Andropauza - co to jest? Objawy oraz skutki.

Andropauza określana jako menopauza u mężczyzn. Jest etapem w życiu mężczyzny, w którym zachodzą znaczące zmiany: pojawiają się problemy ze zdrowiem, ze sferą seksualną, pogarsza się sprawność intelektualna. Warto mieć świadomość tych zmian, aby się do nich przygotować i zadbać o swoje zdrowie i jakość życia.

Andropauza – co to jest?

Andropauza u mężczyzn to ujawnienie postępujących wraz z wiekiem niedoborów hormonów: testosteronu, dihydrotestosteronu (DHT), hormonu wzrostu (GH), melatoniny. Ich niedobór powoduje nasilenie bądź wystąpienie dolegliwości. W przeciwieństwie do kobiecej menopauzy, gdy czynność jajników wygasa definitywnie, oznaczając utratę zdolności reprodukcyjnych, u mężczyzn czynność hormonalna gruczołów i funkcja rozrodcza jest zachowana aż do późnej starości. Stopień obniżenia poziomu hormonów jest zróżnicowany indywidualnie. Na występowanie objawów andropauzy ma wpływ stan zdrowia mężczyzn, na który z kolei wpływa styl życia, stosowanie używek, nałogi, przewlekły stres czy sposób odżywiania.

Andropauza – obajwy

Objawy andropauzy można podzielić na trzy grupy: zespół objawów dotyczących psychiki, objawy somatyczne oraz objawy dotyczące sfery seksualnej.

Andropauza – objawy psychiczne:

• nerwowość, drażliwość, nadmierne napięcie wewnętrzne,
• niepokój, lęk,
• nastrój depresyjny: zniechęcenie, smutek, częsta zmiana nastroju, poczucie bezsensu,
• poczucie wyczerpania,
• pogorszenie pamięci i zdolności do koncentracji.

Andropauza – objawy somatyczne:

• bóle stawów i mięśni,
• zmniejszenie siły mięśniowej,
• wzrost ilości tkanki tłuszczowej, szczególnie trzewnej,
• redukcja gęstości kości,
• pocenie się, uderzenia gorąca,
• zaburzenia snu – problemy z zaśnięciem, budzenie się w środku nocy,
• uczucie zmęczenia i niewyspania,
• zaburzenia rytmu serca,
• bóle i zawroty głowy.

Andropauza a seksualność:

• obniżenie potencji,
• zmniejszenie częstości porannych erekcji i libido,
• obniżenie aktywności seksualnej.

Warto podkreślić, że mniejsza sprawność seksualna jest dla mężczyzn szczególnie dotkliwa i ma znaczący wpływ na sferę emocjonalną nasilając objawy obniżonego nastroju czy braku akceptacji własnej osoby. Wytwarza się w ten sposób mechanizm błędnego koła.

Symptomy nasilają się wraz z wiekiem i procesem starzenia oraz postępującym obniżaniem się poziomu androgenów. Przyjmuje się, że zaczynają być odczuwalne po 50. r.ż., jednak proces ten jest bardzo indywidualny; niekiedy obserwuje się je u osób w młodszym wieku, a czasem nie są odczuwalne aż do późnej starości.

Badania wykazują, że nie wszystkie objawy ze sfery psychicznej muszą być utożsamiane tylko ze zmianami hormonalnym. Ich wstępowanie może mieć związek z nieoczekiwanymi zmianami w życiu mężczyzny.

Zmiany hormonalne w okresie andropauzy

Testosteron to najważniejszy męski hormon płciowy. Jego wydzielanie ma rytm dobowy, szczyt wydzielania przypada na godziny ranne, najniższy poziom obserwowany jest w godzinach popołudniowych. Jednym z objawów andropauzy jest spłaszczenie rytmu dobowego wydzielania. Na pulę testosteronu całkowitego składa się jego frakcja wolna (2-3%), frakcja związana z albuminami (40%), z SHBG, czyli globuliną wiążącą hormony płciowe (ok. 58%) oraz z transkortyną (ok.2%).  W największym stopniu w przebiegu andropauzy ulega obniżeniu frakcja wolna, która jest formą aktywną biologicznie, czyli działająca na tkanki i narządy. Stężenie testosteronu całkowitego obniża się stopniowo wraz z wiekiem o ok. 1 do 1,4% na rok, a pula testosteronu wolnego i związanego z albuminami o ok. 2% na rok.

