HPV a ciąża. Kompleksowy poradnik

Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) jest jedną z najczęściej występujących infekcji u kobiet i mężczyzn w wieku rozrodczym. Zjawisko to stanowi globalny problem zdrowotny, ponieważ niektóre typy wirusa HPV przyczyniają się do rozwoju inwazyjnego raka szyjki macicy. W niektórych przypadkach zakażenie wirusem HPV może mieć negatywny wpływ na przebieg ciąży i zdrowie kobiety ciężarnej. W poniższym artykule opisujemy wirusa brodawczaka ludzkiego oraz wyjaśniamy, jak zakażenie HPV w trakcie ciąży może wpłynąć na stan zdrowia matki i dziecka.

Czym jest wirus HPV?

Wirus brodawczaka ludzkiego (ang. human papillomavirus, HPV) jest wirusem zakażającym komórki naskórka i nabłonka płaskiego. Obecnie na świecie znanych jest ponad 200 typów wirusa HPV, z czego 40 typów zakwalifikowano jako przyczynę zakażenia narządów moczowo-płciowych. Typy onkogenne wirusa brodawczaka ludzkiego (typ 16, 18, 26, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 53, 56, 58, 59, 60, 66 i 68) odpowiadają za powstanie inwazyjnego raka szyjki macicy oraz zmiany typu śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy.

Znaczącą rolę w kancerogenezie (powstawaniu nowotworu) odgrywa typ 16 i 18 wirusa HPV. HPV 18 jest przyczyną około 7-20% przypadków raka szyjki macicy, natomiast HPV 16 aż 50-70% przypadków tego nowotworu. Silnie onkogennymi typami wirusa są również typ 31, 33, 45.

Do zakażenia wirusem HPV dochodzi najczęściej poprzez kontakty seksualne z osobą będącą nosicielem wirusa. Największe ryzyko zakażenia występuje u kobiet w wieku 20-25 lat. Najczęściej występującym objawem zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego jest powstanie brodawek w obrębie narządów płciowych. W przypadku zakażenia onkogennym wirusem HPV objawem klinicznym jest śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy (CIN). 

Należy pamiętać, że prezerwatywy nie stanowią 100% ochrony przed zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego w trakcie stosunku seksualnego, ponieważ wirus HPV może być zlokalizowany również w nabłonku moszny i sromu. 

Inną, możliwą drogą zakażenia jest zakażenie noworodka lub płodu od matki, u której wykryto wirusa HPV. Do zakażenia dochodzi najczęściej podczas porodu lub w wyniku przezłożyskowego zakażenia jeszcze w czasie ciąży. Większość dzieci zakażonych od matek, samoistnie eliminuje wirusa w pierwszych 12. miesiącach życia.

Jaki wpływ może mieć HPV na ciążę?

Kobiety w ciąży, ze względu na stan układu hormonalnego i immunologicznego, są obarczone większym ryzykiem zakażenia HPV. Wskaźnik infekcji jest kilkukrotnie wyższy u ciężarnych niż kobiet niebędących w ciąży. Zakażenie wirusem HPV u osób zdrowych jest zazwyczaj przejściowe i samoczynnie mija. U osób z obniżoną odpornością lub kobiet ciężarnych może utrzymywać się przez dłuższy okres. W większości przypadków zakażenie wirusem HPV w ciąży może nie dawać żadnych niepokojących objawów i nie wywołuje groźnych dla zdrowia matki i dziecka powikłań, jednak kobieta powinna być pod stałą kontrolą lekarską.

Według danych literaturowych, zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego w ciąży, niestety u niektórych pacjentek może powodować niekorzystne konsekwencje zdrowotne. Wiele ze skutków zakażenia opisanych w literaturze wymaga weryfikacji i przeprowadzenia rozszerzonych badań klinicznych, ponieważ niespójności i różnice w otrzymanych wynikach wśród wielu badaczy wywołują kontrowersje w środowisku medycznym. 

Część z opublikowanych danych naukowych wysuwa hipotezę, że zakażenie wirusem HPV w ciąży może wiązać się z ryzykiem wystąpienia porodu przedwczesnego, czyli porodu po ukończonym 24. tygodniu a przed 37. tygodniem. Inni naukowcy przypuszczają, że wirus HPV może wpływać na zwiększone ryzyko poronienia, czyli utraty ciąży przed 20. tygodniem, ze względu na zakażenie szyjki macicy, łożyska, płynu owodniowego i błon płodowych. W niektórych doniesieniach naukowych można znaleźć informację, że zakażenie wirusem HPV może wiązać się z przedwczesnym pęknięciem błon płodowych, czyli pęknięciem błon owodniowych przed wystąpieniem porodu i ukończeniem 37 tygodnia ciąży. Przypuszcza się również, że wirus brodawczaka ludzkiego wiąże się z ograniczeniem wzrostu płodu (FGR) i wcześniactwem.

Tak jak wspomnieliśmy powyżej, opisane hipotezy dotyczące zakażenia wirusem HPV a nieprawidłowym przebiegiem ciąży wymagają jeszcze dopracowania i sprawdzenia w kolejnych badaniach. 

Czy wirus HPV wpływa na zajście w ciążę?

W większości przypadków zakażenie wirusem HPV nie jest bezpośrednim przeciwskazaniem do starania się o dziecko. Jednak w przypadku stwierdzenia aktywnego zakażenia, należy skontaktować się z lekarzem przed rozpoczęciem starań o zajście w ciążę.

Jakie badania na HPV przed zajściem w ciążę?

Ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu szyjki macicy w przypadku zakażenia wirusem HPV zaleca się, aby kobieta ciężarna miała wykonane aktualne badanie cytologiczne (tzn. wykonane nie wcześniej niż 6 miesięcy przed zajściem w ciążę). Jeśli kobieta starająca się o dziecko regularnie wykonuje cytologię, a wyniki jej są prawidłowe, nie ma konieczności wykonywania badań na nosicielstwo wirusa brodawczaka ludzkiego przed ciążą.

W przypadku konieczności potwierdzenia lub wykluczenia zakażenia wirusem HPV u pacjenta wykonuje się badania molekularne. Badania molekularne umożliwiają wykrycie materiału genetycznego wirusa brodawczaka ludzkiego. Materiał genetyczny wirusa można wykryć, identyfikując jego DNA lub wykonując test RNA HPV polegający na określeniu poziomu ekspresji genów bezpośrednio odpowiedzialnych za rozwój raka szyjki macicy (testy mRNA HPV E6/E7). 

Testy DNA HPV umożliwiają wcześniejsze wykrycie niż cytologia zmian przednowotworowych szyjki macicy oraz takich, które nie ulegną progresji. Wskazaniem do wykonania testów identyfikujących materiał genetyczny wirusa HPV jest przede wszystkim nieprawidłowy wynik cytologii. Czułość i swoistość testów genetycznych jest wyższa niż powtórnie wykonanego badania cytologicznego. Testy te wykonuje się również w ramach badań kontrolnych po leczeniu stanów przednowotworowych.

Wykonując badania molekularne na obecność HPV, trzeba pamiętać, że wiele potwierdzonych zakażeń (80-90%), szczególnie u kobiet poniżej 30. roku życia ma charakter przejściowy. Pozytywny test w wielu przypadkach nie musi oznaczać konieczności wdrożenia natychmiastowego leczenia.