Badanie żelaza we krwi. Dlaczego należy kontrolować poziom Fe?

W jakim celu wykonuje się badanie żelaza we krwi? Podstawowym wskazaniem do jego wykonania jest rozpoznanie lub podejrzenie niedokrwistości. Zarówno nadmiar, jak i niedobór tego pierwiastka może się wiązać z nieprzyjemnymi konsekwencjami dla zdrowia. Dowiedz się więcej na ten temat.

Poziom Fe we krwi i związane z nim nieprawidłowości

Typowe objawy niedoboru żelaza to osłabienie, senność, podatność na zmęczenie i bladość skóry. Jeżeli u pacjenta występuje niski poziom żelaza we krwi, objawy to również bolesne pęknięcia w kącikach ust, blade i kruche paznokcie z podłużnymi rowkami oraz zwiększona łamliwość, a zarazem utrata włosów. Nadmiar żelaza w organizmie mogą sygnalizować bóle stawowe, problemy z zasypianiem i pogorszenie koncentracji. Jaki powinien być poziom żelaza we krwi i kiedy należy udać się do lekarza? Co powinno nas zaniepokoić? Sprawdźmy.

Nazwa pierwiastka	Zakres prawidłowy
Żelazo (Fe)	11–33 µmol/l (60–180 µg/dl)

Badanie żelaza we krwi nie powinno być badaniem wykonywanym samodzielnie. Dlaczego? Ponieważ stężenie żelaza ma duże wahania dobowe i tak na prawdę trudno powiedzieć na podstawie pomiaru stężenia żelaza, ile go faktycznie jest w organizmie. Może być podniesione np. wtedy, kiedy suplementuje się witaminę C lub spożywa jej spore ilości wraz z dietą, zjadając np. cytrusy czy też pijąc owocowe soki z dodatkiem tej witaminy. Może być obniżone wtedy, gdy organizm posiada spore zapasy żelaza i aktualnie go nie potrzebuje, stąd też interpretacja wyniku związanego z pomiarem żelaza jest utrudniona. Dużo lepiej stan żelaza odzwierciedla stężenie ferrytyny, czyli białka, które magazynuje żelazo w wątrobie. Z wymienionych powodów badanie żelaza we krwi zleca się równolegle z badaniem morfologii krwi i stężeniem ferrytyny. W przypadku wykrytych nieprawidłowości bierze się również pod uwagę inne parametry gospodarki żelazem, jak badanie stężenia transferyny, czyli białka transportującego żelazo albo TIBC, czyli badanie całkowitej zdolności wiązania żelaza. W różnicowaniu anemii z niedoboru żelaza od anemii chorób przewlekłych – kluczową rolę odgrywa stężenie rozpuszczalnego receptora transferyny.

Badanie poziomu żelaza we krwi polega na pobraniu krwi – zwykle z żyły łokciowej. Pacjent nie wymaga specjalnego przygotowania do badania, nie musi też być ono wykonywane na czczo. Przed przystąpieniem do badania warto wypić szklankę wody. Jaki powinien być poziom żelaza we krwi? Jak wskazuje tabela powyżej, zakres prawidłowy mieści się w przedziale 11–33 µmol/l (60–180 µg/dl).

Sam wynik badania poziomu żelaza we krwi nie zawsze jest jednak miarodajny. Przy podejrzeniu choroby związanej ze zbyt wysokim lub zbyt niskim stężeniem żelaza we krwi, należy wykonać ocenę całościową gospodarki żelazem, a więc oznaczenie zarówno poziomu żelaza, jaki i ferrytyny oraz transferyny, a także utajonej zdolności wiązania żelaza (UIBC). Możesz je zbadać podczas jednorazowego pobrania krwi w ramach pakietu w laboratorium lub w sytuacji, gdy lekarz prowadzący zaleci dodatkową diagnostykę. Jeżeli wyniki będą nieprawidłowe, należy skonsultować je z internistą, lekarzem rodzinnym lub ze specjalistą hematologiem. Aby osiągnąć prawidłowy wynik, konieczna może być suplementacja odpowiednimi preparatami. Przed rozpoczęciem kuracji, niezbędne jest wykonanie szerszej diagnostyki i wykluczenie chorób przewlekłych lub zdecydowane zmodyfikowanie diety oraz stylu życia.

Wysokie żelazo we krwi – co to oznacza?

