Osocze krwi – co to jest? 

Osocze to płynna część krwi, w której znajdują się krwinki i substancje transportowane w obrębie organizmu. Badania osocza pozwalają uzyskać informacje o aktualnym stanie zdrowia. Z osocza można też pozyskać cenne składniki mające ogromne znaczenie w medycynie. Dzięki dawcom krwi i stacjom krwiodawstwa możliwe jest leczenie wielu schorzeń. Jak wykorzystuje się osocze? 

Skład osocza krwi i jego rola

Krew ludzka składa się z płynnego osocza, w którym zawieszone są elementy morfotyczne: krwinki czerwone, krwinki białe oraz płytki krwi. Elementy morfotyczne stanowią ok. 55% objętości krwi. Pozostałe 45% to osocze, które ma barwę słomkową. Osocze w 90% składa się z wody. Pozostałe 10% składników osocza to:

• białka o rozmaitych funkcjach: czynniki krzepnięcia, białka transportujące, białka magazynujące, immunoglobuliny odpornościowe, hormony, enzymy, albuminy krwi;
• składniki odżywcze: glukoza, aminokwasy, kwasy tłuszczowe, cholesterol, witaminy i związki nieorganiczne;
• produkty metabolizmu: mocznik, kreatynina, kwas moczowy, bilirubina;
• tlen rozpuszczony w wodzie (1,5-3% całkowitego tlenu we krwi – większość transportowana jest przez erytrocyty);
• jony organiczne i nieorganiczne;

Prawidłowy skład osocza jest konieczny do właściwego funkcjonowania organizmu. 

Jaka jest rola osocza?

• zapewnia odpowiednie warunki fizykochemiczne do przebiegu procesów metabolicznych;
• transportuje enzymy i hormony biorące udział w regulacji procesów fizjologicznych w narządach i układach;
• transportuje tlen i dwutlenek węgla;
• utrzymuje równowagę kwasowo-zasadową
• rozprowadza składniki odżywcze do komórek i odprowadza produkty przemian metabolicznych;
• odgrywa rolę w mechanizmach odpornościowych; 
• uczestniczy w krzepnięciu krwi.

Osocze krwi – zastosowanie w diagnostyce

Osocze zawiera mnóstwo składników, których stężenie zmienia się w zależności od aktualnie zachodzących procesów fizjologicznych i patologicznych. Z tego powodu skład osocza jest świetnym odzwierciedleniem stanu zdrowia, co wykorzystuje się w diagnostyce laboratoryjnej. 

Wiele badań wykonywanych jest jednak nie z próbki osocza, ale z surowicy. 

Jakie są różnice między osoczem a surowicą krwi i dlaczego mają one znaczenie w diagnostyce? 

Osocze otrzymuje się w wyniku oddzielenia elementów morfotycznych krwi od frakcji płynnej. Ponieważ w skład osocza wchodzą m.in. czynniki krzepnięcia, aby zachować płynność pobranej próbki, konieczne jest dodanie antykoagulantu, czyli substancji hamującej krzepnięcie. Surowica to osocze pozbawione czynników krzepnięcia. Aby ją uzyskać, do próbówki z krwią zwykle dodaje się aktywator krzepnięcia, który przyspiesza powstawanie skrzepu. Po odwirowaniu, od skrzepu oddzielana jest płynna surowica, która w porównaniu z osoczem zawiera znacznie mniej białek, może też mieć inną zawartość niektórych jonów. 

Osocze krwi – zastosowanie w leczeniu

Ze względu na rolę w organizmie, składniki osocza są szeroko wykorzystywane w leczeniu. Stacje krwiodawstwa dysponują gotowymi jednostkami osocza, które zawierają wszystkie składniki, FFP (ang. Fresh Frozen Plasma – świeżo mrożone osocze), jednak takie transfuzje wykonuje się rzadko. Zazwyczaj pobrane od dawcy osocze zostaje poddane przetworzeniu, w wyniku czego otrzymuje się wyizolowane składniki, podawane pacjentom w zależności od potrzeby.  

