Bulgotanie w brzuchu i jelitach - przyczyny, leczenie oraz sposoby zapobiegania

Bulgotanie w brzuchu to dźwięk charakterystyczny dla działania układu trawiennego. Bulgotanie w jelitach lub brzuchu może być postrzegane jako nieprzyjemne i uciążliwe, ale zwykle nie jest związane z poważnym problemem medycznym. Dowiedz się jakie są najczęstsze przyczyny tego zjawiska i przeczytaj o sposobach zapobiegania mu. Poznaj towarzyszące czasami przelewaniu w jelitach inne niepokojące objawy, które mogą stanowić sygnał ostrzegawczy i powinny skłonić Cię do wizyty u lekarza.

Bulgotanie w brzuchu – skąd się bierze?

Dźwięki dochodzące z jamy brzusznej są wywoływane przez ruch jelit podczas przesuwania pokarmu. Bulgotanie i burczenie w brzuchu zazwyczaj jest dowodem na prawidłowe działanie układu trawiennego. Gdy nie śpimy, ściany jelit kurczą się i rozluźniają, mieszając pokarm z wydzielinami w przewodzie pokarmowym. Migrating Motor Complex (MMC) to angielskie określenie na specyficzną sekwencję ruchów perystaltycznych jelit, która pojawia się w okresie między posiłkami i służy do przemieszczania treści przez przewód pokarmowy. MMC składa się z czterech faz, które są powtarzane cyklicznie, co około 120 minut.

• Faza I jest określana jako faza spoczynku, trwa około 60 – 90 minut. W tej fazie treść pokarmowa i resztki z żołądka przesuwają się do dwunastnicy (odcinka jelita cienkiego zlokalizowanego zaraz za żołądkiem).
• Faza II to faza wzmożonej i nieregularnej aktywności mięśniowej, która trwa około 20 – 30 minut. W tej fazie mięśnie jelit zaczynają kurczyć się, przesuwając treść pokarmową.
• Faza III to faza szybkich i silnych skurczów mięśni jelit, które przesuwają resztki pokarmowe do końcowej części jelita cienkiego.
• Faza IV to faza spoczynku, podobna do fazy I, która trwa około 5-10 minut. W tej fazie mięśnie jelit ponownie relaksują się, a cykl MMC rozpoczyna się od nowa.

Odruch nerwowo-mięśniowy MMC odgrywa ważną rolę w procesie trawienia i wchłaniania składników odżywczych. Odgłosy pracujących jelit odbijają się echem w jamie brzusznej, podobnie do dźwięków słyszanych niekiedy z rur wodociągowych. Lekarz może osłuchać brzuch poprzez przyłożenie do niego stetoskopu i w ten sposób ocenić pracę jelit. Większość dochodzących z brzucha dźwięków jest spowodowanych:

• skurczem mięśni ściany jelita,
• obecnością płynu w jelitach,
• obecnością gazu w jelitach.

Gazy są zawsze obecne w jelicie i pochodzą z połkniętego powietrza lub są uwalniane podczas fermentacji niestrawionego pokarmu.

Większość dźwięków jelit świadczy o normalnej aktywności układu pokarmowego. Istnieją jednak przypadki, w których wzmożone lub bardzo głośne dźwięki dochodzące z brzucha mogą wskazywać na problem zdrowotny. Głośne burczenie w jelitach lub bulgotanie w żołądku powinno być oceniane przez lekarza w połączeniu z innymi niepokojącymi objawami takimi jak:

• ból brzucha,
• wzdęcia,
• zwiększone ilości oddawanych gazów jelitowych – tzw. „wiatry”,
• nudności,
• wymioty,
• uczucie pełności,
• zaparcia,
• biegunki,
• utrata masy ciała,
• wysypka.

Zawsze w przypadku, gdy burczenie w brzuchu po jedzeniu jest uciążliwe lub towarzyszą mu inne niepokojące objawy, należy skonsultować się z lekarzem w celu wykluczenia poważniejszych problemów zdrowotnych. W niektórych przypadkach może być konieczne przeprowadzenie badań diagnostycznych, takich jak gastroskopia czy testy na nietolerancję pokarmową, aby wykryć przyczynę dolegliwości.

Przyczyny bulgotania w brzuchu

Głośne burczenie i przelewanie w jelitach i żołądku może być spowodowane przez:

• głód,
• spożyty wcześniej posiłek,
• nadmiar gazów w jelitach,
• stres,
• choroby jelit,
• nietolerancje pokarmowe,
• alergie pokarmowe,
• połykanie powietrza, obserwowane często np. w pierwszej fazie terapii bezdechu sennego aparatem CPAP.

