Choroby mieloproliferacyjne – objawy i rozpoznanie

Choroby mieloproliferacyjne to zespół jednostek chorobowych, dla których cechą charakterystyczną jest zwiększenie produkcji jednego lub kilku elementów morfotycznych krwi, co jest skutkiem zaburzeń funkcji szpiku kostnego. Choroby te mogą rozwijać się stopniowo nawet kilka lat i w początkowym etapie nie dawać charakterystycznych objawów klinicznych. Pierwsze symptomy zazwyczaj są niespecyficzne i należą do nich np. ogólne zmęczenie organizmu, pogorszony apetyt czy bóle i zawroty głowy. W poniższym artykule opisujemy co to jest choroba mieloproliferacyjna, jakie są jej przyczyny i objawy oraz jak wygląda proces diagnostyczny. 

Co to są choroby mieloproliferacyjne? Przyczyny

Do najczęściej występujących zespołów mieloproliferacyjnych zalicza się przewlekłą białaczkę szpikową, czerwienicę prawdziwą, nadpłytkowość samoistną i pierwotną mielofibrozę. Mniejszą częstość występowania obserwuje się w przypadku przewlekłej białaczki neutrofilowej lub mielomonocytowej, mastocytozy, zespołu hipereozynofilowego i przewlekłej białaczki eozynofilowej. 

• Przewlekła białaczka szpikowa (ang. chronic myeloid leukemia, CML) to choroba nowotworowa szpiku kostnego, objawiająca się nadmiernym rozrostem granulocytów. Przyczyną CML jest mutacja genowa, w wyniku której dochodzi do powstania genu fuzyjnego BCR-Abl, zmiana ta określana jest również mianem chromosomu Philadelphia. Gen fuzyjny odpowiada za wytwarzanie nieprawidłowego białka – kinazy tyrozynowej BCR-Abl, która wzmaga nadmierną produkcję komórek macierzystych szpiku. Przewlekła białaczka szpikowa jest jednym z najczęściej występujących nowotworów układu krwiotwórczego u dorosłych, nie podlega procesowi dziedziczenia.

• Czerwienica prawdziwa (ang. polycythaemia vera, PV) – charakteryzuje się przede wszystkim wzrostem liczby krwinek czerwonych, jednak w wielu przypadkach obserwuje się również wzrost poziomu granulocytów lub płytek krwi. Choroba dotyczy głównie osób po 60. roku życia. Częściej chorują mężczyźni niż kobiety. Etiologia choroby nie jest w pełni poznana, ale przypuszcza się, że na wystąpienie czerwienicy może mieć wpływ narażenie na promieniowanie jonizujące, obciążony wywiad rodzinny oraz mutacja w genie JAK2. 

• Nadpłytkowość samoistna (ang. essential trombocythaemia, ET) – głównym zaburzeniem odnotowywanym w badaniach laboratoryjnych jest wzrost poziomu trombocytów. Przyczyną choroby jest nadmierna produkcja przez szpik megakariocytów, czyli komórek, z których powstają płytki krwi. Nadpłytkowość dotyka głównie osoby po 50. roku życia. 

• Mielofibroza (ang. pimary myelofibrosis, PM) charakteryzuje się niewydolnością szpiku kostnego (aplazja szpiku) na skutek nadmiernego odkładania się włókien kolagenowych i retikulinowych. Przyczyną tego zjawiska jest zbyt duża produkcja nieprawidłowych prekursorów płytek krwi, które wydzielają czynniki wzrostu aktywujące fibroblasty i wzmagające stan zapalny szpiku kostnego. 

Objawy chorób mieloproliferacyjnych

Do najczęściej występujących objawów chorób mieloproliferacyjnych zalicza się ogólne osłabienie organizmu, zaburzenia ciepłoty ciała, zaburzenia widzenia, bóle i zawroty głowy, chudnięcie, brak apetytu, bóle brzucha, bóle kostno-stawowe, duszności, incydenty zatorowo-zakrzepowe, nocne poty.

U osób chorujących na przewlekłą białaczkę szpikową można zaobserwować również zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego, priapizm, objawy niedotlenienia, powiększenie śledziony, bladość powłok skórnych, ból w lewym podżebrzu i łatwą męczliwość.

W czerwienicy prawdziwej odnotowuje się dodatkowo świąd skóry nasilający się po gorącej kąpieli, krwotoki z nosa, drętwienie rąk i nóg, krwioplucie, nadciśnienie tętnicze, napadowe zaczerwienie i ocieplenie kończyn, sinoczerwone zabarwienie spojówek, uszu, nosa, warg.

U pacjentów z nadpłytkowością samoistną mogą wystąpić parestezje, skazy krwotoczne, zgorzele, napady padaczkowe oraz przemijające niedowłady. 

Dla mielofibrozy charakterystyczna jest triada objawów obejmująca objawy zwłóknienia i niewydolności szpiku, występowanie w krwi silnie zniekształconych krwinek czerwonych oraz powiększenie śledziony. 

Badania w kierunku chorób mieloproliferacyjnych

W diagnostyce chorób mieloproliferacyjnych kluczową rolę odgrywa badanie morfologii krwi z rozmazem, ocena mikroskopowa szpiku (mielogram) oraz analiza obrazu klinicznego choroby. 

W przewlekłej białaczce szpikowej wykonuje się również biopsję aspiracyjną szpiku kostnego, w trakcie której pobiera się materiał biologiczny niezbędny do wykonania badania cytogenetycznego (kariotypu) komórek szpiku (wykrywa się obecność chromosomu Philadelphia, czyli translokacji t(9;22)(q34;q11)). Dodatkowo można wykryć obecność genu BCR-Abl za pomocą reakcji PCR. Dodatkowymi badaniami zlecanymi pacjentom z CML jest również oznaczenie poziomu fosfatazy alkalicznej granulocytów, witaminy B12 i kwasu moczowego w surowicy. 

W trakcie diagnostyki czerwienicy prawdziwej oprócz morfologii krwi z rozmazem i oceny komórek szpiku wykonuje się również oznaczenie mutacji w genie JAK2 i poziomu erytropoetyny w surowicy. W nadpłytkowości samoistnej pomocne może okazać się również oznaczenie parametrów krzepliwości krwi (APTT, INR), witaminy B12, kwasu moczowego, LDH i stężenia jonów potasu w surowicy krwi.