Jaki poziom żelaza jest niebezpieczny? Kiedy badanie żelaza we krwi wykaże jego podwyższone stężenie, może to sygnalizować początek wielu różnych chorób. Objawami zbyt wysokiego stężenia żelaza w surowicy krwi są zazwyczaj zaburzenia czynności wątroby, których przejawem może być ból brzucha. Gdy nadmierna retencja żelaza w organizmie uwarunkowana jest chorobą metaboliczną, która rozwija się powoli, pierwsze symptomy mogą pojawiać się późno, ok. 25.–30. roku życia. Warto pamiętać, że objawy bywają niespecyficzne i mogą przez to być błędnie interpretowane. Inne częste objawy zwiększonego stężenia żelaza w organizmie to także:

• przewlekłe zmęczenie,
• problemy ze snem i zasypianiem,
• nawracające stany podgorączkowe i gorączka o nieznanej przyczynie (bez innych towarzyszących symptomów),
• znaczna senność w ciągu dnia,
• problemy z koncentracją,
• brak apetytu.

W sytuacjach wyjątkowych chory może obserwować suchość skóry, bóle stawów, wypadanie włosów, nudności i wymioty. Może również dochodzić do utraty masy ciała. U kobiet można zaobserwować zaburzenia miesiączkowania, a u mężczyzn problemy z erekcją. Następstwem znacznego i długotrwałego nadmiaru żelaza w organizmie może być niewydolność lub marskość wątroby.

Stężenie żelaza ponad normę może oznaczać pierwotny stan przeładowania żelazem (hemochromatozę pierwotną) lub wtórny (na przykład hemochromatozę poprzetoczeniową), a także zaburzenia wykorzystywania żelaza w organizmie (np. wybiórczą aplazję czerwonokrwinkową, niedokrwistość aplastyczną, niedokrwistość megaloblastyczną, niedokrwistość syderoblastyczną, talasemię albo wrodzone niedokrwistości dyserytropoetyczne).

Jedną z częstszych przyczyn gromadzenia się nadmiaru żelaza w wątrobie jest wrodzona mutacja genu HFE. Powoduje ona niekontrolowane wchłanianie żelaza z pokarmów. U zdrowego człowieka ilość wchłanianego żelaza wynosi około 1%, pozostałe 99% jest wydalane z organizmu. W organizmach chorych z mutacją HFE może dochodzić do wchłaniania nawet 100% dostarczanego w ramach codziennego jadłospisu żelaza z jelit, które magazynowane jest później w wątrobie i może powodować rozwój różnych zaburzeń. W hemochromatozie wtórnej krwinki czerwone uwalniają nadmierną ilość jonów żelaza, a te gromadzą się później w trzustce, sercu, tarczycy, płucach, nerkach, nadnerczach oraz szpiku kostnym.

Wysokie żelazo we krwi – co to oznacza dla pacjenta? Nadmiar tego pierwiastka może świadczyć o występowaniu zespołów mielodysplastycznych, jak również sygnalizować wirusowe zapalenie wątroby typu C lub typy B, niealkoholowe stłuszczenie wątroby oraz porfirię skórną późną. Zjawisko to może być również obserwowane w przypadku przewlekłego nadużywania alkoholu (co może być ponadto przyczyną alkoholowej marskości wątroby).

Jak obniżyć żelazo we krwi?

Jaki poziom żelaza jest niebezpieczny? Wysokie stężenie żelaza we krwi może wystąpić w wyniku przedawkowania suplementów żelaza. Zdecydowanie rzadziej przy bardzo dużym jego spożyciu w codziennej diecie. W obu tych sytuacjach warto skonsultować z lekarzem prowadzącym przyjmowaną dawkę żelaza oraz prześledzić ze specjalistą dietetykiem codzienny jadłospis. Co obniża poziom żelaza we krwi? Nie ma jednego, pewnego rozwiązania. Należy pamiętać, że nie da się w krótkim czasie doprowadzić do trwałego zmniejszenia stężenia żelaza we krwi. W przypadku wykrycia hemochromatozy, leczenie powinno trwać stale i przebiegać pod ścisłą kontrolą lekarską.

Wysoki poziom żelaza, a dieta

Gdy przyczyną bardzo wysokiego stężenia żelaza we krwi jest zbyt bogata w ten pierwiastek dieta, należy ograniczyć ilość spożywanego czerwonego mięsa, owoców suszonych czy jaj. Warto zdecydować się na dietę wysokobiałkową, gdyż wapń ogranicza przyswajanie żelaza w jelitach. Często stosowaną metodą obniżania stężenia żelaza we krwi jest jej upuszczanie. Upust krwi jest stosowany maksymalnie dwa razy w ciągu tygodnia. Zabieg ten poprawia pracę wątroby i ogranicza ryzyko marskości. Jeśli ta metoda jest nieskuteczna lub z innego powodu nie można jej zastosować u pacjenta, lekarz może zalecić przyjmowanie preparatów hamujących absorpcję żelaza z jelit. Ich przyjmowanie wiąże się jednak z ryzykiem licznych działań niepożądanych i jest ostatecznością.