Burczenie w brzuchu z głodu

Bulgotanie w żołądku, kiedy czujesz zapach smakowitego jedzenia, a od ostatniego posiłku minęło kilka godzin jest zupełnie naturalnym zjawiskiem. Grelina to hormon wydzielany głównie przez komórki błony śluzowej żołądka. W momencie, gdy żołądek jest pusty, poziom greliny we krwi wzrasta, co powoduje uczucie głodu. Grelina działa poprzez wpływanie na ośrodkowy układ nerwowy, a w szczególności na region mózgu odpowiedzialny za regulację apetytu i sytości, stymuluje motorykę żołądka i wydzielanie kwasu żołądkowego. Burczenie, które słyszysz, to obkurczający się żołądek. Po spożyciu pokarmu poziom greliny we krwi spada, co powoduje uczucie sytości. Dlatego ważne jest spożywanie regularnych posiłków, aby utrzymać równowagę hormonalną i uniknąć uczucia głodu oraz burczenia w brzuchu.

Bulgotanie w brzuchu po jedzeniu

Burczenie w brzuchu po jedzeniu jest naturalną reakcją organizmu na przyjęcie pożywienia i nie zawsze oznacza, że istnieje jakiś problem zdrowotny. Jednakże, w niektórych przypadkach uciążliwe bulgotanie w brzuchu po jedzeniu może być spowodowane przez różne czynniki, takie jak:

• spożywanie pokarmów o wysokiej zawartości błonnika:
• owoców – jabłek, gruszek, malin
• warzyw – brukselki, brokułów, rzepy, kukurydzy
• produktów pełnoziarnistych, otrąb, owsianki, kaszy jęczmiennej, komosy ryżowej (quinoa)
• roślin strączkowych, orzechów i nasion.
• Błonnik wiąże wodę zwiększając objętość i zmiękczając masy kałowe, a sam nie jest trawiony, co powoduje bulgotanie w brzuchu i gazy.
• spożywanie produktów bogatych w kwas fitynowy:
• roślin strączkowych, orzechów i nasion, produktów pełnoziarnistych.

Kwas ten tworzy nierozpuszczalne sole ze składnikami mineralnymi zawartymi w jedzeniu (głównie z żelazem niehemowym – pochodzenia roślinnego, oraz z cynkiem) zmniejszając ich wchłanianie. Namaczanie nasion i płatków oraz gotowanie strączków pozwala pozbyć się dużej części kwasu fitynowego.

• spożywanie produktów bogatych w rafinozę i stachiozę:
• roślin strączkowych,
• roślin kapustnych (w tym także brukselki, brokułu, kalafiora).

Rafinoza i stachioza to cukry, które nie są trawione przez nasz organizm., ponieważ nie wytwarzamy enzymów trawiennych niezbędnych do ich rozkładu. Ich obecność w pożywieniu jest związana ze zwiększoną ilością oddawanych gazów jelitowych.

• spożywanie pokarmów ze sztucznymi słodzikami:
• dietetyczne napoje gazowane,
• guma bez cukru,
• słodziki.

Słodziki również mogą być trudne do strawienia i mogą powodować gromadzenie się gazów w jelitach i burczenie w brzuchu.

• nietolerancja laktozy: osoby z tą przypadłością nie mogą strawić cukru mlecznego – laktozy, co podobnie jak nadmiar rafinozy prowadzi do biegunki i wzdęć
• alergia pokarmowa: uczulenie na niektóre pokarmy np. jajka, orzechy, skorupiaki, mak powoduje reakcje nadwrażliwości immunologicznej IgE-zależnej objawiającej się burczeniem w brzuchu po jedzeniu, wzdęciami i biegunką.

Bulgotanie w brzuchu spowodowane chorobą jelit

• Celiakia to choroba autoimmunologiczna, która charakteryzuje się nieprawidłową odpowiedzią układu odpornościowego na gluten – białko znajdujące się w pszenicy, życie, orkiszu i jęczmieniu. Nie należy mylić celiakii z alergią IgE-zależną na gluten. W celiakii opaczna odpowiedź immunologiczna na własne antygeny powoduje uszkodzenie kosmków jelitowych, co prowadzi do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych. Niszczenie kosmków prowadzi do biegunki, wzdęć i innych objawów ze strony układu pokarmowego, które często pojawiają się łącznie z bulgotaniem w brzuchu.

Jeśli podejrzewasz u siebie celiakię udaj się do lekarza, który przeprowadzi diagnostykę uwzględniającą badania z krwi na obecność przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej, endomysium mięśni gładkich, gliadynie oraz biopsję jelita cienkiego.

• Nieswoiste zapalenia jelit (ang. inflammatory bowel disease – IBD) to grupa chorób autoimmunologicznych, które wynikają z przewlekłego stanu zapalnego toczącego się w przewodzie pokarmowym. Do najczęstszych chorób z tej grupy należą:
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Objawy IBD zwykle obejmują biegunkę, krwawe stolce, ból brzucha, nudności, utratę masy ciała, gorączkę, zmęczenie i osłabienie. Bulgotanie w brzuchu może im towarzyszyć. Niepokojące objawy koniecznie skonsultuj z lekarzem, który, aby zdiagnozować IBD i zaplanować odpowiednie leczenie zleci badania endoskopowe i obrazowe oraz laboratoryjne, takie jak oznaczenie kalprotektyny – białka ostrej fazy, wydzielanego przez leukocyty obecne w kale.

