Leptospiroza – objawy i diagnostyka

Leptospiroza należy do odzwierzęcych chorób zakaźnych. Rozwija się, gdy do organizmu dostaną się bakterie – krętki rodzaju Leptospira. Zwykle do zakażenia dochodzi po kontakcie z przewlekle zakażonymi zwierzętami dzikimi i hodowlanymi, szczególnie z ich moczem lub skażoną wodą. Z tego powodu rolnicy, weterynarze i pracownicy zakładów produkujących żywność na skalę przemysłową są szczególnie narażeni na zachorowanie. Leptospiroza w początkowym okresie może przypominać infekcję wirusową. Później objawy zależą od stopnia uszkodzenia narządów zajętych przez bakterię. Często jednak chorzy mogą nie odczuwać żadnych dolegliwości. Dowiedz się więcej, jak wygląda diagnostyka i jakie mogą być objawy leptospirozy.

Co to jest leptospiroza?

Leptospiroza to odzwierzęca choroba zakaźna, która może dawać różne objawy. To oznacza, że rozwija się po kontakcie ze zwierzętami, które są zakażone krętkami z rodzaju Leptospira. Występuje niemal na całym świecie. Należy do najczęstszych chorób z grupy zoonoz. Zakażenia dotyczą głównie mieszkańców krajów strefy tropikalnej i subtropikalnej oraz osób tam podróżujących. W Polsce występuje rzadko, choć może to wynikać z niedostatecznej rozpoznawalnści, zwłaszcza poza terenami  endemicznego występowania.

Jak można zakazić się leptospirozą?

Krętki leptospirozy to bakterie, które najczęściej są przenoszone przez szczury (np. szczura wędorownego i piżmaka) lub inne gryzonie, lecz mogą występować także u wielu gatunków innych zwierząt: ssaków, ptaków czy płazów. Do zakażenia krętkami Leptospira dochodzi zwykle przez przypadkowy kontakt z płynami ustrojowymi, głównie moczem, chorego gryzonia. Bakterie utrzymują się  w skażonej glebie i wodzie przez które są często przenoszone. Krętki przenikają do organizmu przez błony śluzowe, uszkodzoną skórę, spojówki, a także przez układ pokarmowy i oddechowy. Niekiedy do zakażenia dochodzi po ugryzieniu przez chore zwierzę lub człowieka, poprzez krew, po stosunku seksualnym i przez łożysko podczas ciąży.

Co może sprzyjać zakażeniu leptospirozą?

Częste lub długotrwałe narażenie na kontakt z krętkami Leptospira w największym stopniu zwiększa ryzyko zakażenia i rozwoju leptospirozy. Zachorowania często wiążą się z wykonywaną praca zawodową. Zakażenia dotyczą głównie rolników, pracowników zatrudnionych w melioracji, weterynarzy, górników i żołnierzy. W grupie ryzyka znajdują się także osoby zatrudnione w przetwórstwie mięsa, ryb, uboju i hodowli zwierząt czy w mleczarniach. Zachorowaniom na leptospirozę sprzyjają także nieodpowiednie warunki sanitarno-higieniczne oraz niski status społeczny i ekonomiczny.

Jak może przebiegać leptospiroza?

Po dostaniu się do organizmu krętki Leptospira rozprzestrzeniają się wraz z krwią. Tą drogą docierają do narządów niemal wszystkich układów. Bakterie potrafią przekraczać bariery, które zwykle chronią kluczowe narządy, np. mózg i gałkę oczną. Dodatkowo krętki Leptospira mogą uszkadzać drobne naczynia krwionośne i prowadzić do ich zapalenia oraz zmian narządowych. Zwykle bakterie zaczynają się namnażać w tkankach około dwa tygodnie po zakażeniu, co wiąże się z wystąpieniem objawów.

Jakie mogą być objawy leptospirozy?

Objawy leptospirozy pojawiają się nagle po około czternastu dniach od zakażenia. Poprzedza je faza rozprzestrzeniania się bakterii po organizmie. Wówczas chory nie zauważa jeszcze żadnych dolegliwości.

