Zatrucie ciążowe – objawy, przyczyny, leczenie 

Zatrucie ciążowe, czy inaczej gestoza ciążowa to dawne terminy medyczne określające stan przedrzucawkowy. Termin zatrucie ciążowe wywodził się z błędnego przekonania, że złe samopoczucie kobiety spowodowane jest infekcją i toksynami. Zatem czym faktycznie jest zatrucie ciążowe?

Zatrucie ciążowe – co to?

Zatrucie ciążowe jest poważnym schorzeniem, które może wystąpić podczas ciąży i stanowi poważne zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla dziecka. W niniejszym artykule omówione zostały objawy stanu przedrzucawkowego, jego przyczyny, leczenie, a także metody monitorowania stanu zdrowia oraz długoterminowe skutki zdrowotne dla kobiet, które doświadczyły zatrucia ciążowego.

Objawy zatrucia ciążowego. Jakie są objawy stanu przedrzucawkowego? 

Zatrucie ciążowe rozwija się zwykle po 20. tygodniu ciąży i objawia się następującymi symptomami:

• Wysokie ciśnienie tętnicze krwi: Jest to kluczowy objaw zatrucia ciążowego. Nadciśnienie wywołane ciążą to stan, w którym skurczowe ciśnienie tętnicze krwi wynosi ≥140 mm Hg i/lub rozkurczowe ciśnienie tętnicze krwi wynosi ≥90 mm Hg, stwierdzane jest ono po raz pierwszy po 20. tygodniu ciąży i może trwać do 6 tygodni po rozwiązaniu ciąży. 

• Obrzęki: Zatrucie ciążowe często wiąże się z obrzękami, które zazwyczaj występują najpierw na rękach i nogach, a później rozszerzają się na całe ciało. Jednakże, należy pamiętać, iż obrzęki same w sobie nie są specyficzne dla zatrucia ciążowego, ponieważ mogą występować również w fizjologicznej ciąży, ze względu na duże zmiany hormonalne u kobiety ciężarnej.

• Białkomocz: W moczu kobiet ze stanem przedrzucawkowym pojawia się białko, co jest objawem uszkodzenia nerek. Białkomocz jest wykrywalny w zwykłym badaniu ogólnym moczu.

• Zaburzenia wzroku: Problemy takie jak mroczki przed oczami, podwójne widzenie lub utrata widzenia mogą być objawem zatrucia ciążowego.

• Bóle głowy: Silne, uporczywe bóle głowy, które nie ustępują z czasem, mogą być oznaką stanu przedrzucawkowego.

• Bóle w górnej części brzucha: Często opisywane jako bóle w prawym górnym kwadrancie brzucha, mogą być wynikiem powiększenia wątroby lub uszkodzenia wątroby.

• Nudności i wymioty: Chociaż nudności są powszechnym objawem w pierwszym trymestrze ciąży, ich nagłe nasilenie w późniejszych fazach ciąży może być niepokojące.

Zatrucie ciążowe a ruchy dziecka

Do objawów stanu przedrzucawkowego należy zmniejszenie odczuwalnej liczby ruchów dziecka: Ograniczenie ruchów płodu może wskazywać na problemy z dostarczaniem tlenu do płodu.

W przypadku ciężkiego zatrucia ciążowego może zdarzyć się:

• Zmniejszona liczba ruchów płodu: dziecko może poruszać się mniej intensywnie, co może być sygnałem niedotlenienia lub innych problemów zdrowotnych.

• Zmiana charakterystyki ruchów dziecka: dziecko może mieć bardziej sporadyczne lub mniej energiczne ruchy. 

• Konieczność monitorowania ruchów dziecka: lekarze mogą zalecić codzienne monitorowanie ruchów płodu, aby ocenić jego stan zdrowia i odpowiedzieć na wszelkie nieprawidłowości.

Jak szybko rozwija się zatrucie ciążowe?

Zatrucie ciążowe może rozwijać się stopniowo lub nagle. W niektórych przypadkach objawy mogą wystąpić w krótkim czasie, co wymaga szybkiej interwencji medycznej. Jeśli u ciężarnej występuje jedynie nadciśnienie tętnicze (bez białkomoczu) to nie u wszystkich kobiet pojawiają się jego objawy. Najczęściej wręcz nadciśnienie tętnicze (łagodne i średnie) w ciąży nie daje żadnych objawów. Dlatego tak ważne, jest przeprowadzanie regularnych pomiarów ciśnienia tętniczego u lekarza i położnej (oraz w domu). Ponadto ciężarne powinny regularnie kontrolować mocz, wykonując badania ogólne moczu, by możliwie wcześnie rozpoznać stan przedrzucawkowy. 