Bulgotanie w brzuchu w nocy

• Spożywanie posiłku późno wieczorem lub przed snem może spowodować bulgotanie w brzuchu w nocy. Kiedy pożywienie jest trawione, mięśnie jelit i żołądka pracują, co może prowadzić do bulgotania.
• Refluks żołądkowo-przełykowy to choroba, w której treść żołądkowa cofa się do przełyku, co powoduje pieczenie i ból w klatce piersiowej. Osoby z tą chorobą mogą doświadczać bulgotania w brzuchu w nocy.
• „Bóle głodowe” występujące w nocy lub wcześnie rano w przebiegu choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy mają piekący charakter i ustępują po spożyciu pokarmu lub przyjęciu leków zobojętniających kwas solny.
  

Bulgotanie w brzuchu z powodu stresu

Stres jest jednym z czynników, które mogą wpłynąć na pojawienie się bulgotania w brzuchu, a także innych objawów pojawiających się w tzw. zespole jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome – IBS). Zespół jelita drażliwego to zaburzenie przewodu pokarmowego, które charakteryzuje się bólami brzucha, zaburzeniem perystaltyki, biegunkami i wzdęciami, a czasem także zaparciami.

Badania sugerują, że stres odgrywa kluczową rolę w rozwoju IBS, ponieważ wtedy nasze ciało uwalnia hormony takie jak kortyzol i adrenalina, które zmniejszają przepływ krwi do przewodu pokarmowego i spowalniają proces trawienia. Organizm „zalany” nadmiarem kortyzolu i adrenaliny w mechanizmie walki/ucieczki odcina pracę „zbędnych” organów np. jelit, a zwiększa przepływ krwi do mięśni szkieletowych, w ewolucyjnie utrwalonym mechanizmie, który miał zapewnić naszemu gatunkowi przetrwanie. Prowadzi to do powstawania gazów i bulgotania w brzuchu.

Zmniejszenie stresu może pomóc w łagodzeniu objawów IBS. Proste techniki relaksacyjne to np.:

• technika progresywnej relaksacji mięśni Jacobsona (polega na napinaniu i rozluźnianiu kolejnych grup mięśniowych w określonym porządku),
• trening autogenny Schultza (wzbudzenie poczucia ciepła i ciężkości w różnych częściach ciała za pomocą stwierdzeń opisujących ten stan).

Możesz także wypróbować trening uważności (ang. mindfulness), medytację lub jogę. Osoby borykające się z IBS powinny również unikać pokarmów, które mogą nasilać objawy, a także ograniczyć alkohol i kofeinę. Lekarz może zalecić terapię behawioralno-poznawczą, leki przeciwlękowe, antydepresanty, leki przeciwbólowe, leki rozkurczowe i zmieniające szybkość pasażu jelitowego, w zależności od dominujących objawów.

Bulgotanie w jelitach po lewej stronie

Bulgotanie w jelitach po lewej stronie może mieć różne przyczyny. W większości przypadków jest to normalny proces trawienia i dźwięki powodowane przez przesuwający się przez żołądek i jelita pokarm, ale czasami może być związane z zaburzeniami zdrowotnymi np.:

• nieswoistym zapaleniem jelit,
• zespołem jelita drażliwego,
• nietolerancją pokarmową,

omówionymi szerzej w pozostałych częściach artykułu.

Sposoby na zmniejszenie przelewania i bulgotania w brzuchu:

• zmniejsz spożycie gazowanych napojów,
• jedz wolno i dokładnie żuj jedzenie,
• zrezygnuj z pokarmów, które powodują wzdęcia,
• regularnie ćwicz: spacerowanie, jogging lub joga, mogą pomóc w zmniejszeniu objawów pobudzając trawienie i motorykę jelit,
• wykonaj delikatny masaż brzucha,
• unikaj stresu,
• stosuj probiotyki, które pomagają w odbudowie zdrowej flory bakteryjnej jelit.

Autor: Dr n.med. Justyna Chlebowska-Tuz

Bibliografia:

1. https://www.nhs.uk/conditions/irritable-bowel-syndrome-ibs/
2. https://www.nhs.uk/conditions/inflammatory-bowel-disease/
3. https://www.nhs.uk/conditions/bloating/
4. https://medlineplus.gov/ency/article/003137.htm
5. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4342-irritable-bowel-syndrome-ibs
6. https://www.sleepfoundation.org/cpap/aerophagia
7. https://www.medicalnewstoday.com/articles/324695#viral-gastroenteritis
8. https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/basics/nutrition-basics/hlv-20049477
9. https://my.clevelandclinic.org/departments/digestive/depts/inflammatory-bowel-disorders