Ból podbrzusza – diagnostyka. Badania i przyczyny

Ból podbrzusza może być objawem wielu schorzeń. Towarzyszy bowiem  uwięźniętej przepuklinie pachwinowej, chorobom układu pokarmowego, układu moczowego, żeńskich narządów płciowych czy gruczołu krokowego u mężczyzn. Sprawdź, jakie mogą być przyczyny bólu podbrzusza oraz jakie badanie są pomocne w ustaleniu jego podłoża.

Ból podbrzusza – złożona anatomia i liczne przyczyny

Najogólniej brzuch podzielić można na trzy obszary – nadbrzusze, śródbrzusze, podbrzusze. Ta najniżej położona część brzucha znajduje się poniżej dolnej linii poprzecznej, czyli linii łączącej najwyższe punkty grzebieni biodrowych . W obrębie podbrzusza wyróżniamy:

• umiejscowioną centralnie okolicę łonową,
• znajdującą się pod nią okolicę moczowo-płciową,
• rozchodzące się po prawej i lewej stronie okolice pachwinowe.

Podbrzusze to obszar, w obrębie którego zlokalizowanych jest wiele narządów i ważnych struktur. Znajdują się w nim m.in.: żeńskie organy rozrodcze, jelito cienkie i jelito grube, pęcherz moczowy, żyły i tętnice biodrowe, kość biodrowa i kulszowa, kręgi odcinka lędźwiowego i krzyżowego kręgosłupa, splot krzyżowy, część mięśni brzucha i mięśni grzbietowych. Złożona budowa podbrzusza sprawia, że możliwych jest wiele przyczyn bólu tej okolicy.

Ból podbrzusza – przyczyny ze strony układu pokarmowego

Wśród potencjalnych przyczyn bólu podbrzusza wymienia się nieprawidłowości w pracy jelit, takie jak: zaparcia, niedrożność, nieswoiste zapalenia – najczęstsze to wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Crohna. Ból z prawej strony może wskazywać na wgłobienie krętniczo-kątnicze, z lewej zaś – na wgłobienie esicy. Wgłobienie oznacza patologiczne wsunięcie się jednego odcinka jelita w drugi. Bólem podbrzusza objawia się również ostre zapalenie uchyłków. Uchyłki to uwypuklenia błony śluzowej jelita grubego, które można porównać do kieszonek w obrębie ściany jelita grubego. Kolejną możliwą przyczyną bólu podbrzusza może być zespół jelita drażliwego.

Ból podbrzusza z prawej strony – w prawym dolnym kwadrancie – jest charakterystyczny dla zapalenia wyrostka robaczkowego. To jedna z najczęstszych przyczyn ostrego bólu. Chorzy odczuwają początkowo ból w nadbrzuszu lub w okolicach pępka. Dolegliwości przemieszczają się w okolice prawego dołu biodrowego. Zmiana lokalizacji bólu związana jest ze zmianą jego charakteru – z trzewnego na somatyczny. Ból w zapaleniu wyrostka robaczkowego ma charakter narastający.

Inne możliwe przyczyny bólu podbrzusza

Ból w podbrzuszu z prawej lub lewej strony pojawia się w przebiegu schorzeń układu moczowego. Najczęstsze spośród nich jest zapalenie pęcherza moczowego, w którym obserwowane są m.in.: pieczenie i dyskomfort podczas oddawania moczu, zmiana wyglądu i zapachu moczu, częste parcie na mocz, obecność krwi w moczu, ból nasilający się podczas mikcji. Inne przypadłości ze strony układu moczowego, które dają ból w podbrzuszu, to kolka nerkowa czy odmiedniczkowe zapalenie nerek – ból może promieniować do pachwin i lędźwi.

Ból w podbrzuszu wskazuje niekiedy na ropień (miedniczny, lędźwiowy) czy stan zapalny stawu krzyżowo-biodrowego. Ból w tej części ciała może być wynikiem chorób kręgosłupa. Dolegliwości bywają odczuwane również w kończynach dolnych. Wśród możliwych przyczyn wymienia się m.in.: przeciążenie tkanek, uszkodzenie krążka międzykręgowego, uraz mechaniczny (np. złamania), zmiany zwyrodnieniowe, a zdarza się, że ból ma charakter niespecyficzny i nie sposób określić jego jednoznacznej przyczyny.

Bólem w podbrzuszu objawia się uwięźnięta przepuklina pachwinowa. Jest to groźny stan, polegający na zakleszczeniu znajdującego się w przepuklinie jelita, co prowadzi do jego niedokrwienia. Przepuklina może rozwinąć się w wyniku m.in. zbyt dużego obciążenia i wysiłku fizycznego, przewlekłych zaparć, nadmiernej masy ciała czy w efekcie urazu. W chorobie obserwuje się guz w pachwinie, który powiększa się podczas kaszlu, kichania, parcia na stolec czy śmiechu, a maleje po przyjęciu pozycji leżącej. Przepuklina, która nie uwięzła zazwyczaj nie powoduje dolegliwości bólowych.

