Rabdomioliza, czyli niebezpieczny rozpad mięśni. Jakie objawy powinny być alarmujące?

Rabdomioliza – co to? Rabdomioliza to stan medyczny, w którym dochodzi do uszkodzenia mięśni szkieletowych, co prowadzi do rozpadu włókien mięśniowych i uwalniania ich składników, takich jak mioglobina, do krwiobiegu. 

Mioglobina to białko występujące głównie w mięśniach, które pełni rolę magazynu tlenu. Jest podobna do hemoglobiny (białka obecnego w czerwonych krwinkach), ale zamiast transportować tlen we krwi, przechowuje go w mięśniach, umożliwiając szybkie uwalnianie tlenu podczas intensywnego wysiłku. Gdy dochodzi do jej uwolnienia w wyniku uszkodzenia mięśni, może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, w tym uszkodzenia nerek.

Rabdomioliza – objawy

Objawy rabdomiolizy są związane z uszkodzeniem mięśni i mogą mieć różny stopień nasilenia, od łagodnych do ciężkich, w zależności od przyczyny oraz rozległości uszkodzeń mięśni. Najczęstsze objawy:

Ból mięśni (mialgia)

Ból jest często opisywany jako głęboki, tępy i rozlany, niekiedy promieniujący. Może występować w różnych partiach ciała, ale najczęściej dotyczy dużych grup mięśniowych, takich jak uda, łydki, ramiona czy plecy. W przypadku rabdomiolizy ból jest często bardziej intensywny niż w przypadku typowego przeciążenia mięśni po wysiłku fizycznym. Często utrzymuje się przez dłuższy czas, nawet po odpoczynku. Wynika to z uszkodzenia włókien mięśniowych, które prowadzi do stanu zapalnego i uwalniania substancji chemicznych, drażniących zakończenia nerwowe w mięśniach.

Osłabienie mięśni

W rabdomiolizie często dochodzi do nagłego osłabienia mięśni, które może być na tyle poważne, że utrudnia wykonywanie podstawowych czynności, takich jak chodzenie czy wstawanie z pozycji siedzącej. Osłabienie mięśni może być symetryczne (dotyczyć obu kończyn jednocześnie) lub asymetryczne, w zależności od rozległości i umiejscowienia uszkodzeń. Niektórzy pacjenci mają trudności z poruszaniem się, podnoszeniem przedmiotów lub nawet uniesieniem głowy z poduszki.

Obrzęk mięśni

Obrzęk może występować w obszarach dotkniętych uszkodzeniem mięśni, takich jak łydki, uda, ramiona czy plecy. Uszkodzone mięśnie uwalniają substancje chemiczne, które powodują stan zapalny. Jeśli obrzęk jest znaczny, może dojść do ciasnoty przedziałów powięziowych, czyli stanu, w którym zwiększone ciśnienie w mięśniach ogranicza przepływ krwi, co może uszkodzić tkanki i wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej.

Ciemne zabarwienie moczu

Mocz w rabdomiolizie może przybierać barwę od czerwonej, przez brązową, aż po ciemną, przypominającą kolor herbaty lub piwa. Jest to wynikiem obecności mioglobiny, białka uwalnianego z uszkodzonych mięśni. Mioglobina dostaje się do krwiobiegu, a następnie jest filtrowana przez nerki i wydalana z moczem. Ciemne zabarwienie moczu jest istotnym objawem diagnostycznym, który wskazuje na rabdomiolizę i uszkodzenie mięśni.

Zmniejszenie ilości oddawanego moczu (oliguria lub anuria)

Oliguria to stan, w którym ilość wydalanego moczu jest znacznie mniejsza niż normalnie (mniej niż 400 ml na dobę u dorosłych). Może świadczyć o rozwijającej się niewydolności nerek. Natomiast anuria to skrajny przypadek, kiedy mocz w ogóle nie jest wydalany. Jest to bardzo poważny objaw, świadczący o ciężkim uszkodzeniu nerek.

Objawy ogólne

• Gorączka,
• nudności i wymioty,
• zawroty głowy, dezorientacja i splątanie,
• uczucie osłabienia i zmęczenia.

Rabdomioliza może przebiegać od łagodnych objawów, takich jak umiarkowany ból mięśni, do ciężkich przypadków prowadzących do ostrej niewydolności nerek. Szybka identyfikacja objawów i interwencja medyczna są kluczowe, aby zapobiec poważnym powikłaniom, takim jak ostra niewydolność nerek czy zagrażające życiu zaburzenia elektrolitowe.

Rabdomioliza – przyczyny

Przyczyny rabdomiolizy są zróżnicowane i można je podzielić na kilka kategorii:

Czynniki mechaniczne

• Urazy fizyczne – silne urazy, takie jak złamania kości, kontuzje, uderzenia czy ucisk na mięśnie (np. w wyniku długotrwałego leżenia na twardej powierzchni) mogą prowadzić do rabdomiolizy;
• przetrenowanie mięśni – intensywna aktywność fizyczna, szczególnie u osób, które nie są przyzwyczajone do wysiłku, może prowadzić do uszkodzenia włókien mięśniowych.

