Choroby cywilizacyjne: miażdżyca, cukrzyca, otyłość – jak badać, jak przeciwdziałać?
Choroby cywilizacyjne stanowią istotny problem medyczny XXI wieku, zwłaszcza w krajach wysokorozwiniętych, gdzie częstość ich występowania wzrasta. Już teraz są przyczyną największej ilość zgonów na świecie. Jednak dzięki odpowiedniej edukacji społeczeństwa, dotyczącej wpływu stylu życia na ich rozwój, możliwe jest zmniejszenie częstości ich występowania. Dowiedź się, jakie badania laboratoryjne warto wykonać, żeby je wcześnie wykryć i jak przeciwdziałać ich rozwojowi?
Choroby cywilizacyjne – co to jest?
Choroby cywilizacyjne to duża grupa schorzeń, do których zaliczana jest m.in. otyłość, cukrzyca oraz miażdżyca, ale także nowotwory złośliwe czy też alergie. Jak sama nazwa wskazuje, są związane z rozwojem cywilizacji. W krajach wysoko rozwiniętych stanowią jedną z głównych przyczyn absencji w pracy, licznych wizyt lekarskich oraz przedwczesnej śmierci.
Choroby cywilizacyjne to istotny problem zdrowotny także polskiego społeczeństwa. Według raportu GUS pochodzącego z 2020 r. są one powodem nawet 65% wszystkich zgonów w naszym kraju. Na całym świecie, według danych WHO umiera z ich powodu nawet 41 mln osób rocznie. W głównej mierze są to choroby układu sercowo-naczyniowego oraz nowotwory złośliwe. Niepokojący jest fakt zwiększającej się śmiertelności z tego drugiego powodu. Choroby układu oddechowego oraz cukrzyca również zbierają coraz większe żniwo. Nie bez powodu WHO okrzyknęło cukrzycę pandemią XXI wieku.
Choroby cywilizacyjne, choć są niezakaźne, stanowią plagę XXI wieku. Coraz częściej rozwijają się już u najmłodszych. Nadwaga i otyłość, będące czynnikami ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 oraz chorób sercowo-naczyniowych, dotyczą nawet 30% dzieci w okresie wczesnoszkolnym i 20% młodzieży. Nie lepiej dane kształtują się w populacji osób dorosłych. Według NFZ co 4. człowiek zmaga się z otyłością.
Niewątpliwie na wzrost częstości występowania chorób cywilizacyjnych wpływa zmiana modelu życia w krajach wysoko rozwiniętych – wysoko przetworzona żywność, stres, ciągły pośpiech, niska aktywność fizyczna oraz zanieczyszczenia powietrza. Ze względu na wzrastającą średnią długość życia społeczeństwa, nie wolno lekceważyć tego problemu. Już teraz duże nakłady środków finansowych na ochronę zdrowia służą do walki z chorobami cywilizacyjnymi oraz ich następstwami.
Miażdżyca, cukrzyca, otyłość – badania
Badania laboratoryjne odgrywają niezwykle ważną rolę w profilaktyce, wczesnym wykrywaniu czynników ryzyka oraz już rozwiniętych chorób cywilizacyjnych. Dzięki temu możliwe jest skuteczniejsze i mniej kosztowne przeciwdziałanie ich negatywnym skutkom. Dużą rolę przypisuje się następującym oznaczeniom:
- Profil lipidowy oceniający poziom LDL, HDL, nie-HDL, cholesterolu całkowitego oraz trójglicerydów – pozwala na wykrycie dyslipidemii oraz oszacowanie ryzyka rozwoju miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowego.
- Stężenie glukozy na czczo oraz hemoglobiny glikowanej – istotne w diagnostyce oraz monitorowaniu cukrzycy.
- Próby wątrobowe – przydatne w wykrywaniu przewlekłych chorób wątroby, w tym niealkoholowego stłuszczenia wątroby, związanego z otyłością.
- Ocena czynności nerek (kreatynina, eGFR, badanie ogólne moczu z osadem) – w celu wczesnego wykrycia zaburzeń pracy nerek.
- Morfologia z rozmazem manualnym – umożliwia wykrycie nie tylko niedokrwistości, ale również chorób rozrostowych krwi.
Większość z wymienionych badań jest możliwa do realizacji w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. Warto przed ich wykonaniem skorzystać z konsultacji specjalistycznej. Lekarz na podstawie wywiadu oraz badania przedmiotowego, zleci odpowiednie badania, a po otrzymaniu wyniku – właściwe leczenie.