Badanie żelaza we krwi. Objawy niedoboru żelaza

Co obniża poziom żelaza we krwi? Przyczynami niedoboru żelaza może być utrata krwi, np. na skutek krwawienia z przewodu pokarmowego (którego przyczyną może być choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, rak jelita grubego, stany zapalne jelita grubego, w tym wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Leśniowskiego-Crohna) lub krwawienia z układu płciowego i moczowego, czego przejawem może być krwiomocz.

Niski poziom żelaza we krwi? Objawy tego stanu mogą wskazywać na upośledzone wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego – może to następować po operacji bariatrycznej, po  gastrektomii, przy zapaleniu żołądka wywołanym przez H.pylori, w autoimmunologicznym zapaleniu żołądka, celiakii, w stanach po resekcji jelita, w przypadku stosowania diety ubogobiałkowej lub bogatej w substancje, które utrudniają wchłanianie żelaza, którymi są np. fosforany lub szczawiany. Niedobór diagnozuje się rzadziej w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na żelazo przy niedostatecznej jego podaży, czyli np. w okresie intensywnego wzrostu i dojrzewania oraz w ciąży i w trakcie laktacji. Niedobór żelaza to również wynik źle zbilansowanej diety wegańskiej lub wegetariańskiej oraz wyniszczenia. Spotykany jest także u osób w podeszłym wieku, które mają problem z apetytem.

Niedobór żelaza, a dieta

Jak uzupełnić niedobór żelaza? Jakie produkty zawierające żelazo warto spożywać? Produkty bogate w żelazo to przede wszystkim:

• mięso (szczególnie czerwone),
• jaja,
• zielone warzywa, takie jak brokuły, fasola, groch, soja,
• czerwone mięso, czerwone warzywa, np. papryka.

Produkty zawierające żelazo warto przyjmować codziennie, najlepiej zarówno te pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Istotne jest też właściwe dobieranie poszczególnych składników – tak, aby wraz z mięsem nie dostarczać do organizmu szczawianów, a w przypadku suplementacji preparatami żelaza, nie przyjmować ich bezpośrednio po wypiciu kawy lub herbaty.

Jak uzupełnić niedobór żelaza? Suplementacja tego pierwiastka nie jest prosta i powinna odbywać się pod stałą kontrolą lekarza. Aby wyrównać jego stężenie we krwi, potrzeba nawet kilku miesięcy ciągłego przyjmowania odpowiednich preparatów i stałego kontrolowania postępów leczenia, gdy może być niezbędna zmiana suplementu lub leku.

Zarówno w przypadku niedoboru, jak i zbyt wysokiego stężenia pierwiastka w organizmie liczy się szybka reakcja i wykluczenie poważnej choroby. Wynik poza zakresem prawidłowym jest jedynie objawem, a nie samą chorobą. Jeśli nie jesteś pewien, czy Twoja dieta jest właściwie zbilansowana lub, czy nie grozi Ci niedokrwistość, możesz wykonać specjalny pakiet badań laboratoryjnych, które dadzą Ci wiarygodny obraz kondycji Twojego organizmu i ułatwią ewentualną dalszą diagnostykę.

Bibliografia:

1. Niedokrwistości [w:] Interna Szczeklika 2019/20. Mały podręcznik, pod red. Piotra Gajewskiego, Kraków 2019, s. 991–996
2. Badania biochemiczne, hematologiczne i koagulologiczne [w:]  Interna Szczeklika 2019/20. Mały podręcznik, pod red. Piotra Gajewskiego, Kraków 2019, s. 1619.
3. Dominika Wnęk, Dieta w niedokrwistości z niedoboru żelaza, na podstawie Gowin E., Horst-Sikorska W.: Żelazne zapasy – komu w XXI wieku grozi niedobór żelaza? Farm. Współ. 2010; 3: 139–146, Orlicz-Szczęsna G., Żelazowska-Posiej J., Kucharska K.: Niedokrwistość z niedoboru żelaza. Curr. Prob.. Psychiatry 2011; 12 (4): 590–594
4. Artym J.: Udział laktoferryny w gospodarce żelazem w organizmie. Część I. Wpływ laktoferryny na wchłanianie, transport i magazynowanie żelaza. Postepy Hig. Med. Dośw. 2008; tom 62: 599–611