Czynniki chemiczne i toksyczne

• Substancje chemiczne – ekspozycja na niektóre toksyny, takie jak pestycydy, może uszkodzić mięśnie;
• leki – niektóre leki, w tym statyny (stosowane w obniżeniu poziomu cholesterolu), leki przeciwdepresyjne;
• alkohol i narkotyki – nadużywanie alkoholu, a także niektórych narkotyków (np. kokainy czy heroiny).

Czynniki metaboliczne

• Choroby metaboliczne – zespoły genetyczne, które wpływają na metabolizm mięśni, takie jak deficyt enzymów (np. deficyt dehydrogenazy pirogronianowej) mogą predysponować do rabdomiolizy;
• dieta – niedobory żywieniowe, zwłaszcza brak elektrolitów (np. potasu, wapnia), mogą prowadzić do dysfunkcji mięśni.

Infekcje i choroby

• Infekcje wirusowe – grypa, wirus HIV;
• infekcje bakteryjne – sepsa lub zakażenia bakteriami Gram-dodatnimi i Gram-ujemnymi
• choroby autoimmunologiczne – schorzenia takie jak zapalenie wielomięśniowe.

• Czynniki neurologiczne:
  • Urazy rdzenia kręgowego – uszkodzenia rdzenia mogą prowadzić do osłabienia mięśni i ich rozkładu;
  • neuropatie – choroby wpływające na nerwy mogą również prowadzić do uszkodzeń mięśni.

• Czynniki klimatyczne:
  • Hipotermia – niska temperatura ciała może uszkodzić mięśnie;
  • hipertermia – np. udar cieplny lub przegrzanie organizmu.

Rabdomioliza – leczenie 

Leczenie rabdomiolizy wymaga szybkiej interwencji medycznej, ponieważ celem jest zapobieganie poważnym powikłaniom, takim jak ostra niewydolność nerek, zaburzenia elektrolitowe czy ciasnota przedziałów powięziowych. Terapia skupia się na stabilizacji stanu pacjenta, wspomaganiu funkcji nerek i zmniejszeniu szkód wywołanych przez uszkodzenie mięśni.

Główną metodą leczenia rabdomiolizy jest podawanie dużych ilości płynów dożylnych, zwykle roztworów soli fizjologicznej, w celu nawodnienia organizmu. Celem jest zwiększenie objętości krwi oraz wymuszenie zwiększonej produkcji moczu, co pomaga wypłukać mioglobinę z nerek i zapobiec ich uszkodzeniu.

Należy monitorować ilość wydalanego moczu, aby upewnić się, że pacjent produkuje odpowiednią ilość moczu (co najmniej 200-300 ml na godzinę).

W niektórych przypadkach stosuje się dodanie wodorowęglanu sodu do płynów, aby alkalizować mocz, co może zmniejszać toksyczne działanie mioglobiny na nerki.

Czasami jest konieczne leczenie farmakologiczne. Leki takie jak furosemid mogą być stosowane, jeśli pacjent ma trudności z wydalaniem odpowiedniej ilości moczu. Pomagają zwiększyć diurezę, co przyspiesza usuwanie toksyn. Jeśli dochodzi do zaburzeń elektrolitowych wpływających na serce, mogą być konieczne leki stabilizujące rytm serca lub wspomagające jego funkcje.

Jeśli obrzęk mięśni prowadzi do zwiększonego ciśnienia wewnątrz powięzi (przestrzeni otaczających mięśnie), może dojść do ciasnoty przedziałów powięziowych. W takim przypadku konieczna jest fasciotomia – chirurgiczne nacięcie powięzi, aby zmniejszyć ciśnienie i zapobiec dalszemu uszkodzeniu tkanek.

Ważne jest regularne monitorowanie ciśnienia w mięśniach i wczesne rozpoznanie objawów ciasnoty, takich jak nasilający się ból, obrzęk i zaburzenia czucia.

Leczenie rabdomiolizy jest procesem wieloetapowym i wymaga dostosowania do indywidualnych potrzeb pacjenta. Kluczowe znaczenie ma szybkie rozpoznanie i wczesne wdrożenie terapii, aby zmniejszyć ryzyko powikłań i zapewnić jak najlepsze rokowanie.

Rabdomioliza – badania

W przypadku rabdomiolizy kluczowe jest monitorowanie funkcji nerek przez:

1. Badanie ogólne moczu
2. Stężenie kreatyniny we krwi
3. Pomiar stężenia elektrolitów

Rozpoznanie rabdomiolizy wymaga oznaczenia stężenia kinazy kreatyninowej we krwi. Rabdomiolizę diagnozuje się przy wzroście jej stężenia o 5-10 razy w odniesieniu do wartości referencyjnej (normy). 

Mgr Aleksandra Rutkowska