Zespół pustego siodła – objawy i diagnostyka

Zespół pustego siodła to rzadkie schorzenie, które wynika z uszkodzenia przepony siodła tureckiego. Siodło tureckie to specjalne kostne zagłębienie w czaszce, w którym umieszczona jest przysadka mózgowa – kluczowy gruczoł wydzielania wewnętrznego. Gdy przepona tego siodła ulega uszkodzeniu, przestrzeń podpajęczynówkowa wraz z płynem mózgowo-rdzeniowym może wnikać w jego obręb, powodując przemieszczenie i ucisk przysadki. Sprawdź, jakie objawy towarzyszą zespołowi pustego siodła i jakie mogą być konsekwencje tego schorzenia.

Etiologia zespołu pustego siodła

Wyróżnia się dwa główne rodzaje zespołu pustego siodła – pierwotny i wtórny. Pierwotny zespół powstaje na skutek wad rozwojowych, kiedy w trakcie rozwoju mózgowia nie wykształca się prawidłowo przepona siodła tureckiego. Z kolei zespół wtórny jest rezultatem uszkodzenia już istniejącej, prawidłowo ukształtowanej przepony. Do najczęstszych przyczyn wtórnego zespołu pustego siodła należą:

• przyczyny chirurgiczne – zabiegi neurochirurgiczne w okolicach przysadki i podwzgórza, radioterapia głowy, np. z powodu guzów mózgu;
• przyczyny naczyniopochodne – udar niedokrwienny lub krwotoczny w obrębie guzów okolicy podwzgórzowo-przysadkowej, zmniejszenie rozmiarów gruczolaka przysadki pod wpływem leczenia farmakologicznego;
• przyczyny zapalne – zapalenie pajęczynówki w okolicach skrzyżowania nerwów wzrokowych.

Niezależnie od przyczyny, wspólnym mianownikiem jest przemieszczenie się opony pajęczej wraz z płynem mózgowo-rdzeniowym w obręb siodła tureckiego, co prowadzi do ucisku przysadki.

📌 Wysoka prolaktyna a tycie – czy hormon ten może mieć związek z nadmierną masą ciała?

Zespół pustego siodła – objawy

Zespół pustego siodła może mieć bardzo różnorodny przebieg kliniczny. W większości przypadków przebiega bezobjawowo lub z niespecyficznymi objawami, przez co bywa rozpoznawany przypadkowo podczas badań obrazowych głowy wykonywanych z innych wskazań. Niemniej u części pacjentów mogą wystąpić poważne konsekwencje kliniczne, zwłaszcza w przypadku wtórnej postaci choroby.

Objawy endokrynologiczne:

• hiperprolaktynemia – będąca wynikiem ucisku na szypułę przysadki i upośledzonego transportu dopaminy, co prowadzi do nadmiernego wydzielania prolaktyny. Objawia się zaburzeniami miesiączkowania, mlekotokiem, obniżeniem libido;
• niedoczynność przedniego płata przysadki – może dotyczyć jednego lub kilku osi hormonalnych, prowadząc do niedoborów takich hormonów jak tyreotropina (TSH), hormon adrenokortykotropowy (ACTH), hormon folikulotropowy (FSH), hormon luteinizujący (LH), somatotropina (GH);
• moczówka prosta – wynikająca z ucisku na tylny płat przysadki i niedoboru hormonu antydiuretycznego (ADH). Objawia się nadmiernym pragnieniem i wielomoczem.

Objawy okulistyczne:

• ubytki w polu widzenia – zależne od lokalizacji ucisku na nerwy wzrokowe lub ich skrzyżowanie,
• obrzęk tarczy nerwu wzrokowego,
• zaburzenia widzenia.

Inne objawy:

• bóle głowy o różnym nasileniu,
• zaburzenia świadomości,
• zaburzenia czynności poznawczych.

📌 Poznaj możliwe przyczyny bólu głowy

Należy podkreślić, że nasilenie objawów zależy od stopnia i dynamiki zmian w obrębie siodła tureckiego. Niektórzy pacjenci mogą być całkowicie bezobjawowi, podczas gdy inni doświadczać będą poważnych zaburzeń hormonalnych i neurologicznych.

Diagnostyka zespołu pustego siodła

Diagnostyka zaczyna się od szczegółowego wywiadu dotyczącego objawów (np. ból głowy, zaburzenia widzenia, zaburzenia hormonalne). Badanie fizykalne obejmuje ocenę objawów związanych z niedoborem hormonów przysadki, takich jak: zmęczenie, nietolerancja zimna, przyrost masy ciała, nieregularne miesiączki czy zaburzenia seksualne.

Podstawową rolę w rozpoznaniu zespołu pustego siodła odgrywają badania obrazowe. Typowe cechy w badaniu radiologicznym to powiększenie siodła tureckiego oraz obecność płynu mózgowo-rdzeniowego w jego obrębie. Badaniem z wyboru jest rezonans magnetyczny głowy, który pozwala uwidocznić szczegóły anatomiczne i ocenić stopień przemieszczenia przysadki.

Oprócz badań obrazowych niezbędne jest wykonanie badań hormonalnych w celu oceny czynności przysadki. Oznaczane są stężenia hormonów tropowych (TSH, ACTH, FSH, LH). Wykonuje się badanie prolaktyny, hormonu wzrostu, a także hormonów wydzielanych przez gruczoły obwodowe (tyroksyna, kortyzol, testosteron, estrogeny). W razie stwierdzenia zaburzeń hormonalnych przeprowadza się testy stymulacji, które pozwalają ocenić rezerwy czynnościowe przysadki.

📌 Przeczytaj, czym jest prolaktyna – hormon stresu

Ważnym elementem diagnostyki jest również badanie okulistyczne, obejmujące ocenę pola widzenia i dna oka. Może ono wykryć zmiany charakterystyczne dla zespołu pustego siodła, takie jak ubytki w polu widzenia czy obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.

Rokowanie w zespole pustego siodła

Rokowanie w zespole pustego siodła zależy od wielu czynników, w tym przede wszystkim od rodzaju i nasilenia objawów choroby. Postać pierwotna, bezobjawowa, zwykle nie wymaga leczenia i nie wiąże się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.

Z kolei w przypadku wtórnego zespołu pustego siodła rokowanie jest bardziej zróżnicowane. Pacjenci z łagodnymi niespecyficznymi objawami mogą pozostawać pod obserwacją i przyjmować leczenie substytucyjne bez poważnych powikłań. Natomiast w sytuacji ciężkiej niedoczynności przysadki, znacznych ubytków pola widzenia lub opornej na leczenie moczówki prostej, rokowanie jest gorsze i może wymagać interwencji neurochirurgicznej.

Niezależnie od przebiegu, wszyscy pacjenci z zespołem pustego siodła wymagają stałej wielospecjalistycznej opieki w celu wczesnego wykrywania i leczenia ewentualnych powikłań.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska