Zespół metaboliczny − co to jest? Badania, przyczyny i objawy

Przetworzona dieta bogata w cukry proste i tłuszcze nasycone, stres, niska aktywność fizyczna oraz zanieczyszczenia powietrza to czynniki, na które jesteśmy narażeni każdego dnia. To również czynniki sprzyjające rozwojowi zespołu metabolicznego – zaburzenia będącego plagą XXI wieku. Sprawdź, czym jest zespół metaboliczny i jakie implikacje za sobą niesie? 

Zespół metaboliczny – co to jest?

W medycynie mianem zespołu metabolicznego określane jest współistnienie różnorodnych czynników, zwiększających ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych na podłożu miażdżycy oraz cukrzycy typu 2. Należą do nich otyłość, zwłaszcza centralna, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia oraz cukrzyca lub stan przedcukrzycowy. Dawniej zespół metaboliczny nazywany był również zespołem X lub zespołem kardiometabolicznym. Choć nie stanowi oddzielnej jednostki chorobowej i nie jest ujęty w klasyfikacji ICD-10, jest rozpoznawany u coraz większej liczby pacjentów. W Polsce może on dotyczyć nawet co 5. osoby dorosłej. Niepokojący jest również wzrastający problem otyłości wśród dzieci.

Już dawno temu naukowcy zauważyli, że otyłość w znacznym stopniu zwiększa ryzyko rozwoju zaburzeń metabolicznych i śmierci z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Jednak dopiero w latach 80. ubiegłego wieku odkryto, że kluczową rolę, pozwalającą na wytłumaczenie tych zależności, ma stopniowo wzrastająca oporność komórek na insulinę (insulinooporność) oraz hiperinsulinizm – trzustka, próbując przezwyciężyć oporność tkanek obwodowych na insulinę wydziela jej coraz więcej. Prowadzi to do wyczerpania jej rezerw oraz rozwoju cukrzycy typu 2, która przyśpiesza i nasila uszkodzenia naczyniowe.

Zespół metaboliczny – diagnostyka

W ciągu minionych lat, kryteria rozpoznawania zespołu metabolicznego ulegały wielokrotnym zmianom. Obecnie obowiązują wytyczne z 2009 r. Aby lekarz mógł rozpoznać zespół metaboliczny, pacjent musi spełniać co najmniej 3 z 5 następujących kryteriów:

• obwód talii u kobiety większy lub równy 80 cm, a u mężczyzny – 94 cm;
• ciśnienie tętnicze krwi skurczowe większe bądź równe 130 mm Hg, natomiast ciśnienie rozkurczowe ≥ 85 mmHg, lub rozpoznane wcześniej i leczone nadciśnienie tętnicze;
• stężenie cholesterolu HDL na czczo u mężczyzn mniejsze niż 40 mg/dl, a u kobiet poniżej 50 mg/dl lub leczenie tego zaburzenia;
• stężenie trójglicerydów przekraczające 150 mg/dl lub leczenie wcześniej rozpoznanej hipertrójglicerydemii;
• stężenie glukozy na czczo ≥ 100 mg/dl lub leczenie farmakologiczne cukrzycy typu 2.

W celu rozpoznania zespołu metabolicznego niezbędne jest oznaczenie poziomu glukozy we krwi na czczo oraz wykonanie lipidogramu. Oba badania polegają na pobraniu próbki krwi żylnej. Do punktu pobrań należy zgłosić się w godzinach porannych na czczo. Poza powyższymi badaniami, aby jeszcze dokładniej oszacować ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, lekarz może również zlecić wykonanie morfologii krwi, oznaczenie poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c), kreatyniny, kwasu moczowego, TSH oraz badania ogólnego moczu.

Zespół metaboliczny – przyczyny

Główną przyczyną rozwoju zespołu metabolicznego jest otyłość, zwłaszcza centralna. Zwiększona ilość tkanki tłuszczowej trzewnej prowadzi do istotnych implikacji metabolicznych. Należy pamiętać o tym, że tkanka tłuszczowa należy do tkanek czynnych hormonalnie. Jej nadmierna ilość doprowadza do zaburzenia poziomu produkowanych przez nią hormonów. Jednym z nich jest adiponektyna – związek o działaniu przeciwmiażdżycowym, chroniący śródbłonek naczyń krwionośnych przed uszkodzeniem, kontrolujący apetyt, biorący udział w regulacji metabolizmu glukozy i tłuszczów.

U osób z wysokim wskaźnikiem BMI stężenie adiponektyny we krwi spada. Konsekwencją czego może być zaburzenie metabolizmu glukozy oraz lipidów, a także postępujące uszkodzenie naczyń krwionośnych prowadzące do rozwoju nadciśnienia tętniczego oraz miażdżycy. Spadek poziomu adiponektyny we krwi jest czułym wskaźnikiem poprzedzającym rozwoju otyłości, insulinooporności oraz nadciśnienia tętniczego, a jego monitorowanie jest przydatne podczas kontroli leczenia cukrzycy typu 2.

Zespół metaboliczny – objawy

Zespół metaboliczny rozwija się stopniowo, przez wiele miesięcy, a nawet lat. Pierwszym zauważalnym przez pacjentów objawem jest przyrost masy ciała. Bardzo często zgłaszają oni również problemy ze schudnięciem. Ich przyczyną są współistniejące zaburzenia metaboliczne. Osoby cierpiące na insulinooporność mogą skarżyć się również na nadmierną senność po posiłku, a także drżenie rąk, pocenie się oraz niepokój podczas przedłużających się przerw pomiędzy posiłkami. Nadciśnienie tętnicze przez długi czas nie daje żadnych objawów lub są one dość niecharakterystyczne. Dlatego tak ważna jest regularna kontrola tego parametru podczas wizyt w poradni lekarza rodzinnego.

Zespół metaboliczny – leczenie

Leczenie zespołu metabolicznego polega na terapii poszczególnych jego składowych. Istotną rolę przypisuje się tutaj postępowaniu pozafarmakologicznemu, polegającemu na zmianie stylu życia – zwiększeniu aktywności fizycznej, zbilansowanej diecie bogatej w witaminy, antyoksydanty i tłuszcze wielonienasycone o niskim indeksie glikemicznym oraz unikaniu stresu. W razie potrzeby pacjenci powinni stosować również leczenie farmakologiczne – obniżające ciśnienie tętnicze krwi, regulujące poziom glukozy oraz lipidów we krwi. Jednak zmiana stylu życia odgrywa nadrzędną rolę.

Wszystkie niezbędne badania, przydatne w diagnostyce zespołu metabolicznego i związanych z nim powikłań możesz wykonać w DIAGNOSTYCE. Zapraszamy również do konsultacji z naszym specjalistą.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika – P. Gajewski, A. Szczeklik, 2021
• https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/zapobieganie/62315,zespol-metaboliczny