Ból podbrzusza u kobiet

Ból podbrzusza z lewej lub prawej strony u kobiet może być objawem towarzyszącym stanom zapalnym przydatków. Przydatkami określa się jajniki, jajowody oraz otaczające je tkanki. Dolegliwości bólowe podbrzusza pojawiają się w przebiegu takich patologii jajnika, jak: skręt, pęknięcie, endometrioza. Ból podbrzusza przed okresem i podczas krwawienia miesiączkowego dotyczy znacznej części kobiet i jest efektem zachodzących wówczas fizjologicznie zmian. Bolesne miesiączkowanie może mieć jednak również charakter wtórny i być spowodowane m.in. przez: mięśniaki macicy, polipy endometrium, wady kanału szyjki macicy, zaburzoną anatomię macicy.

Uporczywe bóle podbrzusza wynikają z infekcji intymnych, które należą do najczęstszych schorzeń dróg rodnych u kobiet. Mowa m.in. o infekcjach grzybiczych (tzw. kandydozie, grzybicy pochwy), waginozie bakteryjnej czy infekcjach mieszanych. Ból podbrzusza pojawia się także w przebiegu chorób przenoszonych drogą płciową, np.:

• opryszczki wywołanej wirusem opryszczki (HSV),
• kiły,
• chlamydiozy,
• rzeżączki.

Silny ból podbrzusza u kobiet w ciąży to sygnał niepokojący, który może oznaczać ciążę pozamaciczną, odklejenie łożyska, poronienie. Lekkie pobolewanie w podbrzuszu u ciężarnych, a raczej dyskomfort, pojawia się na skutek zmian zachodzący w mięśniówce macicy podczas ciąży czy zmiany ułożenia płodu.

Ból podbrzusza u mężczyzn

Typowo męskie choroby, którym towarzyszy ból podbrzusza, to przede wszystkim:

• zapalenie prostaty – może być ostre lub przewlekłe. Inne towarzyszące mu objawy to m.in.: ból w okolicach krocza, częste oddawanie moczu, słabszy strumień moczu, uczucie pieczenia w cewce moczowej, wyciekanie moczu po zakończeniu mikcji, trudności w rozpoczęciu oddawania moczu, uczucie niepełnego wypróżnienia, wąski strumień moczu;
• łagodny rozrost gruczołu krokowego – objawy podobne do tych w przebiegu zapalenia prostaty;
• rak prostaty – na początkowym etapie zaawansowania nie daje objawów, z czasem pojawiają się dolegliwości podobne do tych w zapaleniu gruczołu krokowego. Możliwe są: zatrzymanie moczu, trudność w uzyskaniu wzwodu lub bolesna ejakulacja, utrata masy ciała, osłabienie;
• zapalenie jąder – objawia się bólem i tkliwością jąder, najądrza i powrózków nasiennych, obrzękiem moszny.

Ból podbrzusza – jakie badania wykonać?

W określeniu przyczyn bólu podbrzusza ważne jest szczegółowo przeprowadzone badanie podmiotowe, czyli wywiad lekarza z pacjentem oraz badanie przedmiotowe. Na ich podstawie możliwe jest ustalenie cech bólu, takich jak:

• lokalizacja,
• rodzaj (ostry, przewlekły),
• charakter (przeszywający, palący, tępy, gniotący, kolkowy, kurczowy),
• natężenie,
• czas trwania,
• czynniki wywołujące lub modyfikujące ból (np. jedzenie, wypróżnienia, pozycja ciała).

W czasie badania podmiotowego lekarz pyta o historię choroby, inne odczuwane objawy, stosowane leki czy ewentualne urazy, które mogły stać się przyczyną bólu. Podczas badania przedmiotowego zbadane zostaną parametry życiowe – oddech, tętno, ciśnienie tętnicze. Lekarz oceni ogólny stan pacjenta, kolor skóry, występowanie blizn, wzdęć, guzów, przepuklin, wodobrzusza. Określi miejsce największej tkliwości czy stopień obrony mięśniowej. Zleci podstawowe badania laboratoryjne, takie jak: morfologię, kreatyninę, glukozę, stężenie elektrolitów w surowicy, badanie ogólne moczu. Dużo informacji o przyczynie bólu podbrzusza dostarczą badania obrazowe. Podstawą są USG jamy brzusznej, RTG jamy brzusznej.

Dalsze badania zależą od wstępnego rozpoznania. Przykładowo, badania endoskopowe wykonuje się przy podejrzeniu chorób układu pokarmowego; USG ginekologiczne, cytologię do wykrycia schorzeń układu rozrodczego u kobiet, a badanie per rectum, USG przezodbytnicze, uroflowmetrię (badanie strumienia moczu) – schorzeń układu płciowego mężczyzn. W przypadku niejasności diagnostycznej lekarz zaleca kolejne badania laboratoryjne, bardziej zaawansowane metody obrazowania, takie jak rezonans magnetyczny czy tomografię komputerową.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia:

1. G. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia, PZWL, Warszawa 2020.
2. J. Górnicka, Choroby układu pokarmowego, AWM, Raszyn 2019.
3. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
4. A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2006.