Stężenie SHBG z kolei wzrasta wraz z wiekiem o 1-1,2% rocznie zmniejszając pulę testosteronu aktywnego biologicznie.

Obniżanie się poziomu testosteronu rozpoczyna się od 30-35. r.ż. a najbardziej zauważalne jest po 50. r.ż. Proces ten jest zmienny osobniczo, zależny od czynników genetycznych a modyfikowany przez szeroko pojęte czynniki środowiskowe:

• styl życia,
• przyjmowane leki i substancje psychoaktywne,
• współistniejące schorzenia.

Nadwaga, choroba prostaty, cukrzyca, nadciśnienie lub inna choroba przewlekła, stres, brak snu, leki (neuroleptyki, sterydy, obniżające ciśnienie krwi), nadużywanie alkoholu mogą obniżać poziom testosteronu.

DHEA – dehydroepiandrosteron i DHEA-S – siarczan dehydroipiandrosteronu to hormony androgenowe produkowane głównie w nadnerczach. Ich poziom osiąga najwyższe wartości między 25. a 35. r.ż. i stopniowo obniża się o ok. 3% na rok.

Są hormonami mającymi wpływ na prawidłowe funkcjonowanie sfery psychicznej czy układu sercowo-naczyniowego. Niedobór może przyczyniać się do choroby niedokrwiennej serca, zaburzenia potencji, stanów otępiennych, insulinooporności, miażdżycy, osteoporozy, zwiększenia ryzyka nowotworzenia, zmniejszenia siły mięśniowej, obniżenia nastroju.

Hormon wzrostu GH – produkowany przez przysadkę mózgową, odpowiada za wzrost, wpływając m.in. na przyrost kości długich, wpływa również na metabolizm. Oddziałuje na wiele układów i narządów, dlatego jego niedobór może być przyczyną wielu dolegliwości. Do obniżenia poziomu GH dochodzi fizjologicznie wraz z wiekiem, ale czynnikami również obniżającymi jego stężenie są otyłość oraz niski poziom testosteronu. Jego niedobór powoduje zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej, zmniejszenie gęstości kości, zmniejszenie masy mięśniowej, przyczynia się do powstania osteoporozy, cukrzycy, wzrostu ryzyka sercowo-naczyniowego, zmniejszenia odporności. Niedobór GH przyczynia się ponadto do rozwoju dolegliwości psychicznych: zaburzenia snu, depresji, drażliwości, chwiejności emocjonalnej, zaburzeń pamięci i koncentracji.

Na wydzielanie GH wpływają: posiłek, stres, wysiłek fizyczny i sen. Zachowanie szczupłej sylwetki i aktywność fizyczna są naturalnymi sposobami podwyższającymi poziom tego hormonu.

Melatonina – wytwarzana jest przez szyszynkę, odpowiada przede wszystkim za regulowanie rytmu czuwania i snu, a ponadto korzystnie wpływa na układ odpornościowy. Wydzielanie melatoniny jest regulowane przez docierające do siatkówki oka światło i ma charakter pulsacyjny; najwyższe jej stężenie przypada na godziny między 23:00 a 3:00. Synteza melatoniny obniża się wraz z wiekiem wywołując zaburzenia snu i pogorszenie jego jakości. Ze względu na działanie antyoksydacyjne, niski poziom naraża organizm na działanie wolnych rodników, które z jednej strony nasilają objawy starzenia a z drugiej sprzyjają powstawaniu takich chorób jak choroba Parkinsona, Alzheimera czy nowotwory.

Wiele substancji wpływa na obniżenie poziomu melatoniny: alkohol, tytoń, a także leki: beta-blokery (np. propranolol), niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki przeciwdepresyjne, benzodiazepiny (np. diazepam), steroidy (np. deksametazon), blokery kanału wapniowego (np. werapamil).

