawy mogą pojawić się już po kilku godzinach od zdarzenia, a stan zapalny rozwija się w ciągu kilku następnych dni. Do najbardziej charakterystycznych objawów należą:

• kaszel,
• stan podgorączkowy lub gorączka,
• duszność lub świszczący oddech,
• dyskomfort, ból, ucisk w klatce piersiowej,
• odkrztuszanie zabarwionej wydzieliny (czasem ropnej bądź krwawej),
• uczucie zmęczenia i „łapania oddechu”.

Chemiczne zapalenia płuc wywołane treścią żołądkową mogą mieć bardziej dynamiczny i ostrzejszy przebieg. Kwas żołądkowy powoduje chemiczne „oparzenia” układu oddechowego, prowadzące do szybkiego skurczu oskrzeli, niedodmy i obrzęku płuc. Stan zapalny wywołuje ostrą duszność z kaszlem, który czasami objawia się różową spienioną plwociną, tachykardią, gorączką, rozlanymi trzaskami i świszczącym oddechem.

Zachłystowe zapalenie płuc – diagnostyka

Podobnie jak w przypadku wszystkich zapaleń płuc, rozpoznanie zachłystowego zapalenia płuc opiera się głównie na wywiadzie z pacjentem, wynikach badania przedmiotowego (osłuchiwanie, pomiar parametrów życiowych) i ocenie badania RTG klatki piersiowej (w przypadku zachłystowego zapalenia płuc zapalenie często obserwuje się na dnie płuc).

Inne badania wykorzystywane w diagnostyce zachłystowego zapalenia płuc to:

• podstawowe badania krwi – morfologia krwi, CRP;
• badania mikrobiologiczne z antybiogramem;
• bronchoskopia – gdy mamy do czynienia z ciałem obcym;
• gastroskopia – w celu potwierdzenia bądź wykluczania zaburzeń połykania, refluksu czy stanów zapalnych żołądka.

Zachłystowe zapalenie płuc – leczenie

Śmiertelność zachłystowego zapalenia płuc jest niska, jednak leczenie powinno być włączone jak najszybciej, ponieważ nieleczone zapalenie płuc może prowadzić do rozwoju stanu zagrażającego życiu, jak ostra niewydolność oddechowa czy też obrzęk płuc, które mogą być szczególnie niebezpieczne u małych dzieci oraz u osób w podeszłym wieku. Leczenie obejmuje antybiotykoterapię zazwyczaj o szerokim stopniu działania, ponieważ brana jest pod uwagę infekcja bakteriami tlenowymi jak i beztlenowymi. Inhalacje, nawodnienie i podawanie leków rozrzedzających wydzielinę są zabiegami wspomagającymi. W skrajnych przypadkach, szczególnie u osób leżących bądź nieprzytomnych, stosowane jest mechaniczne odciąganie wydzieliny, tlenoterapia oraz wspomaganie oddychania.

W aspiracyjnym zapaleniu płuc ważną rolę odgrywa profilaktyka. W okresie noworodkowym oraz wczesnodziecięcym należy zwracać uwagę na karmienie w odpowiedniej pozycji, jak również odpowiednią higienę po karmieniu. U osób starszych, leżących czy też hospitalizowanych powinno wprowadzić się odpowiednią, bardziej płynną i lekkostrawną dietę, unieść wezgłowie łóżka, ewentualnie rozważyć podanie leków przeciwwymiotnych. Osoby ze zwiększonym ryzykiem rozwoju zachłystowego zapalenia płuc powinny unikać stanów upojenia alkoholowego oraz zadbać o prawidłową i regularną higienę jamy ustnej.

Bibliografia:

1. Zachłystowe zapalenie płuc – profilaktyka, diagnostyka i leczenie. Zasowska-Nowak A, Nowak PJ. Medycyna Paliatywna 2019; 11(3): 106–114.
2. Aspiration pneumonia: A renewed perspective and practical approach. Almirall J, Boixeda R, de la Torre MC, Torres A. Respir Med 2021 Aug-Sep;185:106485.
3. Aspiration pneumonia: A review of modern trends. DiBardino DM, Wunderink RG,  J Crit Care 2015 Feb;30(1):40-8.
4. Aspiration pneumonias: under-diagnosed and under-treated. Shigemitsu H, Afshar K. Curr Opin Pulm Med  2007 May;13(3):192-8.
5. Aspiration Pneumonitis and Aspiration Pneumonia. Marik PE. N Engl J Med 2001; 344:665-671.
6. Aspiration Pneumonia. Mandell LA, and Niederman MS. N Engl J Med 2019;380:651-63.
7. Risk Factors for Aspiration Pneumonia in Older Adults Manabe T, Teramoto S, Tamiya N, Okochi J, Hizawa N. PLoS One. October 7, 2015.
8. Aspiration and Dysphagia in the Neonatal Patient. Raol N, Schrepfer T, Hartnick C. Clinics in Perinatology Volume 45, Issue 4, December 2018, 645-660.