Zespól PICA, czyli łaknienie spaczone. Czym jest?                                    

Łaknienie spaczone, zwane również zespołem PICA to zaburzenie odżywiania charakteryzujące się wzmożonym apetytem na rzeczy niejadalne dla ludzi. Dotyczy przede wszystkim dzieci, ale nierzadko diagnozuje się je również u osób dorosłych. Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie zespołu łaknienia spaczonego? Na co zwrócić uwagę? Czy można to leczyć?

Zespół PICA – co to takiego?

Zespół PICA to jednostka chorobowa zaliczana do niespecyficznych zaburzeń odżywiania, definiowana jako spożywanie rzeczy niejadalnych i nieodżywczych przez okres co najmniej 1 miesiąca. Zwykle jest to zjawisko nieakceptowane w danej kulturze i nieodpowiednie dla poziomu rozwojowego osoby, której zespół PICA dotyczy. Pierwsze wzmianki o chorobie znaleziono w zapiskach Hipokratesa. Sama nazwa choroby pochodzi od łacińskiej nazwy sroki (pica-pica), która znana jest z małej wybiórczości w spożywaniu pokarmów. Zespół PICA występuje rzadziej niż klasyczne zaburzenia odżywiania, takie jak bulimia czy anoreksja, jednak może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Wśród osób, których dotyka zespół PICA wymienia się głównie:

• dzieci (25-33%),
• kobiety w ciąży (27%),
• osoby z problemami w przyswajaniu wiedzy (10-15%),
• osoby niepełnosprawne intelektualnie (10%).

Zespół PICA jest najczęściej diagnozowanym zaburzeniem odżywiania u dzieci z zaburzeniami rozwoju. Należy podkreślić, że ceremonialne spożywanie rzeczy niejadanych, będących częścią zachowań kulturowych, nie jest klasyfikowane jako zespół PICA.

Zespół PICA – rodzaje

Opisano wiele podtypów zespołu PICA, a ich liczba nadal rośnie. Nadawane nazwy wynikają z rodzaju spożywanego przez pacjenta składnika niejadalnego. Wymienia się, w zależności od konsumowanego produktu:

• geofagię (spożywanie ziemi),
• pagofagię (jedzenie lodu),
• amylofagię (jedzenie surowej skrobi),
• litofagię (jedzenie kamieni),
• trichofagię (jedzenie włosów),
• emetofagię (jedzenie wymiotów),
• hialofagię (jedzenie szkła),
• mukofagię (jedzenie wydzieliny z nosa),
• urofagię (spożywanie moczu),
• akufagię (jedzenie ostrych przedmiotów),
• metalofagię (spożywanie metalowych przedmiotów),
• ksylofagię (jedzenie papieru i pochodnych drewna),
• koniofagię (jedzenie kurzu),
• koprofagię (spożywanie kału).

Zespół PICA – przyczyny

Etiologia zespołu PICA pozostaje nie w pełni poznana. Pojawienie się schorzenia wiąże się z takimi czynnikami ryzyka jak:

• niedobory pokarmowe,
• ciąża,
• stres,
• niski status społeczno-ekonomiczny,
• zaburzenia psychiczne (schizofrenia, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne),
• zaniedbanie i wykorzystywanie dzieci,
• patologiczna sytuacja w rodzinie,
• niedożywienie, głód.

Wśród hipotez PICA, bazujących na czynnikach ryzyka, wymienia się:

• chęć uzupełnienia niedoborów pokarmowych przez pacjenta,
• potencjalną ochronę organizmu przed szkodliwymi toksynami przez spożywanie materii nieżywej,
• próbę poprawienia perfuzji krwi przez narządy u osób z niedokrwistością (teoria związana z pagofagią).

Zespół PICA – objawy

Objawem dominującym w zespole PICA jest uporczywe spożywanie substancji niejadalnych i pozbawionych wartości odżywczych. Pozostałe symptomy nie są charakterystyczne i wiążą się ściśle z rodzajem spożywanego produktu. Wymienia się wśród nich:

• niedokrwistość z niedoboru żelaza,
• zaparcia i biegunki np. spowodowane trichofagią (włosy tworzą w jelitach zwoje, których organizm nie może wydalić),
• infekcje jelitowe,
• niedrożność przewodu pokarmowego,
• problemy z uzębieniem i skaleczenia w jamie ustnej.

Objawy te są niespecyficzne, co utrudnia szybkie i jednoznaczne rozpoznanie zespołu PICA.

📌 Sprawdź: Niedobór żelaza. Jakie są jego objawy i skutki?