Czy są leki na andropauzę?

Istnieje możliwość farmakologicznego wyrównywania niedoborów hormonalnych. Zawsze należy z lekarzem ustalić czy rzeczywiście przyczyną obserwowanych objawów są faktyczne niedobory hormonalne oraz ustalić bilans korzyści i strat w postaci działań ubocznych zastosowanego leczenia.

Obecnie najczęściej stosowanym leczeniem niedoborów hormonów związanych z andropauzą to podawanie testosteronu: doustnie, domięśniowo lub przezskórnie w formie żelu. Przeciwwskazaniem do jego stosowania jest: rak lub gruczolak gruczołu krokowego, zwiększona wartość hematokrytu w morfologii krwi (>54%), a także ciężkie choroby przewlekłe. Przed wdrożeniem leczenia należy oznaczyć: pozom testosteronu i hormonu LH, marker raka prostaty PSA, morfologię krwi, glukozę, lipidogram, próby wątrobowe a ponadto przeprowadzić badanie urologiczne.

Pierwsze efekty poprawy jakości życia pojawiają się już po ok. 2-4 tygodniach, funkcje seksualne poprawiają się jednak dopiero po kilku miesiącach a nawet po roku od rozpoczęcia terapii. Stosowana jest również metoda pobudzania endogennej syntezy testosteronu poprzez podawanie gonadotropiny kosmówkowej (hCG).

Leczenie preparatami testosteronu należy prowadzić pod kontrolą i zgodnie z zaleceniami lekarza.

Dostępne są w aptekach preparaty zawierające DHEA jednak, pomimo że są bez recepty, warto ustalić wskazania, dawkowanie oraz przeciwwskazania do ich stosowania. Preparat może złagodzić objawy związane ze starzeniem się jednak tylko w przypadku, gdy te objawy wynikają z niedoboru DHEA.

Wyrównywanie niedoborów hormonu wzrostu u osób starszych nie jest rekomendowane ze względu na potencjalne skutki uboczne: bóle i obrzęki stawów, cukrzycę, nadciśnienie, zwiększone ryzyko nowotworu.

Melatonina jest obecnie stosowana w wyrównywaniu zaburzeń dobowego rytmu snu i czuwania oraz w leczeniu bezsenności.

Objawy towarzyszące andropauzie obniżają jakość życia i funkcjonowanie mężczyzn w gronie rodziny i znajomych. Warto zerwać ze stereotypem mężczyzny, który nie przyznaje się do słabości i nie korzysta z porady lekarskiej.

Autor: Mgr Renata Grzelik

Bibliografia:

1. Canadian Urological Association guideline on testosterone deficiency in men: Evidence-based Q&A. Grober E.D. Can.Urol.Assoc.J 2021; 15(5).
2. Andropauza i proces starzenia się a jakość życia mężczyzn po 50. roku życia. Walaszek K, Tomala B, Kowalska I, Rej-Kietla A. Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 5.
3. Andropause – state of the art 2015 and reviev of selected aspects. Jakiel G, Makara-Studzińska M, Ciebiera M, Słabuszewska-Jóźwiak A. Przegląd Menopauzalny 2015; 14(1).
4. Zespół niedoboru testosteronu – rozpoznawanie i leczenie na podstawie norm stężenia testosteronu należnych dla wieku. Gomuła A, Rabijewski M. Seksuologia Polska 2010, 8,1.
5. Endokrynne aspekty starzenia się mężczyzn. Rabijewski M, Zgliczyński W. Przegląd menopauzalny 2010; 3.
6. Andropauza i menopauza – dwie strony tego samego problemu. Mędraś M. Przegląd Menopauzalny 2002; 4.
7. Andropauza czy kryzys wieku średniego. Jakość życia mężczyzn 50+. Jarecka K, Bielawska-Batorowicz E. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
8. Proces starzenia a wydzielanie hormonu wzrostu. Kozakowski J. www.podyplomie.pl