e-Pakiet diagnostyka gammapatii

Gammapatie monoklonalne, znane również pod nazwą dyskrazje plazmocytowe, to grupa chorób, za które odpowiedzialne są plazmocyty, czyli komórki układu odpornościowego wytwarzające przeciwciała (immunoglobuliny). Plazmocyty wytwarzają przeciwciała różnych klas. Mutacja (nieprawidłowa zmiana) w materiale genetycznym plazmocytu powoduje przekształcenie komórki w nowotworową i powstanie klonu komórek produkujących jednorodne, czyli monoklonalne przeciwciała. Prowadzi to do upośledzenia odporności pacjenta (zamiast wielu klas przeciwciał odpowiedzialnych za zwalczanie patogenów, powstaje tylko jedna klasa), ponadto nadmiernie wydzielane przeciwciała (pod względem chemicznym – białka) prowadzą do upośledzenia funkcji szpiku kostnego (w konsekwencji rozwija się anemia) i uszkodzenia niektórych narządów, m.in. nerek, ale także kości, zwiększając prawdopodobieństwo złamań.

W diagnostyce gammapatii uwzględnia się następujące badania: Morfologia krwi, mocz – badanie ogólne, LDH – dehydrogenaza mleczanowa, mocznik, kreatynina, kwas moczowy, proteinogram, wapń całkowity, beta-2-mikroglobulina, immunoglobuliny IgG, IgM, IgA, immunofiksacja (A, G, M, kap, lam), wolne lekkie łańcuchy kappa w surowicy, wolne lekkie łańcuchy lambda w surowicy.

Zestaw wyżej wymienionych badań przydatny jest zarówno w wykrywaniu, różnicowaniu i monitorowaniu różnych gammapatii. Wśród nich znajduje się m.in.: gammapatia monoklonalna o nieokreślonym znaczeniu nie-IgM, gammapatia monoklonalna o nieokreślonym znaczeniu łańcuchów lekkich, szpiczak plazmocytowy i jego odmiany, guz plazmocytowy, choroby złogów immunoglobulin monoklonalnych, nowotwory z komórek plazmatycznych z towarzyszącym zespołem paranowotworowym.

