O czym świadczy niska hemoglobina? Objawy, leczenie, dieta

To dzięki hemoglobinie nasza krew jest czerwona. Jej niski poziom wskazuje na anemię, której przyczyną najczęściej jest niedobór żelaza lub utrata krwi. Objawy związane z niską hemoglobiną pogarszają samopoczucie i utrudniają codzienne funkcjonowanie.

Hemoglobina – czym jest?

Hemoglobina (Hb) to czerwony barwnik krwi zawarty w erytrocytach, czyli czerwonych krwinkach. Spełnia bardzo ważną rolę – uczestniczy w przenoszeniu krwi do komórek i tkanek, ale również w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej.

Niska hemoglobina oznacza niedokrwistość, czyli inaczej anemię. Za prawidłowe wartości stężenia hemoglobiny przyjmuje się:

• u mężczyzn – 13-16,5 g/dl;
• u kobiet – 12-16 g/dl;
• u kobiet w ciąży – 11-14 g/dl;
• u kobiet w czasie połogu – 10-14 g/dl.

Klasyfikując stopnie niedokrwistości w oparciu o poziom hemoglobiny wyróżniono anemię:

• łagodną – stężenie Hb 10-12 g/dl (u mężczyzn 13 g/dl);
• umiarkowaną – stężenie Hb 8,0-9,9 g/dl;
• ciężką – stężenie Hb 6,5-7,9 g/dl;
• zagrażającą życiu – stężenie Hb<6,5 g/dl.

Niskiej hemoglobinie towarzyszy często niski hematokryt i niska liczba krwinek czerwonych.

Niska hemoglobina – przyczyny

• Niedobór żelaza – efekt zwiększone zapotrzebowania np. u kobiet w ciąży albo u dzieci w okresie intensywnego wzrostu lub niedostatecznego dostarczania np. w diecie wegańskiej, wegetariańskiej, upośledzonym wchłanianiu w przewodzie pokarmowym (zapalenie żołądka wywołane przez Helicobacter pylori, operacje bariatryczne czy usunięcia żołądka).
• Niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego – skutek zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka, działania leków (metformina, cholestyramina, leki hamujące wydzielanie soku żołądkowego), przewlekłego zapalenia trzustki, celiakii, nadużywania alkoholu.
• Utrata krwi – następstwo krwawienia z dróg rodnych u kobiet (obfite miesiączki, mięśniaki macicy), z przewodu pokarmowego (zażywanie leków niesteroidowych leków przeciwzapalnych, nieswoiste choroby zapalne jelit, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, uchyłki okrężnicy, nowotwory przewodu pokarmowego, żylaki przełyku), urazów i zabiegi chirurgicznych, powtarzającego się krwawienia z nosa, stosowania leków przeciwkrzepliwych.
• Choroby nerek.
• Choroby wątroby.
• Przewlekłe stany zapalne – to niedokrwistość chorób przewlekłych, powstająca jako następstwo pobudzenia układu immunologicznego i produkcji cytokin i innych czynników stymulujących proces zapalny i upośledzających wykorzystanie żelaza. Najczęstsze przyczyny to: zakażenia, choroby autoimmunologiczne, nowotwory, choroby przewlekłe np. nerek, niewydolność serca.
• Hemoliza – czyli nadmierny rozpad erytrocytów, najczęściej będący skutkiem wrodzonych nieprawidłowości w budowie krwinek lub hemoglobiny (talasemia).

Niska hemoglobina – objawy

• osłabienie, łatwe męczenie się,
• bóle i zawroty głowy,
• mroczki przed oczami,
• bladość skóry i błon śluzowych,
• trudności w koncentracji,
• przyspieszenie tętna i duszność w nasilonej postaci.

