Nadczynność kory nadnerczy – objawy, przyczyny. Jakie badania warto wykonać?

Nadnercza to gruczoły umiejscowione nad górnymi biegunami nerek. Składają się z dwóch części – rdzenia nadnerczy oraz kory nadnerczy. Kora nadnerczy odpowiedzialna jest za produkcję trzech grup hormonów: glikokortykosteroidów, mineralokortykosteroidów oraz androgenów. Nadczynność kory nadnerczy wiąże się z nadmiernym wydzielaniem poszczególnych grup hormonów.

Kora nadnerczy – hormony. Czym jest nadczynność kory nadnerczy?

Glikokortykosteroidy produkowane są głównie w pasmowatej warstwie kory nadnerczy. Zespół objawów związanych z nadmiarem wydzielania glikokortykosteroidów, zwany jest zespołem Cushinga. W zespole Cushinga można zaobserwować także nadmierne wydzielanie androgenów.

Mineralokortykosteroidy wytwarzane są przez kłębkowatą warstwę kory nadnerczy. Nieodpowiednio duże wydzielanie głównego przedstawiciela mineralokortykosteroidów, czyli aldosteronu (względnie niezależne od czynników, które powinny regulować to wydzielanie), nazywane jest hiperaldosteronizmem pierwotnym.

W warstwie siatkowatej i pasmowatej kory nadnerczy produkowane są androgeny, czyli hormony płciowe (choć za ich główną produkcję odpowiadają gonady – jądra oraz jajniki). Androgeny przeważają wprawdzie u mężczyzn, ale w niewielkich ilościach występują także u kobiet. Nadmierna produkcja androgenów (np. przez guzy nadnerczy produkujące androgeny) prowadzi do androgenizacji (np. pojawia się typowo męskie owłosienie.)

Kora nadnerczy – badania przydatne w diagnostyce nadczynności

Diagnostyka wszelkich chorób nadnerczy i związanych z nimi zaburzeń bez wątpienia powinna zostać poprowadzona przez lekarza. Interpretacja badań hormonalnych jest trudna, zawsze wymaga uwzględnienia obrazu klinicznego  i nie warto próbować takiej analizy „na własną rękę”. Jeśli lekarz, z jakiegoś powodu, podejrzewa u Ciebie nadczynność kory nadnerczy, prócz przeprowadzenia dokładnego wywiadu i badania fizykalnego oraz zlecenia podstawowych i ogólnych badań (takich jak morfologia krwi, badania biochemiczne krwi: jonogram, glikemia, panel lipidowy itp.) może zaproponować także badania hormonalne (różne w zależności od podejrzewanej formy nadczynności kory nadnerczy oraz przypuszczalnej przyczyny).

Do takich badań należą m.in.:

• Dobowe wydalanie wolnego kortyzolu w moczu,
• Stężenie kortyzolu w surowicy albo w ślinie późnym wieczorem,
• Test hamowania 1 mg deksametazonu,
• Test z 2 mg deksametazonu,
• Stężenie ACTH w surowicy,
• Test stymulacyjny z CRH (hormon uwalniający kortykotropinę (ang. corticotropin-releasing hormone),
• Ocena reaktywności nadnerczy na nietypowe bodźce,
• Aktywność reninowa osocza (ARO), stężenie reniny i aldosteronu w osoczu,
• ARO i aktywność aldosteronu w warunkach dynamicznych ( hamowanie wydzielania reniny i aldosteronu, pobudzanie wydzielania reniny i aldosteronu),
• Poziom testosteronu, DHEA-S, prolaktyny, 17-OHP.

Prócz badań hormonalnych, w większości przypadków, konieczne może być przeprowadzenie diagnostyki obrazowej. Wśród potrzebnych badań obrazowych, wyróżnia się przede wszystkim MR (rezonans magnetyczny) przysadki mózgowej, MR lub TK (tomografia komputerowa) nadnerczy czy scyntygrafię nadnerczy.

Nadnercza – nadczynność kory nadnerczy

Przyczyny nadczynności kory nadnerczy zależą od konkretnej formy zaburzenia. W przypadku zespołu Cushinga, przyczyną mogą być autonomiczne guzy nadnerczy (gruczolak, rak nadnercza), rozrost makroguzkowy nadnerczy, rozrost mikroguzkowy nadnerczy, guzy przysadki wydzielające ACTH, rzadziej inne guzy wydzielające ACTH czy zespół ektopowego wydzielania CRH. Nie można zapominać, że objawy zespoły Cushinga mogą być także efektem stosowanych leków glikokortykosteroidowych.

Do najczęstszych postaci hiperaldosteronizmu, zalicza się obustronny rozrost nadnerczy oraz gruczolaki wydzielające aldosteron. Rzadziej obserwuje się jednostronny rozrost nadnerczy, hiperaldosteronizm rodzinny, raka kory nadnerczy czy guzy ektopowe wydzielające aldosteron.

Wśród chorób nadnerczy odpowiedzialnych za nadmierną produkcję androgenów, wyróżniamy guzy nadnerczy produkujące androgeny, zespół Cushinga czy wrodzony przerost nadnerczy wywołany niedoborem 21- hydroksylazy lub 11β- hydroksylazy.

Nadczynność kory nadnerczy – objawy

Choroby nadnerczy mogą dawać szereg rozmaitych objawów. Nadmiar glikokortykosteroidów wiąże się np. ze zmianą sylwetki, osłabieniem mięśni, łatwym siniaczeniem się, nadmiernym apetytem, otyłością, „księżycowatą” zaczerwienioną twarzą, szerokimi rozstępami, nadciśnieniem tętniczym i wieloma innymi objawami. Więcej o zespole Cushinga przeczytasz tutaj.

Dla nadmiaru aldosteronu, charakterystyczne są natomiast: nadciśnienie tętnicze oporne na leczenie, osłabienie mięśni, wielomocz czy wzmożone pragnienie. Jeśli chcesz poznać inne objawy, zajrzyj tutaj.

Objawy nadmiaru androgenów obejmują nadmierne owłosienie męskiego typu, powiększenie łechtaczki u kobiet, trądzik, łysienie typu męskiego i inne. Tutaj przeczytasz o nadmiarze androgenów w organizmie.

Warto wiedzieć, że rak nadnercza może wydzielać także estrogeny, które u mężczyzn powodują objawy feminizacji, a u kobiet bardzo obfite miesiączki.

Leczenie nadczynności kory nadnerczy

Leczenie chorób nadnerczy zależy od konkretnej przyczyny i formy zaburzenia. Pamiętaj, że wszystkie badania laboratoryjne (także te hormonalne) możesz wykonać np. w DIAGNOSTYCE.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020