Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) – przyczyny i objawy choroby. Jak ją leczyć?

Choroba MIZS – młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która dotyka dzieci i młodzież poniżej 16. roku życia. Charakteryzuje się przewlekłym stanem zapalnym stawów, który może prowadzić do bólu, sztywności, obrzęku i ograniczenia ruchomości. „Idiopatyczne” oznacza, że przyczyna choroby nie jest dokładnie znana, ale uważa się, że może mieć związek z zaburzeniami układu odpornościowego.

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) – typy

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) obejmuje kilka podtypów, które różnią się objawami, przebiegiem choroby oraz rokowaniem.

1. Postać skąpostawowa

W tej formie choroby zajęte są 1-4 stawy w ciągu pierwszych 6 miesięcy od początku choroby. Najczęściej dotyczy to dużych stawów, takich jak kolana, kostki czy łokcie.

Jest to najczęściej występujący podtyp MIZS, stanowiący około 50% wszystkich przypadków.

Często współwystępuje z zapaleniem błony naczyniowej oka (zapalenie błony naczyniowej przedniej), co może prowadzić do poważnych komplikacji, jeśli nie zostanie wcześnie wykryte i leczone.

Idiopatyczne zapalenie stawów u dzieci może ustępować samoistnie po pewnym czasie, ale u niektórych może przejść w formę wielostawową.

2. Postać wielostawowa

Podtyp wielostawowy charakteryzuje się zajęciem 5 lub więcej stawów w ciągu pierwszych 6 miesięcy. Dzieli się na dwie główne formy, w zależności od obecności czynnika reumatoidalnego:

• Seronegatywna (RF-): brak czynnika reumatoidalnego (RF) we krwi. Choroba może dotyczyć zarówno dużych, jak i małych stawów, w tym stawów rąk i stóp. Może mieć łagodniejszy przebieg w porównaniu z seropozytywną formą, ale wymaga intensywnego leczenia, aby uniknąć trwałego uszkodzenia stawów.
• Seropozytywna (RF+): obecność czynnika reumatoidalnego, co jest bardziej typowe dla dorosłego reumatoidalnego zapalenia stawów. Występuje rzadziej niż forma seronegatywna, częściej u dziewcząt. Zwykle cięższy, z większym ryzykiem trwałego uszkodzenia stawów. Wymaga bardziej agresywnej terapii.

3. Postać układowa (sJIA)

Jest to najcięższa postać MIZS, obejmująca zarówno stawy, jak i inne układy narządowe. Stanowi około 10-20% wszystkich przypadków MIZS.

Objawy dodatkowe:

• Wysoka gorączka o nagłych wzrostach i spadkach, która może trwać przez tygodnie.
  • Wysypka, często różowa, pojawiająca się i zanikająca wraz z gorączką.
  • Powiększenie węzłów chłonnych, śledziony lub wątroby.
  • Zapalenie błon surowiczych, takich jak opłucna czy osierdzie.

 Może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak zespół aktywacji makrofagów (MAS), który jest stanem zagrażającym życiu.

4. Młodzieńcze łuszczycowe zapalenie stawów

Jest to zapalenie stawów współwystępujące z łuszczycą, przewlekłą chorobą skóry objawiającą się łuszczącymi się wykwitami.

Może występować zapalenie palców (dactylitis), powodujące obrzęk całego palca lub zmiany paznokciowe, takie jak punktowe wgłębienia lub onycholiza (odwarstwienie paznokcia).

Objawy skórne mogą poprzedzać zapalenie stawów lub występować po jego rozwinięciu.

Każdy podtyp MIZS wymaga indywidualnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Wczesna diagnoza oraz odpowiednie leczenie są kluczowe, aby zapobiegać powikłaniom i poprawić jakość życia pacjentów.

Warto przeczytać: Łuszczycowe zapalenie stawów – przyczyny, dieta, leczenie

MIZS – rokowania

Rokowanie w chorobie jest ściśle uzależnione od postaci schorzenia, odpowiedzi na leczenie oraz stosowania się do zaleceń terapeutycznych.

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów – objawy

1. Objawy stawowe

Wczesnym objawem MIZS jest ból stawów, który nasila się podczas aktywności fizycznej i może być odczuwalny nawet w spoczynku. Często dzieci skarżą się na ból rano po przebudzeniu. Stawy mogą być opuchnięte, co jest widoczne szczególnie w większych stawach, takich jak kolana, nadgarstki czy łokcie. Obrzęk może być jednostronny lub obustronny.

Sztywność stawów jest szczególnie widoczna rano lub po długim okresie spoczynku. Może utrzymywać się od kilku minut do kilku godzin. Z powodu bólu i obrzęku, dzieci mogą mieć trudności z pełnym zakresem ruchu w dotkniętych stawach. Może to wpływać na codzienne czynności, takie jak chodzenie, podnoszenie przedmiotów czy zabawa.

W długotrwałych, nieleczonych przypadkach mogą pojawić się zmiany strukturalne w stawach, co prowadzi do ich deformacji.

2. Objawy ogólnoustrojowe

U niektórych dzieci występuje nawracająca gorączka, która może być bardzo wysoka (nawet powyżej 39°C). Gorączka często pojawia się o określonych porach dnia i może być związana z wysypką. Przewlekły stan zapalny może prowadzić do utraty masy ciała, uczucia ogólnego osłabienia i zmęczenia. Choroba może powodować zmniejszenie liczby czerwonych krwinek, co prowadzi do niedokrwistości. Dzieci mogą być blade i mieć problemy z koncentracją.

Przeczytaj także: Anemia u dzieci – objawy, przyczyny, badania

3. Objawy pozastawowe

W postaci układowej w młodzieńczym idiopatycznym zapaleniu stawów może pojawić się wysypka o charakterze plamisto-grudkowym, która nasila się w trakcie gorączki. Zmiany skórne są najczęściej zlokalizowane na tułowiu i kończynach.