Ponadto dołączają się objawy wynikające z przyczyny powodującej obniżenie hemoglobiny:

• objawy niedoboru żelaza: zapalenie kącików ust (zajady), suchość skóry, nadmierne wypadanie włosów, łamliwość paznokci,
• objawy niedoboru wit. B12 lub kwasu foliowego: zaburzenia neurologiczne,
• objawy niedokrwistości hemolitycznej: powiększenie śledziony i wątroby, zażółcenie skóry i błon śluzowych.

Niska hemoglobina – leczenie

Rodzaj wdrożonego leczenia zależy od przyczyny leżącej u podstaw niskiej hemoglobiny. Przy etiologii niedoborowej uzupełnia się odpowiednią dietą lub suplementacją poziomy żelaza, wit. B12 i kwasu foliowego. W przypadku krwawienia należy ustalić jego źródło i je zahamować. Niedokrwistość chorób przewlekłych wymaga leczenia choroby podstawowej.

W niektórych przypadkach w leczeniu wykorzystuje się erytropoetynę, która jest hormonem stymulującym wytwarzanej krwinek czerwonych w szpiku. Znajduje ona zastosowanie u chorych z niewydolnością nerek czy u osób z nowotworem leczonych chemioterapią.

Przy bardzo niskiej hemoglobinie stosuje się przetoczenia krwi (koncentrat krwinek czerwonych).

Niska hemoglobina – co jeść?

Najczęstszą przyczyną niskiej hemoglobiny jest niedobór żelaza w organizmie, warto więc zadbać o przyjmowanie produktów obfitujących w ten pierwiastek. Według Światowej Organizacji Zdrowia WHO problem ten dotyczy 20% kobiet miesiączkujących oraz 30-40% dzieci w krajach rozwiniętych.

W produktach spożywczych żelazo występuje w dwóch formach:

• jako żelazo niehemowe w produktach pochodzenia roślinnego – gorzej przyswajalne (1-23%);
• jako żelazo hemowe; w produktach pochodzenia zwierzęcego, lepiej przyswajalne (15-40%).

Na przyswajalność oprócz zawartości w produktach i rodzaju żelaza (hemowe i niehemowe) ma wpływ również stan gospodarki żelazowej organizmu (im mniej żelaza tym lepsza przyswajalność), obecność czynników poprawiających lub pogarszających wchłanianie.

Do związków, które zmniejszają przyswajalność należą: fityniany, zawarte np. w produktach pełnoziarnistych, kofeina i teina zawarte w kawie i herbacie, duże ilości wapnia. Czynniki poprawiające wchłanianie to witamina C, kwasy organiczne zawarte w produktach kiszonych.

Produkty z dużą zawartością żelaza:

• mięso, jego przetwory, podroby;
• ryby: sardynka, łosoś, makrela, śledź, dorsz;
• jaja, a zwłaszcza żółtko;
• produkty zbożowe: pieczywo pełnoziarniste z dodatkami ziaren słonecznika, soi, otręby, płatki owsiane, kasza jaglana, gryczana, pęczak;
• nasiona, ziarna, orzechy: słonecznik, dynia, sezam;
• warzywa: bób, brukselka, burak, groszek zielony, szczaw, szpinak;
• owoce: porzeczki, maliny, awokado;
• nasiona roślin strączkowych: fasola, soczewica, soja, kiełki.

Niska hemoglobina w ciąży

W czasie ciąży fizjologicznie dochodzi do obniżenia zarówno liczby erytrocytów, jak i stężenia hemoglobiny w jednostce objętości krwi, co określane jest jako fizjologiczna anemia ciężarnych. Dlatego też dla kobiet w ciąży przyjęte zostały odrębne zakresy norm dla hemoglobiny. Jednak należy podejmować działania przy obniżeniu się poniżej dolnego zakresu normy ze względu na możliwe następstwa zarówno dla samej kobiety jak i dla dziecka. Występuje zwiększone ryzyko powikłań okołoporodowych, niskiej masy urodzeniowej dziecka czy porodu przedwczesnego. Skutkuje także upośledzonym procesem gojenia ran poporodowych i wzrostem ryzyka zakażeń.