Jednak, gdy ciśnienie krwi zaczyna gwałtownie wzrastać lub pojawia się białkomocz, którego kobieta ciężarna może nie być świadoma, pojawiają się również inne objawy alarmujące. W takiej sytuacji należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza lub położnej, aby przeprowadzić pilną diagnostykę. Zatrucie ciążowe może przebiegać w różnych stadiach, a tempo jego rozwoju jest zmienne:

1. Łagodne zatrucie ciążowe – charakteryzuje się przede wszystkim podwyższonym ciśnieniem krwi i obecnością białka w moczu. Objawy rozwijają się stopniowo, a czujne monitorowanie oraz odpowiednie leczenie pozwalają kontrolować stan zdrowia ciężarnej.
2. Ciężkie zatrucie ciążowe – objawia się poważniejszymi symptomami, takimi jak silne bóle głowy, zaburzenia widzenia, znaczny obrzęk oraz oznaki uszkodzenia narządów, np. ból w prawym górnym kwadrancie brzucha. Stan ten może rozwijać się bardzo szybko i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.
3. Zespół HELLP – jest to najcięższa forma zatrucia ciążowego, która postępuje gwałtownie i może prowadzić do uszkodzenia wątroby oraz nerek. Do charakterystycznych objawów należą: ból w górnej części brzucha (wskazujący na zaburzenia pracy wątroby), zaburzenia krzepnięcia krwi oraz obniżony poziom płytek krwi.

Zatrucie ciążowe – przyczyny

Dokładna przyczyna zatrucia ciążowego nie została w pełni zrozumiana, ale istnieje kilka teorii dotyczących jego powstawania:

• Nieprawidłowe funkcjonowanie łożyska: Problemy z rozwojem łożyska mogą prowadzić do niedostatecznego dostarczania tlenu i składników odżywczych do płodu, co może wywołać reakcję w organizmie matki skutkującą zwężeniem naczyń, wzrostem ciśnienia i innymi wymienionymi wyżej objawami.

• Zaburzenia naczyniowe: Zmiany w naczyniach krwionośnych, takie jak ich zwężenie, mogą prowadzić do wzrostu ciśnienia krwi i uszkodzenia narządów.

• Genetyka: Istnieją dowody sugerujące, że czynniki genetyczne mogą wpływać na podatność na zatrucie ciążowe, chociaż dokładny mechanizm jest jeszcze nieznany.

• Reakcja immunologiczna: Nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna organizmu matki na łożysko lub płód może przyczyniać się do rozwoju stanu przedrzucawkowego.

• Czynniki środowiskowe i styl życia: Czynnikami ryzyka rozwoju stanu przedrzucawkowego mogą być również: palenie tytoniu, otyłość, nadmierne spożycie soli oraz przewlekłe choroby takie jak cukrzyca czy choroby nerek.

Zatrucie ciążowe – zagrożenia i powikłania

Zatrucie ciążowe może prowadzić do poważnych powikłań zarówno dla matki, jak i dla dziecka:

Groźne powikłania stanu przedrzucawkowego dla matki:

• Uszkodzenie nerek – może prowadzić do niewydolności nerek i zaburzenia ich funkcji.
• Problemy z wątrobą – zespół HELLP może spowodować ciężkie uszkodzenie wątroby oraz jej niewydolność.
• Zaburzenia krzepnięcia krwi – mogą wystąpić poważne problemy z krzepnięciem, prowadzące do ryzyka krwotoków.
• Przedwczesne odklejenie łożyska – stan ten może skutkować masywnym krwawieniem i stanowić zagrożenie życia matki i dziecka.

Powikłania zatrucia ciążowego dla dziecka:

• Niedotlenienie – może prowadzić do uszkodzenia mózgu oraz innych narządów płodu.
• Niska masa urodzeniowa – wynika z zaburzeń rozwoju i niedostatecznego odżywienia płodu spowodowanego niewydolnością łożyska.
• Przedwczesne urodzenie – może być konieczne wcześniejsze zakończenie ciąży, co zwiększa ryzyko powikłań zdrowotnych u wcześniaka, takich jak problemy z układem oddechowym czy krążenia.

Zatrucie ciążowe – leczenie. Jak leczyć stan przedrzucawkowy? 

Leczenie zatrucia ciążowego zależy od jego ciężkości i może obejmować:

• Monitorowanie i regularne kontrolowanie ciśnienia tętniczego krwi: regularne monitorowanie ciśnienia krwi jest kluczowe w radzeniu sobie ze stanem przedrzucawkowym. W przypadku wysokich ciśnień u ciężarnych mogą być konieczne do włączenia leki obniżające ciśnienie.

• Leczenie farmakologiczne: w cięższych przypadkach mogą być stosowane leki takie jak siarczan magnezu w celu zapobiegania wystąpieniu drgawek oraz leki obniżające ciśnienie krwi.

