Próby wątrobowe: ALT, AST, ALP, BIL, GGTP – na co wskazują?

Próby wątrobowe to badanie biochemiczne krwi, umożliwiające ocenę pracy wątroby oraz aktywności wytwarzanych przez nią enzymów. Na tej podstawie w surowicy krwi oznacza się aktywność parametrów stanu wątroby: ALT, AST, ALP, GGTP oraz bilirubiny całkowitej. Testy są niezwykle przydatne przy dokładnej diagnostyce wątroby oraz dróg żółciowych. Jakie są wskazania do wykonania badania? Dowiedz się więcej!

Czym są próby wątrobowe i jakie parametry wchodzą w ich skład?

Próby wątrobowe, określane również jako testy czynnościowe wątroby, to badania aktywności enzymów obecnych w komórkach wątrobowych oraz stężeń substancji wytwarzanych i przekształcanych przez komórki wątrobowe. Oznaczanie aktywności wybranych enzymów w diagnostyce chorób wątroby służy do wykrywania i oceny uszkodzenia hepatocytów, zaburzeń syntezy białek oraz zmian ich aktywności powodowanych przez cholestazę (upośledzone tworzenie lub nieprawidłowy odpływ żółci z wątroby do dwunastnicy). W ramach prób wątrobowych oznacza się następujące parametry:

• aminotransferaza alaninowa (ALT) – enzym należący do grupy aminotransferaz. Bierze udział w przemianach białek i w największych ilościach występuje w komórkach wątroby (hepatocytach);
• aminotransferaza asparaginianowa (AST) – enzym obecny w mięśniu sercowym, mięśniach szkieletowych, nerkach, trzustce, tkankach mózgu oraz erytrocytach. Jest mniej specyficznych wskaźnikiem czynności wątroby niż ALT;
• fosfataza zasadowa (ALP) – enzym poza wątrobą występujący w łożysku u kobiet w ciąży, błonie śluzowej jelita, nerkach oraz osteoblastach kości;
• gamma-glutamylotranspeptydaza (GGTP) – enzym błonowy, występujący w komórkach kanalików nerkowych bliższych, hepatocytach, trzustce, komórkach nabłonka dróg żółciowych oraz w jelicie. Badanie rozpoznaje uszkodzenie miąższu wątroby oraz dróg żółciowych (szczególnie o podłożu alkoholowym);
• bilirubina całkowita – barwnik żółciowy, który powstaje w wyniku rozpadu czerwonych krwinek, dokładniej hemu (składnika hemoglobiny). W organizmie bilirubina występuje w dwóch frakcjach – sprzężonej (związanej, bezpośredniej) oraz niesprzężonej (wolnej, pośredniej). Bilirubina całkowita w surowicy krwi jest połączeniem obu frakcji.

Próby wątrobowe – dlaczego są tak istotne?

Wątroba to organ pracujący nieustannie. Wydziela żółć potrzebną do prawidłowego trawienia pokarmów. Jest również odpowiedzialna za produkcję białka biorącego udział w procesie krzepnięcia krwi. Ponadto organ magazynuje szereg witamin i minerałów (A, D, K,B12 i żelazo) oraz usuwa z organizmu toksyny. To wszystko sprawia, że wątroba niemal każdego dnia jest narażona na różne uszkodzenia. Przyczyniają się do tego niezdrowe nawyki, choroby oraz przyjmowane leki. Dlatego jej stan należy stale monitorować – u wszystkich zaleca się wykonywanie prób wątrobowych raz do roku. Pamiętaj, że wątroba nie posiada unerwienia czuciowego. Wobec tego nieprawidłowo funkcjonująca da o sobie znać dopiero wtedy, kiedy powiększona zacznie uciskać inne narządy w organizmie.

Próby wątrobowe – badanie i normy

Wykonanie prób wątrobowych umożliwia szybkie wykrycie:

• stłuszczenia wątroby – stanu mającego wiele przyczyn, z których najpoważniejsze to: nadużywanie alkoholu, otyłość, cukrzyca oraz niezdrowy styl życia;
• uszkodzenia wątroby spowodowanego przyjmowaniem antybiotyków, NPLZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych), leków obniżających poziom cholesterolu;
• wirusowego zapalenia wątroby typu B i C, które grozi poważnymi konsekwencjami w postaci marskości wątroby oraz raka wątrobowokomórkowego;
• chorób układu pokarmowego (zapalenie trzustki) oraz zawału serca.

Wykonanie testów czynnościowych wątroby wskazane jest, kiedy na podstawie wywiadu oraz zgłaszanych przez pacjenta objawów podejrzewa się zaburzenia działania wątroby. Należą do nich:

• zażółcenie skóry lub białek oczu,
• częste krwawienia z nosa oraz dziąseł,
• przewlekłe zmęczenie, które nie przechodzi po odpoczynku,
• bolesne skurcze mięśni,
• utrata masy ciała i apetytu bez uchwytnej przyczyny,
• ból w okolicy prawego podżebrza,
• nudności, wymioty oraz biegunki.

Ponadto kobiety często zgłaszają zaburzenia miesiączkowania i niepłodność. Mężczyźni z kolei skarżą się na obniżone libido czy problemy z erekcją. Może wystąpić u nich także utrata owłosienia pachowego i łonowego. Badanie prób wątrobowych wykonuje się również w celu stałego monitorowania leczenia chorób wątroby oraz podczas przyjmowania doustnej antykoncepcji hormonalnej i innych leków mogących mieć wpływ na jej pracę.