U znacznej większości chorych leptospiroza może przebiegać w dwóch fazach. Początkowy okres przypomina łagodną chorobę gorączkową o nagłym początku, która trwa około 7 dni. Towarzyszą jej zwykle dolegliwości o niewielkim nasileniu, które ustępują samoistnie, np.:

• objawy grypopodobne, takie jak gorączka, ból głowy, dreszcze, kaszel, ból gardła;
• bóle mięśni, głównie w obrębie ud i łydek;
• zapalenie spojówek i wylewy podspojówkowe;
• objawy ze strony układu pokarmowego, głównie nudności, wymioty, jadłowstręt czy biegunka;
• zmiany skórne, np. wysypka.

Objawy infekcji wycofują się po około tygodniu. Przez następne kilka dni chory nie odczuwa żadnych dolegliwości. Podczas kolejnej fazy – immunologicznej – organizm produkuje specyficzne przeciwciała i wydala krętki wraz z moczem chorego. Z  tego powodu chory jest w tym momencie szczególnie zakaźny dla osób  z otoczenia. Objawy leptospirozy w późnym okresie mogą utrzymywać się nawet do trzydziestu dni i zależą od rodzaju zajętych narządów.

Jakie mogą być postacie leptospirozy?

Faza immunologiczna leptospirozy może przebiegać w różnej formie. Po okresie dolegliwości grypopodobnych nasilenie objawów zależy przede wszystkim od stopnia uszkodzenia narządów przez krętki. Z tego powodu można wyróżnić kilka postaci leptospirozy:

• leptospiroza żółtaczkowa (choroba Weila) – w jej przebiegu występuje żółtaczka i inne objawy uszkodzenia wątroby, np. powiększenie narządu czy odchylenia w badaniach laboratoryjnych. Często towarzyszy im także niewydolność nerek i zaburzenia funkcji innych narządów;
• silne krwotoki, które pojawiają się w wyniku uszkodzenia ściany naczyń krwionośnych. U chorych na leptospirozę mogą występować krwawienia z nosa, siniaki i wybroczyny w obrębie skóry. Czasem towarzyszą im także wylewy w obrębie narządów wewnętrznych, np. układu pokarmowego i krwawienia podpajęczynówkowe;
• w przebiegu leptospirozowego zapalenia mięśnia sercowego występują zaburzenia rytmu serca widoczne jako nieprawidłowy zapis EKG i przyspieszona czynność serca;
• cechy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zwykle bóle głowy i sztywność karku, pojawiają się u większości chorych na leptospirozę. Objawy mogą utrzymywać się od kilku dni do około dwóch tygodni, a następnie samoistnie ustępują. Rzadko rozwijają się inne poważne powikłania neurologiczne takie jak zapalenie mózgu;
• zmiany płucne mogą stanowić najważniejszą manifestację leptospirozy zajmującej narządy. Stanowią także główną przyczynę śmierci w przebiegu zakażenia tą bakterią. Zajęciu płuc towarzyszą różne objawy, np. ból w klatce piersiowej, duszność, kaszel, krwioplucie, a nawet zespół ostrej niewydolności oddechowej. Największe zagrożenie stanowi ciężki krwotoczny zespół płucny (ang. Severe Pulmonary Hemorrhagic Syndrome – SPHS), który może pojawić się w każdej postaci choroby. Krew w pęcherzykach płucnych jest obecna u większości chorych na leptospirozę z zajęciem układu oddechowego, choć nie zawsze towarzyszą temu objawy.

Inne narządowe postacie leptospirozy:

• zapalenie trzustki,
• niewydolność nerek przebiegająca z obecnością krwi i wydalaniem małych ilości moczu;
• rabdomioliza, czyli  uszkodzenie mięśni szkieletowych wraz z ich rozpadem,
• niedokrwistość hemolityczna, czyli wynikająca z rozpadu krwinek czerwonych,
• reaktywne zapalenie stawów,
• zapalenie przedniego odcinka oka i siatkówki, a najczęściej krwotoczne zapalenie spojówek.