Miażdżyca, cukrzyca, otyłość – przyczyny
Niezbilansowana, wysoko przetworzona dieta, brak ruchu, przewlekły stres oraz zanieczyszczenia środowiska stanowią główną przyczynę rozwoju chorób cywilizacyjnych. Szacuje się, że styl życia odgrywa decydującą rolę w ich rozwoju. To właśnie nasze codzienne wybory mogą zmniejszyć lub zwiększyć ryzyko ich wystąpienia. Poziom opieki zdrowotnej, czynniki genetyczne oraz środowiskowe mają mniejsze znaczenie.
Tak naprawdę otyłość, cukrzyca oraz miażdżyca, zaliczane do chorób cywilizacyjnych, stanowią pewien ciąg przyczynowy, którego skutkiem jest zwiększone ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych – nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej i zawału serca, czy też udaru mózgu. Aby to zrozumieć, warto się temu bliżej przyjrzeć.
Nadmierna podaż kalorii, niska aktywność fizyczna oraz stres przyczyniają się do przyrostu masy ciała. Szczególnie niebezpieczna jest tkanka tłuszczowa trzewna, nazywana również wisceralną. Kumuluje się one wokół narządów wewnętrznych i jest tkanką czynną hormonalnie. Wydzielane przez nią w nadmiarze związki mają działanie prozapalne, prowadzą do dysregulacji gospodarki węglowodanowej i lipidowej, a także uszkadzają śródbłonek naczyń krwionośnych.
Otyłość jest jedną ze składowych zespołu metabolicznego. Rozwijająca się w jej następstwie insulinooporność (zmniejszona wrażliwość komórek na działanie wydzielanej przez trzustkę insuliny), prowadzi do hiperinsulinizmu. Jednak trzustka obciążona nadmierną pracą, w końcu ulega wyczerpaniu – wydziela coraz mniej insuliny, przez co poziom glukozy we krwi rośnie i rozwija się cukrzyca typu 2. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej przyspieszają rozwój miażdżycy. A rozwijające się w jej przebiegu zmiany naczyniowe są bezpośrednim czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
Choroby cywilizacyjne – objawy
Objawy chorób cywilizacyjnych nie zawsze są łatwe do zauważenia. Większość z nich przebiega niezauważalnie, prowadząc do stopniowego pogorszenia się sprawności organizmu i w efekcie – przedwczesnej śmierci. Do symptomów, na które warto zwrócić uwagę, należy:
- Wzrost masy ciała oraz problemy z odchudzaniem – rozwijająca się, w następstwie nadwagi i otyłości, dysregulacja hormonalna, sprawia, że zrzucenie zbędnych kilogramów staje się niezwykle trudne.
- Poranne bóle głowy, szczególnie w okolicy potylicy, powtarzające się krwawienia z nosa, zmęczenie, a także zawroty głowy to objawy mogące wskazywać na nadciśnienie tętnicze. Jednak najczęściej schorzenie to przebiega bez zauważalnych objawów.
- Nadmierna senność po posiłku, brak energii do działania, zaburzenia koncentracji i pamięci, częstomocz, nadmierne pragnienie, są częste u osób cierpiących na zaburzenia gospodarki węglowodanowej.
- Duszność, bóle w klatce piersiowej oraz szybkie męczenie się mogą wskazywać na rozwijającą się chorobę niedokrwienną serca.
- Ból brzucha może być objawem miażdżycy tętnic trzewnych, a ból łydek, chromanie przestankowe oraz mrowienie i bolesne skurcze nóg to symptomy sugerujące miażdżycę tętnic kończyn dolnych.
Powyższych dolegliwości nie należy bagatelizować, ponieważ nawet ich niewielkie nasilenie może być sygnałem alarmowym wskazującym na rozwiniętą chorobę cywilizacyjną.
Choroby cywilizacyjne – leczenie i profilaktyka
W przypadku chorób cywilizacyjnych ogromną, jeśli nie największą rolę przypisuje się profilaktyce. Działania te pozwalają nie tylko na zapobieżenie ich rozwojowi, ale również na ich wczesne wykrycie, jeszcze w stadium bezobjawowym. Profilaktyka chorób cywilizacyjnych polega na:
- Edukacji społeczeństwa dotyczącej wpływu diety, aktywności fizycznej oraz stresu na nasze zdrowie.
- Przesiewowym badaniom ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarza POZ.
- Okresowym wykonywaniu podstawowych badań laboratoryjnych.
W przypadku wykrycia choroby cywilizacyjnej niezbędne jest włączenie odpowiedniego leczenia. Jednak w przypadku tych schorzeń, zwłaszcza wcześnie rozpoznanych, istotniejszą rolę przypisuje się postępowaniu pozafarmakologicznemu – zwłaszcza redukcji nadmiernej masy ciała.
Wszystkie niezbędne badania laboratoryjne możesz wykonać w DIAGNOSTYCE. Zapraszamy również do skorzystania z konsultacji lekarskiej.
Bibliografia:
