Witamina C w ciąży – co warto wiedzieć?

Witamina C, znana również jako kwas askorbinowy, jest substancją o silnym działaniu biologicznym, pełniącą kluczową rolę w wielu procesach zachodzących w organizmach ludzkich. Jest potrzebna w zasadzie na każdym etapie rozwoju organizmu – od życia płodowego aż do późnej starości. Za co odpowiada witamina C w ciąży i czym grozi jej niedobór? Czy konieczna jest jej dodatkowa suplementacja?

Rola witaminy C w organizmie

Witamina C jest silnym antyoksydantem, co oznacza, że ma zdolność neutralizowania wolnych rodników tlenowych. Ich nadmiar prowadzi do utleniania białek, lipidów czy kwasów nukleinowych, a tym samym uszkodzenia komórek. To przyczynia się do rozwoju wielu chorób, m.in. miażdżycy, nadciśnienia tętniczego czy nowotworów.

Dzięki swojej aktywności przeciwutleniającej witamina C hamuje te procesy. Co więcej, kwas askorbinowy potrafi regenerować także inne antyoksydanty, np. witaminę E, dzięki czemu zwiększa ich skuteczność.

Oprócz tego witamina C pełni w organizmie wiele innych funkcji, m.in.:

• uczestniczy w syntezie kolagenu – to najważniejsze białko strukturalne organizmu. Buduje m.in. stawy, skórę czy ściany naczyń krwionośnych,
• jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania wielu enzymów,
• bierze udział w produkcji m.in. hormonów steroidowych, niektórych neuroprzekaźników czy L-karnityny,
• uczestniczy w regulacji ciśnienia tętniczego i poziomu glukozy we krwi,
• zwiększa przyswajanie żelaza i wapnia.

Jednak witamina C najbardziej kojarzona jest z odpornością. I faktycznie odgrywa w tym obszarze dużą rolę – pomaga utrzymać integralność skóry i błon śluzowych, a także uczestniczy w regulacji syntezy mediatorów stanu zapalnego oraz aktywności komórek odpornościowych.

Za co odpowiada witamina C w ciąży?

Jedną z ważniejszych funkcji, jakie pełni witamina C w ciąży, jest zwiększanie biodostępności żelaza. To minerał niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu. Wpływa m.in. na syntezę DNA, regulację pracy układu odpornościowego czy produkcję erytrocytów.

Niestety niedobory żelaza są powszechne, a ich główną przyczyną jest niewystarczająca zawartość jego wysoko przyswajalnych form w diecie. Najlepiej wchłania się postać dwuwartościowa, obecna głównie w czerwonym mięsie i podrobach. Z kolei żelazo trójwartościowe, które występuje w żywności pochodzenia roślinnego, jest znacznie słabiej przyswajalne.

Niedobór żelaza prowadzi do rozwoju anemii, która zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego, a także przyczynia się do obniżenia masy urodzeniowej dziecka. Dlatego kluczowe jest utrzymanie odpowiedniego poziomu tego pierwiastka w ciąży.

Witamina C przekształca żelazo trójwartościowe w łatwo przyswajalne dwuwartościowe, przez co zwiększa jego wchłanianie, obniżając tym samym ryzyko rozwoju anemii i związanych z nią powikłań.

Dodatkowo kwas askorbinowy bierze czynny udział w rozwoju zarodka na bardzo podstawowym poziomie – reguluje procesy metylacji i demetylacji DNA, czyli mechanizmy kontrolujące ekspresję genów. Uczestniczy więc w różnicowaniu komórek i rozwoju zarodka już od pierwszych chwil po zapłodnieniu.

Za co jeszcze odpowiada witamina C w ciąży? Wspomaga przyswajanie wapnia, który jest kolejnym pierwiastkiem istotnym w tym okresie. Przyczynia się także do prawidłowej pracy układu odpornościowego, którego funkcje są u przyszłych mam osłabione.

Niedobór i nadmiar witaminy C

Kwas askorbinowy jest rozpuszczalny w wodzie, przez co z przewodu pokarmowego wchłania się w ok. 70-80%. Proces ten może być osłabiony m.in. w wyniku zaburzeń pracy jelit, stosowania niektórych leków czy palenia papierosów. Wchłanianie witaminy C w ciąży jest ograniczone w wyniku pojawiających się często w pierwszym trymestrze wymiotów. 

Inne potencjalne przyczyny niedoborów kwasu askorbinowego to np.:

• uboga, mało urozmaicona dieta,
• niedożywienie,
• przewlekły stres,
• długotrwały wysiłek fizyczny,
• alkoholizm,
• bierne palenie,
• niewydolność nerek.

Interesujący jest fakt, że wchłanianie witaminy C zależy od spożytej dawki. Badania wykazały, że im wyższa, tym mniej substancji trafia do krwiobiegu. Nadmiar jest wydalany z moczem, dlatego w większości przypadków przyjmowanie dużych dawek nie wiąże się z poważnym ryzykiem. W wyniku nadmiernej suplementacji witaminą C mogą wystąpić zaburzenia żołądkowo-jelitowe, a długotrwałe jej stosowanie może prowadzić do powstawania kamieni nerkowych. Dużo bardziej szkodliwy jest niedobór witaminy C, zwłaszcza w ciąży – ze względu na wspomniany wcześniej udział kwasu askorbinowego we wchłanianiu żelaza oraz regulacji ekspresji genów. Objawy wskazujące na jego zbyt niski poziom to:

• osłabienie organizmu,
• większa podatność na infekcje,
• mniejsza wydolność fizyczna,
• wolniejsze gojenie się ran,
• krwawienie z dziąseł.

Kiedy brać witaminę C? Suplementacja w ciąży

Obecne dowody naukowe nie potwierdzają zasadności rutynowej suplementacji witaminy C w ciąży – jej dzienne zapotrzebowanie (czyli 85 mg) łatwo zapewnić z naturalnych źródeł. Jednak w niektórych sytuacjach uzupełnienie diety w kwas askorbinowy może być wskazane. Warto jednak omówić ten temat z lekarzem, a w razie wątpliwości wykonać badanie poziomu witaminy C we krwi. Z pewnością suplementację rozważyć należy w przypadku kobiet:

• z niedoborem żelaza,
• ograniczających w diecie produkty odzwierzęce oraz naturalne źródła kwasu askorbinowego,
• z zaburzeniami pracy jelit.

Badania wykazały, że suplementacja witaminą C w ciąży może zmniejszać ryzyko odklejenia łożyska, a także pęknięcia błon płodowych. Nie stwierdzono jej wpływu na ryzyko:

• porodu przedwczesnego,
• stanu przedrzucawkowego,
• urodzenia martwego dziecka,
• śmierci okołoporodowej,
• zahamowania wzrostu wewnątrzmacicznego.

Tradycyjnie duże dawki witaminy C stosowane są w celu wsparcia organizmu w walce z infekcją. Niestety brakuje jednoznacznych dowodów potwierdzających skuteczność takiej kuracji. Za to regularne stosowanie niedużych dawek witaminy C może przynieść korzyści w postaci zmniejszenia częstotliwości przeziębień.

Czy witamina C jest bezpieczna w ciąży?

Nadmiar kwasu askorbinowego jest wydalany z moczem, więc ryzyko jej przedawkowania jest niewielkie. Jednak nie zaleca się stosowania wysokich dawek witaminy C w ciąży, ze względu na potencjalne działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego – wymioty i biegunkę, które mogłyby dodatkowo spowodować odwodnienie organizmu.

Naturalne źródła witaminy C

W czym występuje witamina C? W ciąży szczególnie istotna jest różnorodna dieta, która dostarczy wszystkie niezbędne organizmowi składniki, w tym kwas askorbinowy.  W kontekście witaminy C w pierwszej kolejności przychodzą na myśl cytrusy, jednak nie są one wcale jej najbogatszym źródłem. Przykładowe owoce i warzywa z wysoką zawartością kwasu askorbinowego zestawiono w poniższej tabelce.

Warto pamiętać, że witamina C jest bardzo niestabilna – rozkłada się pod wpływem podwyższonej temperatury, tlenu, a nawet niektórych jonów metali, np. żelaza. Na dodatek jest ona dobrze rozpuszczalna w wodzie, więc podczas gotowania warzyw przechodzi do wywaru. Straty podczas obróbki kulinarnej mogą sięgać nawet 50% zawartości kwasu askorbinowego.

Podsumowanie – FAQ

1. Jak witamina C wspomaga wchłanianie żelaza w czasie ciąży i dlaczego jej odpowiedni poziom jest kluczowy w zapobieganiu anemii u ciężarnych kobiet?

Podczas ciąży wzrasta zapotrzebowanie na żelazo, co zwiększa ryzyko anemii. W pożywieniu żelazo występuje w formie trójwartościowej (słabiej przyswajalnej) i dwuwartościowej, która łatwiej się wchłania. Witamina C przekształca żelazo w lepiej przyswajalną formę, zwiększając tym samym jego biodostępność.

2. Czy witamina C może pomóc w zmniejszeniu ryzyka powikłań ciążowych?

Badania wykazały, że suplementacja witaminą C w ciąży może zmniejszać ryzyko odklejenia łożyska i pęknięcia błon płodowych. Nie zauważono wpływu na inne powikłania ciążowe.

3. Czy witamina C może pomóc w redukcji typowych dolegliwości ciążowych, takich jak obrzęki i skurcze?

Objawy te mogą wynikać z wielu przyczyn, m.in. zmian hormonalnych, problemów z krążeniem lub niedoborów wapnia, magnezu czy potasu. Chociaż witamina C wpływa pośrednio na kondycję naczyń krwionośnych oraz wchłanianie niektórych pierwiastków, nie jest środkiem zaradczym na obrzęki i skurcze w ciąży.

Mgr Aleksandra Drążkiewicz