Jak rozpoznać leptospirozę?

Leptospiroza w łagodnej postaci zwykle nie zostaje rozpoznana lub przypomina chorobę wirusową. Wówczas potwierdzenie zakażenia nie zmienia przebiegu choroby czy metod leczenia, bo najczęściej ustępuje ono samoistnie.

W narządowej postaci leptospirozy, a przede wszystkim w chorobie Weila, wykorzystuje się różne testy sprawdzające obecność krętków w organizmie. Potwierdzenie zakażenia krętkami Leptospira stanowi badanie mikrobiologiczne i hodowla bakterii z krwi lub moczu, niekiedy także z jego narządów. W chorobie Weila duże znaczenie ma również zbadanie funkcji nerek i wątroby, a w niektórych przypadkach także układu sercowo-naczyniowego i oddechowego.

Dodatkowo wykonuje się inne testy, m.in. badanie na obecność swoistych przeciwciał przeciwko leptospirozie we krwi czy parametrów krwi, np. morfologii, moczu, takie jak badanie ogólne moczu czy płynu mózgowo-rdzeniowego. Pozwalają one na potwierdzenie zakażenia krętkami i ocenę stopnia zaawansowania choroby.

Leptospiroza może dotyczyć podróżnych, którzy wracają z krajów, gdzie choroba występuje powszechnie. Zakażenia głównie dotyczą strefy klimatu tropikalnego i subtropikalnego. Laboratoria oferują obecnie pakiety badań, które pozwalają na potwierdzenie lub wykluczenie najczęstszych przyczyn złego samopoczucia po powrocie z egzotycznej wyprawy, np. pakiet po powrocie z podróży tropikalnej.

Jak można leczyć leptospirozę i jak jej zapobiegać?

Leptospiroza o łagodnym przebiegu zazwyczaj ustępuje samoistnie. W tym przypadku leczenie jest wyłącznie objawowe, np. przeciwbólowe, przeciwgorączkowe czy przeciwwymiotne.

Terapia leptospirozy o cięższym przebiegu obejmuje przede wszystkim stosowanie odpowiednich antybiotyków i pobyt w szpitalu. Wyniki hodowli bakterii są dostępne zwykle dopiero po pewnym czasie. Z tego powodu leki włącza się na podstawie wywiadu, który sugeruje możliwość kontaktu z krętkami Leptospira i typowych objawów.

Pacjenci z powikłaną postacią choroby zwykle wymagają zastosowania leczenia wspomagającego funkcję kluczowych narządów. Obejmuje ono przede wszystkim wspieranie pracy wątroby i nerek. Dodatkowo może zachodzić potrzeba leczenia powikłań neurologicznych, sercowo-naczyniowych i krwotoków.

Istnieją także sposoby zapobiegania zakażeniom krętkami leptospirozy. Szczepienia ochronne są stosowane bardzo rzadko. Natomiast u osób, które wyjeżdżają do krajów, gdzie leptospiroza stanowi duży problem, można zastosować leczenie profilaktyczne. Polega ono na podawaniu małych dawek antybiotyku przez kilka dni osobie zdrowej, aby zapobiec zakażeniu i rozwojowi choroby po kontakcie z krętkami.

Jakie mogą być powikłania leptospirozy?

Zwykle leptospiroza ustępuje samoistnie i nie pozostawia powikłań. Niektóre objawy mogą jednak utrzymywać się przez dłuższy czas, nawet po włączeniu leczenia. Część dolegliwości wynika także z uszkodzenia narządów przez krętki Leptospira. Możliwe powikłania zakażenia obejmują:

• nawracający ból głowy u chorych po przebyciu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w przebiegu leptospirozy;
• zaburzenia widzenia, którym towarzyszy zabarwienie soczewki lub obecność złogów w przedniej komorze oka. Zwykle dotyczy chorych na leptospirozowe zapalenie naczyniówki.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia:

1. S. Rajapakse, Leptospirosis: clinical aspects, „Clinical Medicine Journal” 2022 nr 1, s. 14—17.