Zespół PICA – diagnostyka

W diagnozowaniu zespołu łaknienia spaczonego wykorzystuje się kryteria ICD-10 i DSM-5. W klasyfikacji WHO zespól PICA stanowi odrębne schorzenie w odniesieniu do dorosłych (kod ICD F50.83) oraz niemowląt i dzieci (ICD-10 F 98.3), natomiast Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (DSM-5) stosuje podobne kryteria oceny PICA u dorosłych i dzieci. Diagnoza na podstawie kryteriów WHO obejmuje:

• spożywanie niejadalnych, nieodżywczych rzeczy > 2 razy w tygodniu lub chroniczny apetyt na produkty niejadalne,
• czas trwania zaburzeń >1 miesiąca,
• wiek pacjenta >2 lat,
• brak innych zaburzeń psychicznych,
• brak kulturowego odniesienia łaknienia spaczonego.

Kryteria DSM-5 diagnozowania PICA obejmują:

• apetyt na niejadalne produkty >1 miesiąca,
• produkty spożywane są nieodpowiednie dla wieku rozwojowego,
• zaburzenie odżywiania nie wiąże się z praktykami kulturowymi.

Kryteria obejmują dzieci od 2. roku życia, ponieważ młodsze maluchy często próbują różnych rzeczy nieuważanych za jadalne (np. liżą ściany, próbują piasku w czasie zabawy, gryzą kredki) i nie stanowi to w tym wieku patologii, a jest częścią procesu poznawania świata wszystkimi zmysłami.

Wśród badań laboratoryjnych konieczna jest kontrola:

• Morfologii oraz parametrów gospodarki żelazem (ferrytyna +CRP) pozwalających na wykluczenie anemii z niedoboru żelaza. 
• Warto również wykonać badania na obecność pierwiastków śladowych, których większe stężenia mogą świadczyć o zatruciu (np. ołów), natomiast obniżone wartości o niedoborach pokarmowych (np. cynk).  
• Oznacza się też elektrolity (NA, K, Cl), których wahania poziomów mogą być niebezpieczne dla zdrowia i życia pacjenta 
• czy próby wątrobowe (uszkodzenie wątroby jako wskaźnik zatrucia). 
• Warto wykonać również badania kału na obecność pasożytów pochodzących np. ze spożywanej ziemi. 
• W przypadku jedzenia przez osobę rzeczy niejadalnych w postaci stałej (np. metalowe przedmioty, kamienie, włosy) pomocne mogą być badania obrazowe (CT, RTG, USG), endoskopia, gastroskopia.

Zespół PICA – powikłania

Długotrwałe spożywanie substancji niejadalnych może prowadzić do licznych powikłań ogólnoustrojowych. Oprócz braku społecznej akceptacji dla podobnych zaburzeń, wymienia się długoterminowe skutki zespołu PICA:

• anemia,
• zaparcia,
• zatrucia (np. ołowiem, fluorem),
• zaburzenia neurologiczne,
• niedrożności i perforacje przewodu pokarmowego,
• niedobory pokarmowe,
• zakażenia pasożytnicze,
• wrzody żołądka,
• problemy dentystyczne (próchnica, nadwrażliwość).

Należy wspomnieć, że PICA u kobiety w ciąży może rzutować na rozwój płodu. Geofagia ciężarnej wiąże się ze spożyciem licznych toksycznych substancji, co może prowadzić do opóźnienia rozwoju motorycznego dziecka. Zatrucie metalami ciężkimi np. ołowiem może być przyczyną niepełnosprawności neurologicznej dziecka.

Zespół PICA – leczenie

Terapia zespołu PICA wymaga współpracy ze strony lekarza rodzinnego, psychologa, psychiatry, gastroenterologa, dietetyka. Tylko kompleksowe podejście pozwala na całościową ocenę problemu pacjenta i wdrożenie działań zapobiegawczo-leczniczych. W leczeniu stosuje się suplementację preparatami uzupełniającymi niedobory np. żelazo czy cynk. Szczególną uwagę należy zwrócić na osoby z podwyższonych grup ryzyka jak dzieci czy kobiety w ciąży, u których niedobory pojawiają się częściej. W przypadku zaburzeń łaknienia wynikających z problemów natury psychicznej warto udać się do psychiatry czy psychologa, który pomoże spojrzeć na problem z innej perspektywy.

Najistotniejszą rolę w radzeniu sobie z chorobą PICA odgrywa profilaktyka. Można tu wymienić takie działania jak unikanie stresu, zdrowe odżywianie się, unikanie sytuacji i osób wywołujących objawy łaknienia spaczonego. Pomoc pacjentowi obejmuje również przekierowanie uwagi na inne zajęcia niż kompulsywne zjadanie rzeczy niejadalnych, usuwanie z otoczenia osoby chorej produktów, w których „gustuje” lub zaproponowanie mu jadanych zamienników o podobnych walorach smakowych.

Mgr Jolanta Pawłowska