Oprócz wskaźników prób wątrobowych: ALT, AST, ALP, BIL, GGTP lekarz może również zlecić HBs antygen (HBsAg), pozwalający zdiagnozować WZW typu B na podstawie identyfikacji we krwi antygenu wirusa HBV oraz HCV przeciwciała, poziom przeciwciał swoistych dla wirusa HCV, który wskazuje na  kontakt z wirusem żółtaczki typu C. W celu oceny kondycji wątroby niezbędne będzie wykonanie badania moczu, stężenia albuminy oraz PT (określające czas krzepnięcia krwi).

Jak się przygotować do badania?

Wykonanie prób wątrobowych wymaga specjalnego przygotowania. Pacjent (ze względu na wskaźnik ALT) przed badaniem musi pozostać na czczo. Zaleca się, by ostatni posiłek poprzedniego dnia był spożyty nie później niż o godz. 18:00. Najlepsza pora wykonania badania to czas między 7:00 a 10:00 rano. Po spełnieniu tych zaleceń masz pewność, że wyniki będą jak najbardziej wiarygodne. 

Podwyższone próby wątrobowe – przyczyny i objawy

Wyniki prób wątrobowych zawsze powinny być rozpatrywane przez lekarza, który ocenia je całościowo. Podwyższone próby wątrobowe mogą wskazywać na zaburzenia pracy wątroby, problemy z trzustką oraz świadczyć o nieprawidłowych nawykach żywieniowych. Podwyższony wynik parametru ALT wskazuje na marskość wątroby, ostre zapalenie trzustki, zawał mięśnia sercowego oraz toksyczne działanie leków. Wspomniane badanie należy wykonywać, jeśli pacjent stale przyjmuje leki, zwiększające ryzyko uszkodzenia wątroby, nadużywa alkoholu oraz był narażony na wirusa zapalenia wątroby. Wzrost aktywności AST w osoczu, w skojarzeniu ze wzrostem aktywności aminotransferazy alaninowej (ALT), zawsze wskazuje na uszkodzenie komórek wątroby, jednak w przypadku chorób wątroby, AST wykazuje mniejszą czułość niż ALT. Wskaźnik De Ritisa jest stosunkiem  aktywności AST do ALT (aminotransferazy alaninowej):

• AST/ALT < 1,0 świadczy o łagodnym uszkodzeniu wątroby;
• AST/ALT >1,0 (a szczególnie > 2,0) świadczy o martwicy komórek wątroby, także w zawale mięśnia sercowego;
• AST/ALT ok. 1,0 występuje między innymi w marskości wątroby, w ostrej cholestazie zewnątrzwątrobowej, w nowotworach wątroby i przerzutach do wątroby.

Izolowany wzrost ALP najczęściej wskazuje na choroby kości, natomiast podwyższenie wskaźnika skorelowane ze wzrostem GGTP jest istotne w diagnostyce niedrożności dróg żółciowych, cholestazy wątrobowej spowodowanej kamicą żółciową lub nowotworami. Wzrost aktywności GGTP towarzyszący wzrostowi wielkości innych parametrów wątrobowych: ALT (aminotransferazy alaninowej), AST (aminotransferazy asparaginianowej) i ALP (fosfatazy zasadowej), z bardzo dużym prawdopodobieństwem wskazuje na choroby dróg żółciowych i wątroby. W diagnostyce różnicowej cholestazy i uszkodzenia komórek wątrobowych, jako przyczyn żółtaczki, użyteczny jest wskaźnik GGTP/ALT i GGTP/AST: w niedrożności dróg żółciowych GGTP/ALT >1, w ostrym wirusowym zapaleniu wątroby GGTP/AST = 0,1-0,2.

Podwyższony poziom bilirubiny (BIL), zwany hiperbilirubinemią, może być objawem różnych chorób. Fizjologia wyznacza stosunek bilirubiny wolnej do związanej jako 2:1. Wzrost jej wolnego stężenia obserwuje się w przypadkach nasilonej hemolizy wewnątrznaczyniowej (niedokrwistości hemolitycznych), cholestazy, a także w zaburzeniach procesu estryfikacji. Bilirubina związana wzrasta w przypadku wirusowego lub toksycznego uszkodzenia wątroby. Wysokie stężenia obserwuje się również u noworodków w pierwszych dniach życia, jest to tzw. żółtaczka noworodków.

Jak utrzymać próby wątrobowe w normie?

Profilaktyczne badania to podstawa w monitorowaniu i utrzymaniu prawidłowego wskaźnika prób wątrobowych – szczególnie dla osób cierpiących na schorzenia wątroby i stale przyjmujących leki, dlatego powinniśmy wykonywać je raz do roku wraz z morfologią. Na prawidłową czynność wątroby wpływają w dużej mierze codzienne nawyki. Nieprawidłowe z czasem dadzą o sobie znać w badaniach, manifestując się groźnymi dla zdrowia i życia chorobami. Dlatego ważna jest zbilansowana dieta, regularne posiłki oraz podaż odpowiedniej ilości wody. Wszelkie niepokojące objawy powinny być zawsze podstawą jak najszybszej wizyty u lekarza i szerszej diagnostyki.

Oznaczenia prób wątrobowych oraz wszystkich niezbędnych parametrów laboratoryjnych możesz już dziś wykonać w DIAGNOSTYCE. Zachęcamy do wybrania naszego e-pakietu wątrobowego. Pamiętaj, że profilaktyka i szybkie wdrożenie leczenia przedkładają się na zdrowie całego organizmu.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
• https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/51063,proby-watrobowe.