Konflikt serologiczny - jak go wykryć? Diagnostyka, przyczyny i skutki

Konflikt serologiczny to specyficzna i niezwykle groźna sytuacja w położnictwie, w której układ immunologiczny matki produkuje przeciwciała skierowane przeciwko krwinkom czerwonym płodu. Na szczęście współczesna medycyna pozwala na wczesne zidentyfikowanie kobiet obarczonych ryzykiem jego rozwoju i wdrożenie odpowiedniej profilaktyki. W jaki sposób można wykryć konflikt serologiczny?

Konflikt serologiczny  − co to jest?

Krwinki czerwone na swojej powierzchni posiadają zestaw antygenów. To właśnie różnice pomiędzy nimi są wykorzystywane w określeniu grupy krwi. Kiedy antygeny krwinek matki i płodu są różne, może dojść do konfliktu serologicznego. Tym mianem określana jest sytuacja, gdy organizm matki zaczyna produkować przeciwciała w klasie IgM oraz IgG skierowane przeciwko antygenom znajdującym się na erytrocytach płodu, lecz nieobecnym na erytrocytach matki, więc traktowanym przez układ odpornościowy matki jako antygeny obce, wymagające interwencji

Przyczyna tego zjawiska zwana jest niezgodnością serologiczną pomiędzy krwinkami czerwonymi matki i płodu. Za jej rozwój mogą odpowiadać praktycznie wszystkie antygeny. Jednak najczęściej do konfliktu dochodzi na skutek niezgodności serologicznej w zakresie antygenu D z układu Rh. Krwinki czerwone matki nie posiadają antygenu D (są Rh ujemne), natomiast erytrocyty płodu dziedziczą antygen D od ojca i są Rh dodatnie. W wyniku płodowo-matczynego przecieku krwi dochodzi do immunizacji matki i tworzenia matczynych przeciwciał specyficznych w stosunku do antygenów Rh. Mają one zdolność do przechodzenia przez łożysko i niszczenia krwinek czerwonych płodu. Konflikt serologiczny jest przyczyną choroby hemolitycznej płodu i/lub noworodka  – patologii mogącej wikłać nawet 0,3% ciąż.

Diagnostyka konfliktu serologicznego

Współczesna medycyna pozwala na wczesne zidentyfikowanie kobiet, których ciąże może wikłać konflikt serologiczny. Jednym z badań, które powinna wykonać każda ciężarna przy pierwszej wizycie u ginekologa, jest ocena obecności w jej krwi alloprzeciwciał skierowanych przeciwko antygenom układu czerwonokrwinkowego. Służy do tego pośredni test antyglobulinowy, zwany odczynem Coombsa. Badaniem obowiązkowym jest również oznaczenie grupy krwi. Kobiety Rh dodatnie, u których nie stwierdza się obecności alloprzeciwciał, nie muszą już wykonywać kolejnych oznaczeń. Natomiast ciężarne Rh ujemne muszą je powtarzać w każdym trymestrze ciąży. Jeśli pośredni test antyglobulinowy okaże się dodatni, konieczna jest identyfikacja rodzaju przeciwciał oraz ich miana. Na tej podstawie lekarz ginekolog decyduje o wdrożeniu właściwego postępowania terapeutycznego, chroniącego przed rozwojem choroby hemolitycznej lub niwelującego jej konsekwencje.

Konflikt serologiczny − przyczyny

Konflikt serologiczny może wystąpić, gdy w trakcie ciąży lub porodu dojdzie do zmieszania krwi płodu i matki. Przyczynami tego zjawiska są wszystkie sytuacje prowadzące do uszkodzenia kosmówki, a tym samym naruszające barierę łożyskową, takie jak:

• poronienie,
• poród,
• ciąża ektopowa,
• zabiegi wewnątrzmaciczne w trakcie ciąży,
• krwawienie śródciążowe.

Konflikt serologiczny zazwyczaj nie rozwija się w pierwszej ciąży, a dopiero w kolejnej. Na skutek przecieku płodowo-matczynego, do którego najczęściej dochodzi w trakcie porodu dziecka Rh dodatniego, organizm Rh ujemnej matki zaczyna produkować przeciwciała. Mogą one atakować krwinki czerwone Rh dodatniego płodu rozwijającego się w kolejnej ciąży.

Nie tylko uprzednia ciąża może być przyczyną pobudzenia układu immunologicznego kobiety do produkcji przeciwciał odpowiadających za rozwój konfliktu serologicznego. Tym ryzykiem obciążone są również kobiety, które miały w przeszłości przetaczaną krew. W takiej sytuacji do konfliktu serologicznego może dojść w pierwszej ciąży.

Konflikt serologiczny − skutki

Sam konflikt serologiczny nie daje żadnych objawów u matki. Jednak niezwykle niebezpieczna jest choroba hemolityczna płodu i/lub noworodka, która jest jego konsekwencją. Wyprodukowane przez matkę przeciwciała, skierowane przeciwko erytrocytom płodu, przechodzą przez łożysko i „opłaszczają” je doprowadzając do hemolizy. Skutkiem tego jest postępująca niedokrwistość, przewlekłe niedotlenienie wewnątrzmaciczne oraz uszkodzenie tkanek i narządów płodu. Nieleczona choroba hemolityczna może doprowadzić do rozwoju immunologicznego obrzęku uogólnionego płodu, jego śmierci wewnątrzmacicznej, bądź następującej w krótkim okresie po urodzeniu.

Konflikt serologiczny − profilaktyka

Konflikt serologiczny należy do poważniejszych powikłań ciąży. Na szczęście można zapobiec jego rozwojowi. Profilaktyka polega na podaniu immunoglobuliny anty-D kobietom Rh-ujemnym w sytuacjach, w których narażone są na konflikt. Leczenie choroby hemolitycznej płodu jest możliwe jedynie w ośrodkach specjalistycznych. Polega na wielokrotnym wewnątrzmacicznym przetaczaniu krwi płodu. Niekiedy konieczne może być wcześniejsze zakończenie ciąży.

Wszystkie badania diagnostyczne niezbędne do oszacowania ryzyka rozwoju konfliktu serologicznego możesz wykonać w DIAGNOSTYCE.

Bibliografia:

• Położnictwo i Ginekologia, G.H. Bręborowicz, 2020.