Niska hemoglobina u dziecka

Fizjologicznie niemowlęta w pierwszych 10-12. tygodniach życia osiągają niskie stężenie hemoglobiny. Po czym stopniowo zaczyna ono rosnąć, aż do uzyskania 2. roku życia, gdy osiąga wartość zbliżoną do stężenia u osób dorosłych Jest to związane z przystosowywaniem się organizmu noworodka a później niemowlęcia do życia poza organizmem matki. Dlatego ten proces jest uwzględniony w zakresach norm na wyniku morfologii. Jednak istnieją stany, w których ten proces jest bardziej nasilony, jak:

• wcześniactwo,
• noworodki z ciąż mnogich,
• utrata krwi w czasie porodu,
• dzieci po konflikcie serologicznym,
• dzieci matek z niedoborem żelaza.

U wcześniaków zjawisko to może być połączone ze stanami niefizjologicznymi towarzyszącymi zbyt wczesnemu urodzeniu jak np. zakażenia, nieadekwatne żywienie, utrata krwi z powodu procedur medycznych.

Utrzymująca się niska hemoglobina u dziecka powinna skłonić do szukania jej przyczyn takich jak celiakia, nieprawidłowości w obrębie przewodu pokarmowego, układu moczowego, zakażenia Helicobacter pylori.

Podsumowanie – FAQ

1. Czym spowodowana jest niska hemoglobina u niemowlaka?

Organizm niemowlęcia po porodzie czeka wiele zmian związanych z przystosowaniem do życia poza organizmem matki. Obniżona hemoglobina, niższa niż zaraz po urodzeniu, związana jest z rozpadem hemoglobina płodowej, wzrostem objętości osocza, niższym stężeniem erytropoetyny, intensywnego wzrostu.

2. Czy bardzo niska hemoglobina u starszej osoby oznacza chorobę?

Niska hemoglobina może wynikać z przyczyn niechorobowych, np. niedoborów żywieniowych, jak i chorobowych np. krwawienia, istnienia przewlekłego stanu zapalnego, choroby nerek czy choroby nowotworowej. Warto pamiętać, że niski poziom hemoglobiny pogarsza przebieg chorób współistniejących jak np. chorób serca, infekcji, wydłuża czas hospitalizacji i reakcji na leczenie. Podkreślany jest również negatywny wpływ na funkcje poznawcze, sprawność ruchową i samodzielność osoby starszej.

3. Niska hemoglobina a wysokie żelazo – co oznacza?

Wysokie stężenie żelaza przy obniżonej hemoglobinie może wskazywać na:

1. Niedokrwistość syderoblastyczną – rzadki rodzaj anemii, charakteryzuje się nieefektywnym wykorzystaniem żelaza i obecnością patologicznych komórek zwanych syderoblastami pierścieniowatymi w szpiku.
2. Niedokrwistość aplastyczną – to stan, gdy szpik kostny nie produkuje krwinek czerwonych
3. Talasemię – to choroba genetyczna polegająca nie nieprawidłowej budowie hemoglobiny, najczęściej występuje w krajach śródziemnomorskich.
4. Niedokrwistość hemolityczną – to stan, gdy dochodzi do rozpadu krwinek czerwonych z przyczyn wrodzonych lub nabytych.

Sytuacja taka spotykana jest również przy przedawkowaniu preparatami żelaza.

4. Niska hemoglobina po operacji – co powoduje taki wynik?

W czasie operacji a także po jej przeprowadzeniu dochodzi do mniejszej lub większej utraty krwi co skutkuje obniżeniem stężenia hemoglobiny. Jeśli po operacji doszło do infekcji lub rozwoju przewlekłego stanu zapalnego, może rozwinąć się niedokrwistość chorób przewlekłych jako skutek utrudnionego wykorzystania żelaza do syntezy hemoglobiny.

Mgr Renata Grzelik