• Morfologia krwi jest badaniem, które pozwala ocenić ogólną kondycję organizmu oraz wnosi wiele istotnych informacji na temat niedoborów pierwiastków (żelaza) lub witamin (B12 i kwasu foliowego) będących przyczyną anemii oraz etiologii toczących się infekcji. Pozwala także na wykluczenie choroby nowotworowej układu krwiotwórczego lub zaburzeń odporności. W przebiegu gammapatii monoklonalnych często obserwowana jest anemia.
• Mocz – badanie ogólne - ze względu na diagnostyczną wartość wyników jest jednym z najczęściej zlecanych i wykonywanych badań laboratoryjnych. Służy określeniu fizyko – chemicznych właściwości moczu (badanie metodą paskową) i identyfikacji znajdujących się w nim elementów morfotycznych (badanie mikroskopowe). Jest również badaniem przesiewowym, czyli takim, które pozwala na wykrycie patologii układu moczowego jeszcze w okresie bezobjawowym. Wyniki badania ogólnego moczu dają podstawę do postawienia wstępnej diagnozy chorób nerek, zakażenia układu moczowego, chorób uwarunkowanych genetycznie (specyficzny zapach), chorób metabolicznych w tym także cukrzycy. Badanie, umożliwia również wskazanie zaburzeń przemiany materii związanych m.in. z dysfunkcją wątroby. Ponieważ w gammapatiach monoklonalnych dochodzi do upośledzenia funkcji nerek, badanie ogólne moczu pozwala na monitorowanie funkcji nerek i postępu choroby.
• LDH – dehydrogenaza mleczanowa jest enzymem wszystkich komórek organizmu. Oznaczenie jej aktywności wykorzystywane jest w diagnostyce i ocenie zaawansowania gammapatii monoklonalnych.
• Mocznik, kreatynina i kwas moczowy - w diagnostyce laboratoryjnej upośledzenia funkcji filtracyjnej nerek, która jest zwykle konsekwencją gammapatii monoklonalnych, zastosowanie znalazła analiza stężeń produktów metabolizmu azotowego. Za użytecznością tych związków, przemawia fakt, że eliminowane są z organizmu głównie przez nerki (~ 100 % kreatynina, ~ 90 % mocznik, ~ 70 % kwas moczowy), oraz wzrost stężenia tych substancji w surowicy, przy równoczesnym zmniejszeniu wydalania z moczem świadczy o upośledzeniu funkcji filtracyjnej narządu. Kreatynina wraz z wyliczanym na jej podstawie współczynnikiem eGFR, wykorzystywana jest w ocenie funkcji filtracyjnej nerek. Na podstawie uzyskanych wyników wnioskuje się o wydolności lub niewydolności narządu. Mocznik poza istotną informacją na temat funkcjonowania nerek, jest równie ważnym badaniem w diagnostyce chorób wątroby oraz zaburzeń w obrębie metabolizmu białek. Kwas moczowy pozwala także na rozpoznanie choroby metabolicznej: dny moczanowej i jest pomocny w rozpoznawaniu zagrożenia kamicą nerkową.  
• Proteinogram to badanie polegające na rozdziale białek w surowicy na 5 frakcji. Na podstawie charakterystycznych zmian w proteinogramie wnioskować można o niedoborze α1-antytrypsyny i hipoalbuminemii, występujących w stanach zapalnych i chorobach wątroby. Jednak zasadnicze znaczenie diagnostyczne proteinogramu polega na wykazaniu obecności dodatkowych prążków (frakcji), mogących odpowiadać białkom monoklonalnym.
• Wapń całkowity w podwyższonym stężeniu jest jednym z charakterystycznych objawów szpiczaka mnogiego, czyli rodzaju gammapatii monoklonalnej. Jego wzrost jest wynikiem osteolizy, czyli uszkodzenia struktur kości przez naciekające na nie komórki plazmatyczne.
• Beta-2-mikroglobulina w przebiegu gammapatii monoklonalnych, wykorzystywana jest jako marker uszkodzenia nerek przez toczącą się w organizmie chorobę.
• Immunoglobuliny IgG, IgM, IgA, inaczej przeciwciała, biorą udział w odpowiedzi układu odpornościowego na kontakt z czynnikiem infekcyjnym. Ich rolą jest reakcja z czynnikiem stwarzającym zagrożenie dla organizmu oraz aktywacja stanu zapalnego, który ma doprowadzić do jego neutralizacji. Frakcja IgG przeciwciał stanowi ~80% wszystkich produkowanych w organizmie przeciwciał, frakcja IgM przeciwciał ~13%, natomiast przeciwciała IgA to około 4% z nich. W przebiegu gammapatii monoklonalnych ze względu na monoklonalny rozrost jednej linii plazmocytów, dochodzi do zaburzenia proporcji w produkowanych klasach przeciwciał. Wiąże się to z upośledzeniem odporności pacjenta i nawracaniem doskwierających infekcji.
• Immunofiksacja (A, G, M, kap, lam) to badanie weryfikujące obecność patologicznego monoklonalnego białka, produkowanego w przebiegu gammapatii monoklonalnych. Immunofiksacja surowicy pozwala na jakościową charakterystykę białka monoklonalnego przez ustalenie rodzaju łańcuchów ciężkich: alfa A, gamma G, mi M oraz lekkich: kappa κ i lambda λ. Wskazaniem do badania jest m.in. podejrzenie szpiczaka mnogiego (objawy, jak: bóle kości, niewyjaśnione złamania kości, niedokrwistość, przemęczenie oraz nawracające zakażenia) lub innych gammapatii monoklonalnych. Badanie wykonywane jest również w monitorowaniu skuteczności leczenia gammapatii.
• Wolne lekkie łańcuchy kappa i lambda w surowicy

Ze względu na szereg wzajemnych zależności występujących między analizowanymi parametrami, uzyskane wyniki badań należy bezwzględnie skonsultować z lekarzem.