• Opieka prenatalna: regularne wizyty kontrolne u ginekologa i położnej w celu monitorowania stanu zdrowia matki i dziecka są kluczowe, dla radzenia sobie ze stanem przedrzucawkowym.

• Hospitalizacja: w przypadku ciężkiego zatrucia ciążowego może być konieczna hospitalizacja, a w niektórych przypadkach wcześniejsze zakończenie ciąży (cięcie cesarskie) jest jedyną możliwością, aby ratować życie matki i dziecka.

Zatrucie ciążowe jest poważnym schorzeniem, które może mieć istotny wpływ na zdrowie matki i dziecka. Wczesne rozpoznanie objawów, odpowiednie leczenie i monitorowanie są kluczowe dla poprawy wyników zdrowotnych. Istnieją grupy kobiet szczególnie narażone na rozwój zatrucia ciążowego. Odpowiednia opieka i zarządzanie mogą znacznie poprawić jakość życia kobiet po przejściu zatrucia ciążowego. Kobiety, które podejrzewają u siebie zatrucie ciążowe i występują u nich niepokojące objawy powinny natychmiastowo skontaktować się z lekarzem celem ustalenia dalszego postępowania i leczenia. 

Podsumowanie – FAQ

1. Czy istnieją grupy kobiet szczególnie narażone na rozwój zatrucia ciążowego 

Tak, istnieją określone grupy kobiet, które wykazują większe ryzyko wystąpienia zatrucia ciążowego, czyli stanu przedrzucawkowego. Szczególnie narażone są kobiety z czynnikami ryzyka, takimi jak nadciśnienie tętnicze przewlekłe, cukrzyca typu 1 lub 2, czy przewlekła choroba nerek. Istotne znaczenie mają również czynniki immunologiczne – kobiety z chorobami autoimmunologicznymi (np. toczniem rumieniowatym układowym czy zespołem antyfosfolipidowym) częściej doświadczają problemów z nadciśnieniem ciążowym. Grupą szczególnie narażoną są także kobiety w zaawansowanym wieku reprodukcyjnym (powyżej 35. roku życia) oraz te, które są w pierwszej ciąży (z powodu nieznanej wcześniej reakcji układu odpornościowego na łożysko). Kolejne czynniki to ciąże mnogie, ponieważ większe obciążenie organizmu zwiększa ryzyko powikłań. Dodatkowo, kobiety z wywiadem rodzinnym stanu przedrzucawkowego, szczególnie jeśli matka lub siostra miały to schorzenie, są genetycznie bardziej podatne. Warto również wymienić otyłość oraz niską aktywność fizyczną jako kluczowe czynniki stylu życia. 

2. Zatrucie ciążowe – skutki. Jakie są długoterminowe skutki zdrowotne dla kobiet, które przeszły zatrucie ciążowe?

Zatrucie ciążowe, może nieść za sobą poważne długoterminowe konsekwencje zdrowotne dla kobiet, które go doświadczyły. Kobiety po zatruciu ciążowym są bardziej narażone na nadciśnienie tętnicze, choroby serca, udary oraz przewlekłą chorobę nerek. Jest to związane z przewlekłym uszkodzeniem naczyń krwionośnych i dysfunkcją śródbłonka. Częściej rozwija się u nich cukrzyca typu 2 i zespół metaboliczny. Dodatkowo wzrasta ryzyko depresji poporodowej i stanów lękowych, co wymaga długotrwałej opieki specjalistycznej.

3. Jakie są mniej znane metody monitorowania zatrucia ciążowego, które mogą być stosowane w opiece prenatalnej?

Oprócz standardowych metod monitorowania, takich jak pomiar ciśnienia tętniczego oraz badanie poziomu białka w moczu, istnieją mniej znane, ale obiecujące metody diagnostyczne w przypadku zatrucia ciążowego. Jedną z nich jest ocena biomarkerów krążących we krwi, takich jak sFlt-1 (rozpuszczalny receptor dla VEGF) oraz PIGF (łożyskowy czynnik wzrostu). Nieprawidłowy stosunek tych dwóch biomarkerów może sygnalizować rozwój stanu przedrzucawkowego nawet na kilka tygodni przed wystąpieniem objawów klinicznych. W opiece prenatalnej można także wykorzystać monitorowanie ciśnienia krwi metodą zdalną – przy użyciu nowoczesnych technologii i aplikacji mobilnych. Dzięki temu pacjentki z grup ryzyka mogą regularnie monitorować swoje parametry w domu, co zwiększa szanse na szybkie wychwycenie niepokojących zmian. Wdrażanie tych nowoczesnych metod monitorowania może znacząco poprawić wyniki opieki nad ciężarnymi zagrożonymi stanem przedrzucawkowym.

Lek. med. Katarzyna Lizak