Może wystąpić również zapalenie błon otaczających serce (zapalenie osierdzia) lub płuca (zapalenie opłucnej), co może powodować ból w klatce piersiowej, duszność i osłabienie.

W niektórych postaciach MIZS może wystąpić przewlekłe zapalenie błony naczyniowej oka (czyli uveitis). Objawy mogą być skąpe, dlatego regularne badania okulistyczne są kluczowe.

4. Inne objawy

Przewlekłe zapalenie może wpływać na wzrost dziecka, powodując zahamowanie lub asymetryczny wzrost kości. Długotrwałe stosowanie kortykosteroidów może dodatkowo wpływać na opóźnienie wzrostu.

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów – jak wyleczyć?

Leczenie młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów (MIZS) jest złożone i wieloetapowe, mające na celu kontrolę stanu zapalnego, łagodzenie objawów, zapobieganie uszkodzeniom stawów oraz poprawę jakości życia dziecka. Plan leczenia powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta, biorąc pod uwagę typ MIZS, nasilenie objawów oraz reakcję na leczenie.

1. Farmakoterapia

a. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) takie jak ibuprofen, naproksen czy diklofenak, są stosowane w celu zmniejszenia bólu i stanu zapalnego.Są najczęściej stosowane jako leczenie początkowe, zwłaszcza w łagodniejszych postaciach choroby.Mogą mieć działania niepożądane, takie jak podrażnienie żołądka, dlatego zaleca się stosowanie ich z posiłkiem oraz regularne monitorowanie stanu zdrowia.

b. Glikokortykosteroidy: są stosowane w celu szybkiego zmniejszenia stanu zapalnego, zwłaszcza w ciężkich postaciach MIZS lub w przypadku zajęcia narządów wewnętrznych (np. zapalenie błon surowiczych).Mogą być podawane doustnie, dożylnie lub wstrzykiwane bezpośrednio do stawu.Długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów wiąże się z ryzykiem poważnych działań niepożądanych, takich jak zahamowanie wzrostu, osteoporoza, zwiększenie masy ciała czy cukrzyca. Z tego powodu dawki są zmniejszane, gdy tylko stan pacjenta na to pozwala.

c. Leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh):

• metotreksat: najczęściej stosowany lek LMPCh w MIZS, działający immunosupresyjnie i przeciwzapalnie. Zazwyczaj podawany raz w tygodniu doustnie lub w formie iniekcji podskórnej.
• leflunomid: alternatywa dla metotreksatu w przypadku nietolerancji lub braku skuteczności.
• sulfasalazyna: czasami stosowana, zwłaszcza w postaciach poliartykularnych.

LMPCh wymagają regularnych badań kontrolnych (np. morfologia krwi, próby wątrobowe) z powodu potencjalnych działań niepożądanych.

2. Leczenie niefarmakologiczne

• fizjoterapia: regularne ćwiczenia i rehabilitacja pomagają utrzymać zakres ruchu, siłę mięśni oraz zapobiegają deformacjom stawów.Program ćwiczeń powinien być dostosowany do potrzeb dziecka i monitorowany przez fizjoterapeutę.W niektórych przypadkach stosuje się także hydroterapię, która odciąża stawy i umożliwia bezpieczne ćwiczenia w wodzie.
• ergoterapia: ma na celu dostosowanie codziennych czynności i środowiska do potrzeb dziecka, aby ułatwić funkcjonowanie mimo ograniczeń ruchowych.Może obejmować stosowanie specjalnych pomocy, takich jak szyny, ortezy czy specjalistyczne przyrządy.
• edukacja i wsparcie psychospołeczne: edukacja pacjenta i rodziny na temat choroby jest kluczowa dla skutecznego leczenia.Wsparcie psychologiczne może być potrzebne, zwłaszcza w przypadku dzieci doświadczających długotrwałego bólu lub ograniczeń fizycznych.Zajęcia grupowe lub indywidualne z psychologiem pomagają radzić sobie z emocjonalnymi i społecznymi aspektami choroby.

3. Postępowanie chirurgiczne

Jest stosowane rzadko, tylko w przypadkach poważnych deformacji stawów lub ich uszkodzeń, które nie reagują na leczenie farmakologiczne i rehabilitację.

Zabiegi mogą obejmować usunięcie zmienionej zapalnie błony maziowej lub endoprotezoplastykę (wymianę stawu).

4. Regularne monitorowanie stanu zdrowia

Dzieci z MIZS powinny być regularnie monitorowane przez reumatologa dziecięcego.

Badania kontrolne mogą obejmować ocenę stanu stawów, badania laboratoryjne (morfologia, próby wątrobowe, markery stanu zapalnego), a także badania obrazowe (RTG, USG, rezonans magnetyczny) w celu oceny zaawansowania zmian w stawach.

Regularne badania okulistyczne są konieczne ze względu na ryzyko przewlekłego zapalenia błony naczyniowej oka.

5. Styl życia i dieta

Zdrowa dieta, bogata w białko, wapń i witaminę D, jest istotna dla utrzymania zdrowych kości i mięśni, zwłaszcza jeśli dziecko przyjmuje glikokortykosteroidy.

Unikanie nadmiernej aktywności fizycznej, która mogłaby przeciążyć stawy, jest zalecane, ale jednocześnie ważne jest, aby dziecko było aktywne na tyle, na ile pozwala jego stan zdrowia. Leczenie MIZS wymaga współpracy lekarza reumatologa, fizjoterapeuty, psychologa oraz rodziny, aby zapewnić jak najlepsze efekty terapeutyczne i poprawę jakości życia dziecka.