W praktyce do przetaczania wykorzystuje się zwykle wyizolowane frakcje osocza, w postaci koncentratów:

• albuminy – podawane we wstrząsie hipowolemicznym (krwotok, sepsa), ciężkich chorobach wątroby (niedobór białek) oraz przy rozległych oparzeniach;
• czynników krzepnięcia – podawane chorym z wrodzonymi chorobami krzepnięcia, np. w hemofilii lub chorobie von Willebranda oraz w zespołach wykrzepiania wewnątrznaczyniowego;
• immunoglobuliny – podawane chorym z wrodzonymi i nabytymi zaburzeniami odporności w celu profilaktyki i leczenia zakażeń oraz w leczeniu niektórych chorób autoimmunologicznych.

Inne zastosowanie znajduje osocze bogatopłytkowe, PRP (ang. Platelets Rich Plasma), uzyskiwane po odwirowaniu własnej krwi pacjenta i odseparowaniu z uzyskanego osocza frakcji, w której jest zwiększone stężenie płytek krwi. Osocze bogatopłytkowe wykorzystuje się głównie w ortopedii i chirurgii w celu leczenia zmian zwyrodnieniowych stawów, uszkodzeń mięśni, ścięgien oraz kości, a także w przypadku trudno gojących się ran. 

Oddawanie osocza – najważniejsze informacje

Cenne dla zdrowia ludzkiego składniki osocza pozyskuje się dzięki honorowym dawcom krwi i osocza. Do pobierania i przetwarzania krwi uprawnione są centralne i regionalne Stacje Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa oraz ich punkty terenowe.

Poniżej kilka podstawowych informacji na temat oddawania osocza:

• Kto może być dawcą osocza?

Dawcą osocza może być osoba dorosła o wadze minimum 50 kg, bez chorób przewlekłych i aktywnych infekcji. Każdorazowo przed donacją u dawców wykonywane są podstawowe badania kwalifikacyjne. 

• Jak często można oddawać krew i osocze?

Aby donacje były bezpieczne dla zdrowia dawcy, częstość oddawania poszczególnych składników krwi jest regulowana szczegółowymi przepisami. Pomiędzy kolejnymi donacjami krwi pełnej powinno minąć co najmniej 8 tygodni, a pomiędzy donacjami osocza – 2 tygodnie. W ciągu roku mężczyźni mogą oddać krew maksymalnie sześciokrotnie, a kobiety – czterokrotnie. Osocze można bezpiecznie oddawać częściej – aż 33 razy w ciągu roku. 

• Kiedy można oddać osocze po oddaniu krwi?

Po oddaniu krwi pełnej donację osocza można wykonać po upływie 4 tygodni, a więc nieco szybciej niż kolejną donację pełnej krwi. 

• Badanie osocza krwi – po co się wykonuje?

Każdorazowo przed oddaniem krwi i osocza wykonywane są badania, które mają na celu określenie czy donacja będzie bezpieczna dla dawcy (morfologia) oraz dla biorcy. Osocze bada się pod kątem infekcji wirusowych takich jak HIV, HBV i HCV. 

• Jak wygląda proces oddzielania osocza od innych składników krwi w laboratoriach?

Aby uzyskać osocze do transfuzji lub badań, należy oddzielić od niego pozostałe składniki krwi. W przypadku, gdy od dawcy pobrana została krew pełna, próbkę poddaje się wirowaniu, w wyniku którego krwinki zostają zepchnięte na dno probówki, a nad nimi pozostaje płynne osocze. 

Znacznie bardziej efektywne jest jednak pobranie osocza metodą plazmaferezy – krew dawcy przepuszczana jest przez separator, który oddziela osocze od krwinek, te zaś powracają do krwiobiegu. Taki zabieg trwa dłużej (ok. 30 minut) i pozwala uzyskać 650-700 ml osocza.  

• Jakie składniki osocza mają największe znaczenie w terapii osób po ciężkich urazach?

Przy ciężkich urazach kości, mięśni czy ścięgien pomocne może być podanie osocza bogatopłytkowego w celu przyspieszenia regeneracji tkanek. Przy rozległych urazach z dużą utratą krwi ważne są wszystkie składniki osocza, aby zapewnić stabilne funkcjonowanie organizmu. Szczególną rolę odgrywają wówczas albuminy utrzymujące właściwe ciśnienie w naczyniach oraz czynniki krzepnięcia hamujące utratę krwi. 

Mgr Marta Filipowska